KubâDÂBÂd sarayi

B) Diğer İ'câz Görüşleri.

Kaynaklarda Kur'an'ın dil ve üslûbunun dışında i'câz yönleri de zikredilir. Üzerinde durulan hu­suslardan biri Kur'an'ın gayb alanına iliş­kin haberler içermesidir. Kur'an'da Hz. Âdem'den itibaren geçmiş peygamber­lerin ve milletlerin kıssaları yer alır. Oku­ma yazması olmayan, herhangi bir kim­seden öğrenim görmeyen bir kişinin vahiy almadan bu tarihî hadiseleri anlat­ması, onlara şahit olmuş gibi tasvir etmesi mümkün değildir. Yapılacak bir savaşta Bizanslılar'ın İranlılar'a galip ge­leceği ⁷⁹⁸ Bedir Savaşı'nda düşman ordusunun yenilgiye uğratılaca­ğı ⁷⁹⁹ müslümanların Mes-cid-i Harâm'a güvenle girecekleri ⁸⁰⁰ insanların kitleler halinde İs­lâm'ı benimseyecekleri ⁸⁰¹ İslâm dininin diğer bütün dinlere üstün geleceği ⁸⁰² gibi birçok olayın önceden ha­ber verilmesi Kur'an'ın geleceğe yönelik gaybî-i'câzî yönünü oluşturur. Bunların yanında bazı âyetler münafıkların İç yüzü­nü, yahudilerin ruh hallerini ortaya koy­maktadır. Hz. Peygamberin, kendisi açı­sından gayb alanına giren bu tür haber­leri vahye dayanmadan önceden haber vermesi imkânsızdır. Bu görüş genel ola­rak bakıldığında isabetli kabul edilmekle birlikte gaybla ilgili haberlerin her sûre­de yer almaması ve Kur'an'ın her bir sû­resinin başlı başına i'câz niteliği taşıması gibi sebeplerden dolayı Kur'an'm meydan okumaya konu olan asıl İ'câz yönünü teşkil etmediği, i'câz türlerinden yalnız birini oluşturduğu anlaşılmaktadır.⁸⁰³

Gayba dair i'câz ile yakından ilgili olan bir yön de özellikle XX. yüzyılda üzerinde önemle durulmaya başlanan Kur'an'daki İlmî t'câzdır. Esas maksadı insanı hidaye­te erdirmek olan Kur'an'ın çok sayıdaki âyetinde, bilhassa tevhid akidesine dik­kat çekmek üzere tabiat ilimlerinin alan­larına giren konularda verdiği özlü bilgi­lerin modern ilmin vardığı sonuçlarla çe­lişmemesi onun ayrı bir i'câz yönünü teş­kil etmektedir. Ancak ilgili âyetleri pozi­tif bilimin ulaştığı sonuçlarla irtibatlan-dırırken Kur'an'ın asıl hedefinin göz ardı edilmemesi, zorlama te'villere gidilme­mesi önemlidir. Kur'an'ın bir fen kitabı olmadığını, her şeyi en ince ayrıntısına va­rıncaya kadar çok iyi bilen Cenâb-ı Hakk'ın bazı âyetlerini kesin olmayan nazariye­lerle irtibatlandırarak yanlışa düşenlerin bulunduğunu unutmamak gerekir.

Yirmi üç yılda peyderpey nazil olması­na rağmen Kur'an'da çelişkinin bulunma­ması, nüzul sırasına göre âyetlerin birço­ğunun farklı sûrelerde yer almasına rağmen bunların birbiriyle tam bir uyum halinde olması, inanç konularından iba­detlere, toplum düzenini sağlayan ahlâk ve hukuk prensiplerine, kâinatın yaratı­lışından insanın ruh ve beden yapısına, karakterine ve sağlığına kadar bir beşerin ihata etmesi mümkün olmayan çok çeşitli sahalarda gerçek, tatmin edici ve çelişki­den uzak bilgiler ihtiva etmesi. Kur'an'ın iniş sürecinde bazı durumlarda Hz. Peygamber'in şiddetle ihtiyaç duyduğu hal­de vahyin istediği anda gelmemesi, ayrı­ca Resûl-i Ekrem'in Bedir esirleriyle ilgili kararı ⁸⁰⁴ İbn Ümmü Mektûm'a karşı tutumu ⁸⁰⁵ gibi davranış ve uygulamaları dolayısıyla kendisini ikaz eden âyetlerin gelmiş bulun­ması gibi hususlar da Kur'an'ın Hz. Mu-hammed'in sözü değil Allah kelâmı ol­duğunu gösterir. Bâkıllânîve Zemahşerî'nin hurûf-ı mukattaada Arap al-fabesindeki harflerin yarısının (on dör­dünün), ayrıca mehmûse-mechûre. şedîderihve gibi harf cinslerinin her biri­nin yarısının kullanılmış olmasından hareketle geliştirdikleri i'câz nazari­yesi ⁸⁰⁶ Şevkânî tarafından önemsiz ve faydasız görülmüştür.⁸⁰⁷ Tntâvî Cevherî'nin, İnsanın sağ ve sol elindeki parmak eklemlerinin on dörder tane, kuşların sağ ve sol kanatlarında uçmayı sağlayan esas tüyle­rin de aynı sayıda olması gibi kâinattaki nizamla hurûf-ı mukattaa arasında ir­tibat kurmaya yönelik gayretleri ⁸⁰⁸ ve son dönemlerde öne çıka­rılan sayısal i'câz teorilerini de Şevkânî'-nin değerlendirmesi çerçevesinde ele al­mak gerekir. On dokuz sayısına bağlı ola­nı başta olmak üzere esasen bunların bir kısmının tutarsızlıkları kanıtlanmıştır.⁸⁰⁹

Bibliyografya :

Müsned, IV, 83, 85; İbn Hişâm, e$-Sîre (Zek-kâr), I, 365-368; Rummânî. en-Nüketfî i'câzi'l-Kur'âniŞelâşü resâ'ilfîi'câzi't-Kur'ân içinde, nşr. Muhammed Halefullah - Muhammed Zağlûl Seilâm), Kahire, ts. (Dârü'l-maârif). s. 69-104; Hattâbî, Beyânüİıcâzi't-Kurıân(a.e. içinde), s. 19-65; Bâkıllânî, I'câzü'l-Kur'ân, Beyrut 1911, tür.yer.; Hâkim, el-Müstedrek, II, 506-507; Ab-dülkahir el-Cürcânî, Delâ'ilü't-i'câz (nşr. M. Re­şîd Rızâ), Beyrut 1402/1983, tür.yer.; a.mlf.. er-Risâletü 'ş-şâfıye (Şelâşü resâ'il fî i'câzi 'l-Kur'ân içinde, nşr. Muhammed Halefullah - Muham­med Zağlûl Seilâm). Kahire, ts. (Dârü'l-maârif), s. 107-144; Zemahşerî, el-Keşşâf (Beyrut), I, 100-104; Zerkeşî, el-Burhân, II, 90-124, 177-178;SÛyÛtî.e/-/(/câa Kahire 1951,11, 155; IV, 10-11; Şevkânî. Fethu'l-kadîr, 1, 30; Tantâvî Cevheri, el-Ceuâhtr, Kahire 1350, II, 7; Reşîd Rı­zâ. Tefsîrü'l-menâr, 1, 195-229; M. Abdülazîm ez-Zürkânî. Menâhİlü'l-'irfân, Kahire 1362/1943, 11,319-322, 324,361 -362; Saİd Nursi,Söz/er, İs­tanbul 1958, s. 360-361, 385; a.mlf.. Işârâtü't-ı'câz(trc. Abdülmecid Nursi), Ankara 1978, s.. 42; R. Blachere, Introduction au Coran, Paris 1959, s. 180-181; D. Masson. Le Coran, Paris 1967, s. IX;Subhîes-Sâlih, Mebâhişfî\ıiûmi'i-Kur'ân, Beyrut 1968, s.313-340; Seyyid Kutub. Kur'an 'da Edebi Tasvir{trc. Süleyman Ateş], An­kara 1969, tür.yer.; Muhammed Dirâz, en-Ne-be'ü't-ıa?im. Kahire 1969, s. 34, 125; a.mlf., Kur'an 'm Anlaşılmasına Doğru (trc. Salih Ak­demir}. Ankara 1983, s. 114-126; M. Saîd Ra­mazan el-Bûtî. Min ReuâYi'l-Kur'ân, Dımaşk 1390/1970, s. 153-155; M. Ebû Zehre, e!-Mu'-cizetü'l-kübrâ: el-fiur'ân, Kahire 1390/1970; M. Abdülhâlik Azîme. Dirâsât lı-üsiûbi'l-Kur'â-ni'1-Kerim, Kahire 1972-80; Mustafa Sâdık er-Râfiî, İ'câzü'l-Kur'ân, Beyrut 1973, tür.yer.; a.mlf.. Târîhu âdâbi'l-'Arab, Beyrut 1394/ 1974,11, 172-186,209-275; Naîm el-Hımsî, Fik-retü i'câzi'l-Kur'ân, Beyrut 1400/1980, s. 61, 453; M. Tâhir b. Âşûr. Tefsîrü't-tah.rlrue't-tenuîr, Tunus 1985, I, 94, 145; Osman KesKioğlu. Nü­zulünden Günümüze Kur'an-ı Kerîm Bilgileri, Ankara 1987, s. 199-202; Mustafa Müslim, Me-bâhiş fl İ'câzi'l-Kur'ân, Cidde 1988; Adnan M. Zerzûr, 'ülûmü'İ-Kur'ân, Beyrut-Dımaşk 1984, s. 261; Fr. Schuon, İslâmt Anlamak (trc. Mah­mut Kanık), İstanbul 1988, s. 56, 63; Muham­med Hamîdullah, Kur'ân-ı Kerîm Tarihi (trc. Sa­lih Tug], İstanbul 1993, s. 19; Kasım Küfrevî, "Hz. Peygambere DilUzatanlar", Oryantalizmin Soruları (haz. Ahmet Parlakışık), İstanbul 1995, s. 167; Muhammed Esed, Kur'an Mesajı (trc. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk), İstanbul 1996, Ön­söz, I, s. XXII; Suat Yıldırım, Kur'an-ı Kerim ue Kur'an İlimlerine Giriş, İstanbul 1997, s. 119, 150, 161-162,173-174, 192-193; Ahmed Fuâd el-Ehvânî, "Mûsîkıyyetü'l-Kur'ân", ME, XLI (1969], s. 70; A. Jones. "The Language of the Qur'ân", The Arabist Budapest Studİes in Ara-bic, sy. 6-7, Budapest 1993, s. 29-48; Hussein Abdul - Raof. "The Linguistic Archîtecture of the Qur'an", Journal of Qur'anic Studies, 11/2, London 2000, s. 37-51; G. E. von Grunebaum. Tdjâz", El2 (İng.), III, 1018; A. T. Welch. "al-Kur'an", a.e.,V, 419. Suat Yıldırım