Kurbanova Feruzaning "texnik mexanika"
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
| v2 = v2 +V 2 + 2vV cosθ0
Tenglikni kvadratga ko’tarib quyidagi natijani hosil qilamiz: d cosθ0 = d (v V ) . Endi zarraning kinetik energiyasi T = mv2 / 2 ekanligini inobatga olib, (7) formuladan biz izlayotgan taqsimotni hosil qilamiz
2mv0V (8) Ko’rinib turibdiki, zarralarning kinetik energiyalari Tmin = 2 (v0 −V ) 2 dan Tmax = m (v0 +V ) 2 gacha bo’lgan qiymatlarni qabul qila oladi. Bu oraliqdagi energiya qiymatlarini qabul qiluvchi zarrachalar (8) ifodaga ko’ra bir jinsli taqsimlanishgandir. Agar parchalanish oqibatida ikkitadan ortiq zarra hosil bo’lsa, energiya va '
M 2
0 p T T
impul’sning saqlanish qonuni hosil bo’luvchi zarralarning tezliklari va uchib chiqish yo’nalishlarini aniklashda ko’p ixtiyoriylikka yo’l qo’yadi. Jumladan M tizimda uchib chiquvchi zarralar energiyalari aniq bir qiymatga ega bo’lmaydi. Ammo har bir hosil bo’luvchi zarracha olishi mumkin bo’lgan kinetik energiyaning yuqori chegarasi mavjud bo’ladi. Bu chegaraviy qiymatni aniqlash uchun parchalanish oqibatida hosil bo’lgan zarralardan birini masalan, m1 massali zarrani tanlab olamiz qolgan zarralarni esa yagona (bitta) tizim sifatida qaraymiz va uning ichki energiyasini Eich bilan belgilaymiz. U holda birinchi va ikkinchi formulalarga ko’ra m1 massali zarrachaning kinetik energiyasi quyidagicha topiladi 10 = 2m1 = M − m1 (E ich − E1ich − Eich )
bu yerda M - dastlabki zarraning massasi. Ko’rinib turibdiki kinetik energiya Eich minimal qiymat qabul qilganda eng katta qiymatga yega bo’ladi. Buning uchun m1 massali zarrachadan tashqari barcha zarrachalar bir xil tezlik bilan harakatlanishlari lozim. Bu holda Eich zarralar ichki energiyalarining yig’indisiga teng bo’ladi. Demak, bu holda Eich − E1ich − Eich = ε ya’ni parchalanish energiyasiga teng. Shunday qilib, zarra qabul qilishi mumkin bo’lgan kinetik energiyaning eng katta qiymati quyidagicha aniqlanadi ( 10 )max =
5.Dinamikaning birinchi asosiy masalasi nimadan iborat?
Statiskani fan sifatida asoslagan olim Arximed hisoblanadi. Arximed richagni muvozanati to’g’risidagi masalani yechib og’irlik markazi to’g’risidagi ta’limotni yaratdi. O’rta asrlarda arab mamlakatlarida va O’rta Osiyoda yashagan Beruniy, Al-Xorazmiy, Ibn Kubro va Ulug’bek kabi asosan matematika, astronomiya va qisman mexkanika sohasida tadqiqotlar olib borgan. 15 asrning 2- yarmini boshlarida hunarmandchilik dengizida suzish rivojlanish bilan bir qatorda mexakanika tez suratlar bilan taraqqiyot etgan. Bu suratda L. Davinchi mexkanika masalalarini yechishga, matematikani tadbiq qilishga tajribaga katta ahamiyat bergan. U jismlarning tekislik bo’ylab harakatini va sirpanib ishqalanishni tadbiq
etdi. Shuningdek, kuch momenti tushunchasini birinchi bo’lib fanga kiritdi. Italyan olimi Galiley dinamikaning moddiy jismlar harakati haqidagi bilimning asoschisidir. To’g’ri chiziq bo’ylab notekis, ilgarilanma harakat qilayotgan jismning tezligi va tezlanishi tushunchasini birinchi bo’lib, Galiley kiritdi. Bundan tashqari inersiya qonunini kashf yetdi. Galiley ishlariga tayangan holda Golland olimi Gyuygen fizik mayatnik nazariyasini yaratdi. Shuningdek, Galiley kiritgan tezlanish tushunchasini nuqtaning egri chiziqli harakat uchun umumlashtiradi. Dinamikaning asosiy qonunlarini o’rganish sohasida Galiley boshlagan ishlarni ingliz olimi Isaak Nyuton uni g’oyalari va klassik mexanikaning asosiy g’oyalari fazo, vaqt, massa, kuch, inersiya, sanoq sistemasi haqidagi asosiy qonunlarni o’rganish sohasida ko’p ishlar qilgan. Bu asosiy qonunlar Nyuton “Natural falsafasining matematik ifodasi” nomli asarida bayon etilgan (1687 yil) va u klassik mexanikaning asosini tashkil etadi. Bizga ma’lumki, mexanikaviy harakat
|