Kur’an-i kerim allah’i nasil tanitiyor

1- Daha Ziyâde Allah'ın Zâtıyla İlgili İsimleri Allah

Allah, bütün ilâhî sıfatlan kendisinde toplayan Zata delâlet eden alem (has isim) dir. Diğer bütün isim ve sıfatlar kendisine râcî olur,²⁹¹Allah hafz-ı celîline isnâd edilirler, yani O'nu tavsif ederler. Halbuki bu lafız herhangi bir mevsûfun sıfatı olmaz. Ayrıca Allah bir âyetinde "Hiç sen O'nun bir odasını bilir misin? "(Meryem, 65) buyurarak, benzersiz ve misilsiz olduğunu ifa­de buyurduğu gibi, Allah lafzının özel isim olduğunu da beyan etmiş oluyor.²⁹² Hak Tanrı'dan başka bir şeye "Allah" isminin verildiğine dair hiç bir bilgi yoktur. Aynı şekilde müşrik arapla-rın tapmış oldukları hiç bir ilâh bu isimle anılmamıştır.²⁹³

Allah kelimesinin çeşitli asıllardan geldiği öne sürülürse de,²⁹⁴ bunlar içerisinde "el-ilâh" in hemzesi düşürülerek "Al­lah" haline geldiği şeklindeki görüş ağırlık kazanmaktadır. Nite­kim ilâh kelimesi çokça geçtiği halde "el-ilâh" kelimesi Kur'ân'da hiç geçmemektedir. Allah kelimesi için bir takım kökler ileri sürülmektedir. Ezcümle "elehe", ibadet etmek; "eli-he" şaşırmak, hayret etmek, "lâh" gizlenmek, perdelenmek, "vitâh" yönelip sığınmak kelimeleri bunlardan bazılarıdır.²⁹⁵

"Allah" lafzı bütün Kur'ân'da 2697 defa varid olmuştur. Bu lafız ilk defa beşinci sûre olan -nüzule göre- Fatiha sûresinde zikredilmiştir.²⁹⁶ Kur'ân'ın Allah hakkındaki beyanı, tamamıyla Allah'ın birliği, yüceliği, ulûhiyette tekliği, kemâlinin tam olarak teyîdi hususunda temerküz eder.²⁹⁷ Şu halde Allah, bütün varlıkların derin saygıyla kendisine boyun eğmeleri gere­ken o malûm ilâhtır.²⁹⁸

İlâh

Tanrı, mâbûd mânâsına gelen bu isim, ibadet etmeyi ifade eden "elehe, ye'lehu" veya "tefa'uî" şekli olan "teellehe" den gelir.²⁹⁹ Ibn Fâris, "İlah, Allah Tealâdır. Mabud olduğu için böyle isimlendirilmiştir" der.³⁰⁰ Kur'ân'da bu kökten hiç fiil gelmemiş olması dikkati çeker. Marife şeklinde "el-ilah" keli­mesi de hiç varid olmamıştır. İlâh kelimesi gerçek Tanrı için kullanılmakla birlikte, Kur'ân'da müşriklerden naklen şirk tanrı­ları için de kullanılır. Fakat esas Tanrı birdir. O da Allah'tır. Al­lah'tan başka tapılacak Tanrı yoktur.³⁰¹

Rabb

Kur'ân'da ilk inen âyetlerde en çok kullanılan isim Rabb is­ (Alâk, 1-5; Müddessir. 1-7; Müzemmil, 9-10; Kalem, 6-8; Fatiha, 1). adetâ müşrik arapların, Cenab-ı Hakk'ın tanıdıkları ve ikrar et­tikleri "rubûbiyet" sıfatlarından onlara yaklaşarak, üzerlerinde bunca hakkı bulunan Allah'ı bırakıp da, hiç hakkı bulunmayan hayalî şeylere tapmanın mânâsız ve haksızlığına dikkatlerini çe­kerek, vicdanlarını uyandırmak ister.

Çünkü Rabb kelimesi, yaratma, büyütüp yetiştirme, terbiye etme, yağmur indirip rızık verme, sahib ve mâlik olma, görüp gözetme, tedbîr etme, nimet verme, ululuk ve efendilik mânâ­larını bünyesinde toplayan, şefkat, sevgi ve merhamet netice­sinde tezahür eden bir vasıftır.³⁰² Rabb kelimesi, fail için kulla­nılan bir masdardır. Kur'ân nazil olduğu sırada bu kelime Arapçada "itaat olunan efendi, her hangi bir durumu düzel­ten kimse, bir şeyin mâliki" mânâlarını ifade ediyordu. İs­lâm'da ise, benzeri olmayan efendi, verdiği nimetleriyle mahlu-kâtı, ıslah eden, yaratma ve emretmenin sahibi manasınadır.³⁰³ Rabb kelimesi aslında "terbiye" den gelir. Terbiye ise bir şeyi, kemâline ulaştırıncaya kadar yavaş yavaş geliştirmektir.³⁰⁴ Bir baba, bir mürebbî çocuğu yetiştirirken nasıl onun ihtiyaçlarını giderir, bütün hallerini görür gözetir, yanlış hallerini düzeltir, merhamet ve şefkatle bilmediklerini öğretirse,³⁰⁵ yaratıkların rabbı yüce Allah da bütün bunları ziyadesiyle mahlûkatına bez-letmiştir.

Rabb kelimesinin mutlak ve marife olarak kullanılışı sadece Allah içindir. Fakat Kur'ân'da "er-Rabb" şeklinde hiç varid ol­mamış olması dikkat çekicidir. Allah'tan gayrisi için ise, muzaaf olarak kullanılması caizdir. Bu kelime Allah lafz-ı celâlinden sonra Kur'ân'da Cenab-ı Hakk'ın en çok kullanılan ismidir (970 defa). İlk vahiyden itibaren "Rabb" kelimesi Kur'ân'da en çok, Rabbüke, Rabbühüm, şeklinde zamirlere yahut da Rab-bü's-semâvâti ve'1-ardı, Rabbü'l-âlemîn, Rabbü'1-arş gibi mühim varlık ve kavramlara izafe edilmek suretiyle kullanılır. Rabb vas­fının her defasında muzâf olarak kullanılmasından şu neticeyi çıkarabiliriz: Kur'ân bu vasfı ulûhiyetin mahluklar alemiyle nis-betlerini ve münâsebetlerini göstermeye vesile yapmaktadır. Zi­ra Allah lafzı muzâf olarak kullanılmadığından, bu zarurî ihtiyâç böylece giderilmiştir.

Kur'ân'da dualar en çok bu isimle yapılır. İnsan yaratıcısı­na, sahib ve mâlikine, O'nun şefkat, merhamet ve sevgisine il­tica ederek, O'na bütün dileklerini "Rabb" ismiyle açar. ibadet de, işte böyle rubûbiyette tek olan Rabba yapılır. "(O) gökle­rin, yerin ve bunlar arasında bulunan şeylerin Rabbıdtr, O halde O'na kulluk et ve O'na kullukta sabret. Hiç O'nun bir adaşı olduğunu bilir misin ?"(Meryem. 65).³⁰⁶

Ehad, El-Vâhid

Ehad kısaca "tek", vahid ise "bir" olarak terceme edilebi­lir.³⁰⁷ el-Vâhid, şeriki ve adîdi olmayan, el-Ahad ise şebih ve nazîri olmayan demektir.³⁰⁸ el-Ahad, tek, biricik anlamını taşır. İlk anda aynı manâya geldikleri sanılan el-Ahad ve el-Vâhid isimleri arasında, çeşitli ince farklar vardır. Kullanıldıkları yerler farklıdır.³⁰⁹ Sanki İhlâs suresinde el-Ahad'den önceki "/em ye-lid ve iem yûled" bir nevî bu isminin tefsiridir. Yani hiçbir şey ondan teferrû' etmemiştir demektir. Teferrû ve tecezzî hudus alâmetidir, böylesi ilâh olamaz demektir. Selbî sıfatlara delâlet eder.³¹⁰ Kur'ân'da bir defa geçer (ihlâs, i).

el-Vâhid, sayı olarak değil de şerîki olmamak bakımından Allah'ın bir olduğunu ifade eden isimdir. Vâhid, kabile içinde misli olmayan kimseye denir. Münferid demektir.³¹¹ Bu vasıf Kur'ân'da otuz defa geçmiştir. 22 sinde Allah'ın sıfatı olarak gelir. Bu kökten fiil, tevhid ve çekimlerinin Kur'ân'da gelmeyişi dikkat çekicidir.³¹² Allah'ın birliğini İfade eden bu isimler Kur'ân'da ulûhiyet meselesinin mühim mefhumlarıdır.³¹³