Linux nedir

Linux nedir ?

Linux'un simgesi Tux

Bugün birçok kullanıcı Windows kullanarak bilgisayarla tanıştı ve bilgisayar denilince akıllara Windows geldi. Halbuki Linux, uluslararası bir gönüllü ordusu tarafından 1991 yılından bugüne geliştirilmeye devam ediliyor ve sunucu piyasasında büyük ticari başarılara da imza atıyor.

Linux, Finlandiyalı bir üniversite öğrencisi olan Linus Torvalds tarafından, daha eski işletim sistemlerinden birisi olan UNIX'den esinlenerek 1991 yılında geliştirilmeye başlanmıştır. Linus halen çekirdek geliştirme ekibindedir.

Linus, bilgisayarının donanımlarını daha iyi kullanabilmek için bugün Çekirdek (Kernel) adıyla bildiğimiz Linux adında bir program yazdı, daha sonra bu çekirdeği kullanışlı hale getiren pek çok uygulama (özgür yazılımlar) gönüllüler tarafından bu çekirdek ile çalışabilecek hale getirilerek bir işletim sistemi oluşturuldu.

Yani o gördüğümüz pencereler ve pek çok program; çekirdek sayesinde çalışan, Linux için yazılmış uygulamalardır. Çekirdek, birçok donanıma destek veren, bilgisayar ile asıl iletişimi sağlayan, işletim sisteminin temel parçasıdır. Ancak bu çekirdek tek başına bir işletim sistemi olarak düşünülemez. Linux'u masaüstünde kullanılabilir hale getiren, çekirdek etrafında toplanmış özgür yazılımlar topluluğudur.

İlk zamanlarda kullanıcılar kendi işletim sistemlerini kendileri oluşturuyordu, tüm uygulamaların ve çekirdeğin bir arada olduğu hazır kurulabilir dağıtım paketleri yoktu. Sonuçta kullanıcılar Linux (yani çekirdek) kullanan işletim sistemlerine de ayrı bir isim takmak yerine kısaca Linux dedi, daha sonra dağıtımlar ortaya çıktığında da bu gelenek devam etti ve bugün farklı dağıtımlara da kısaca Linux denilmektedir.

Linux dağıtımlarının dört temel parçası vardır;

• 
  Linux Çekirdeği (bir tanedir, çeşitleri yoktur, yeni sürümleri yayınlanır)
  
• 
  Kabuk (Bash, sh, ksh, csh, tcsh gibi çeşitleri vardır, komut satırından kullanımı sağlar)
  
• 
  X Sunucu ( X.org projesi grafik ortamı sağlar)
  
• 
  Masaüstü Ortamı (KDE, Xfce, Gnome gibi masaüstü yönetimi sağlar)
  

Özgür Yazılım nedir?

Özgür yazılım kavramı, kullanıcıların, yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, üzerinde çalışma, değiştirme ve geliştirme özgürlükleriyle ilgili bir kavramdır. Yani özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, kullanım hakları ile ilgilidir, ekonomik boyutu ile ilgili değil. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler yani Özgür Yazılım, Bedava Yazılım demek değildir.

Özgür yazılım, öncelikle kullanıcısına ardından da üreticisine çeşitli seviyelerde özgürlük sağlar. Bunları sıralarsak :

• 
  Kullanım Özgürlüğü: Bir özgür yazılımı, istediğiniz yerde istediğiniz şekilde kullanmakta özgürsünüz.
  

• 
  İnceleme Özgürlüğü: Bir özgür yazılımın nasıl işlediğini istediğiniz gibi inceleyip, isterseniz yazılma amacının dışındaki bir ihtiyacınıza uyarlayabilirsiniz. Doğal olarak bunun için kaynak kodların erişilmesine ihtiyaç var.
  

• 
  Dağıtım Özgürlüğü: Bir özgür yazılımı, istediğiniz şekilde dağıtabilir ve başkalarıyla paylaşabilirsiniz. Bu özgürlüğün içinde ilgili yazılımı satıp para kazanmak da dahildir.
  

• 
  Değiştirme Özgürlüğü: Bir özgür yazılımın kodlarını istediğiniz gibi değiştirebilirsiniz. Üstelik yaptığınız bu değişiklikleri, başkalarıyla istediğiniz gibi paylaşabilirsiniz.
  

Özgür Yazılım (Free Software), çoğu zaman Açık Kaynak Kodlu Yazılım (Open Source Software) ile karıştırılıyor. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ama bütün açık kaynak kodlu yazılımlar özgür yazılım olmayabilir.

Pardus nedir?

Pardus, TÜBİTAK-UEKAE (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) bünyesinde yürütülen, Linux tabanlı bir işletim sistemi geliştirme projesidir. Pardus projesi 2009 yılına kadar UEKAE'nin öz kaynakları ile finanse edilmiş ve ilk defa 2009 yılında milli bütçeden 3 yıl vade ile kullanılacak kaynak ayrılmıştır. Bugüne kadar Pardus 1.0, 2007, 2008 ve 2009 ana sürümleri çıkartılmıştır.

Pardus sisteminde Linux Çekirdeği, öntanımlı olarak da Bash kabuğu ve KDE masaüstü ortamı ile yaygın kullanılan özgür yazılımlar bulunmaktadır.

KDE masasütü ortamı, Windows'un asıl görünen yüzü olan pencere sistemi ve masaüstü uygulamalarının karşılığı niteliğindedir. Pardus'ta istenirse KDE yerine ondan daha az sistem kaynağı tüketen, basit ve hızlı Xfce masaüstü ortamı da paket depoları üzerinden indirilip kullanılabilir. Ancak KDE, içinde barındırdığı uygulamaların çeşitliliği ve sağladığı Pardus sistem bütünlüğü nedeniyle diğer masaüstü ortamlarına göre daha gelişmiş özellikler ve kullanım ortamı sunmaktadır. Ayrıca GNOME masaüstü ortamı da gönüllü kullanıcılar tarafından Pardus için paketlenerek paylaşılmaktadır, ancak Pardus projesi Gnome için geliştirme ve hata çözümü desteği vermemektedir.

Pardus'u diğer Linux dağıtımlarından ayıran temel bileşenleri özgün Pardus Projeleri'dir. Bunlar, Pardus ekibi tarafından geliştirilmiştir ve paket yönetimi, çeşitli sistem yönetimi amaçlı uygulama ve teknolojilerdir.

Bash kabuğu ise, Windows'tan tanıdığımız Komut İstemi Penceresi olan MS-DOS'un karşılığı gibi görülebilir. Yani metin tabanlı uygulamalar ile çalışmayı sağlar. Gelişmiş konsol uygulamaları sayesinde en ayrıntılı sistem yönetim işlemleri bile çok kolay ve hızlıca yapılabilir.

Windows'da bulunan araç ve özelliklerin karşılıkları

Bu bölümde ilk defa Pardus kullanacak bir Windows kullanıcısının alışkanlıklarından yola çıkarak kısa ve teknik bilgi içermeyen bir bilgilendirme ve doğru yönlendirme yapmak hedeflenmiştir.

Masaüstü: Plasma Çalışma Ortamı

Pardus öntanımlı masaüstü olarak KDE kullanmaktadır. Pardus 2009'da KDE4 ile birlikte masaüstü kavramı yerini Plasma çalışma ortamına bırakmıştır. Plasma masaüstünde ev dizini içerisindeki "Masaüstü" dizini içeriği "Dizin Görünümü" adlı bir plasma programcığı ile masaüstünde görüntülenir.

Pardus 2008 ve önceki sürümlerde kullanılan KDE3 masaüstü ortamı Windows ile hemen hemen aynıdır. KDE3 masaüstü ortamında masaüstündeki dosyalar kullanıcının ev dizini içerisindeki Desktop dizininde tutulur.

Ayrıca Windows'tan farklı olarak birden çok sanal masaüstü kullanılabilir, Pardus panelindeki "Sayfalayıcı" ile sanal masaüstleri arasında geçiş yapılabilir.

Görev Çubuğu: Panel

Windows'taki Görev Çubuğu'nun Pardus'taki karşılığı Paneldir. Pardus 2009 sürümü ile birlikte kullanılan panel aslında Plasma Çalışma Ortamı'nın bir parçasıdır. Paneldeki her bir eleman, panele eklenip çıkarılabilen birer programcıktır. Panelin sağ başında bulunan düğmeyi kullanarak panele programcık ekleyip çıkarabilir ve panele ilişkin her türlü ayarlamayı yapabilirsiniz.

Başlat menüsü: Uygulama Başlatma menüsü

Windows'taki Başlat menüsünün Pardus'taki karşılığı Uygulama Başlatma Menüsüdür ve genellikle Pardus menüsü olarak bahsedilir. Pardus'ta öntanımlı menü düzeninden farklı Kickoff ya da Lancelot menü biçimlerini de kullanabilirsiniz; Panel kilidi açıkken uygulama başlatma menüsüne sağ tıklayarak Kickoff menü biçimine geçelebilir, panele "Lancelot Uygulama Çağırıcı" programcığını ekleyerek Lancelot menü biçimini kullanabilirsiniz.

Bilgisayarım: Sistem Bilgileri

Windows'daki Bilgisayarım simgesinin işlevsel olarak Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur ancak bu işleve en yakın servis Pardus menüsündeki Sistem Bilgileri aracıdır. Bu araç ile sisteminizin genel durumunu ve depolama aygıtlarının kullanım oranlarını görebileceğiniz gibi bu aygıtlara ve ağ komşularına kısa yoldan ulaşmanızı da sağlar.

Sistem Bilgilerini açtığınızda depolama aygıtlarının Windows'tan farklı olarak adlandırıldığını göreceksiniz. Bunun nedeni Linux'un aygıt ve ortamları kullanma yönteminin farklı olmasıdır. Farklı olan sadece adlandırma da değildir, program kurulumları ve sistemin çalışması da Windows'dan farklı olduğundan Windows'da alıştığınız tüm dosyalama organizasyonunu unutarak yeni bir sistemi öğrenmeye hazır olmalısınız. Ayrıntılı bilgi için Dosyalama sistemi başlığını inceleyiniz.

Bu araca, Kickoff menü biçimindeyken Pardus > Bilgisayar > Sistem Bilgileri yolu üzerinden ulaşabilirsiniz.

Belgelerim: Ev dizini

Windows'daki Belgelerim'in karşılığı Pardus'da Ev dizini 'dir. Her kullanıcının ev dizini /home dizini altında ayrı bir dizin olarak bulunur ve her kullanıcı sadece kendi ev dizinine yazma yetkisine sahiptir. Kullanıcı ev dizini, kullanıcının tüm belgelerini kaydedebileceği bir alan olarak kullanılabilir. Müzik, resim ve video dosyaları istenirse /home/kullanıcı adı/Belgeler dizini içinde yer alan "Müzik", "Resimler", "Videolar" klasörlerine yerleştirilebilir.

Kullanıcı ev dizini Windows'taki Belgelerim dizininden farklı olarak aynı zamanda kullanıcı ayar dosyalarının da barındırıldığı bir dizindir (Windows'taki Document and Settings dizininin karşılığı gibidir). Kullanıcının, çeşitli programlarda yaptığı ayarlamalar, özelleştirmeler kullanıcı ev dizini altında yer alan gizli klasörlerde tutulmaktadır.

Windows Gezgini: Dolphin ve Konqueror

Dosya sisteminde gezinti için KDE masaüstünde öntanımlı olarak Dolphin dosya yöneticisi kullanılmaktadır. Pardus 2008 ve önceki sürümlerin ön tanımlı dosya yöneticisi olan Konqueror'da Pardus 2009'da ikinci bir seçenek olarak kullanılabilmektedir.

Denetim Masası: Sistem Ayarları

Sistem Ayarları

Windows'ta kullandığımız Denetim Masası'nın karşılığı Pardus'ta Sistem Ayarları'dır. Dil ve erişebilirlik ayarları, kullanıcı hesapları, fare/klavye gibi donanımların ayarlanması, masaüstü simgelerinden açılış ekranına kadar görünüm özelliklerinin değiştirilmesi gibi aklınıza gelebilecek her türlü ayarlama işlemleri buradaki uygulamalar ile gerçekleştirilmektedir.

Sistem Ayarları, KDE4'ün System Settings programına, Pardus'a özgü yönetim araçlarının eklenmesiyle oluşmuştur.

Ağ Bağlantıları: Ağ Yöneticisi

Windows'daki Ağ Bağlantıları bölümünün Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur. Ancak kablolu ve kablosuz ağ bağlantıları oluşturmak için bir Pardus projesi olan Ağ Yöneticisi, bu bağlantıları sistem çekmecesinden yönetmek için de Ağ Programcığı mevcuttur. Bu konudaki ayrıntılı bilgileri ve görsel rehberleri Ağ ayarları belgesinde bulabilirsiniz.

Program Ekle/Kaldır: Paket Yöneticisi

Paket Yöneticisi

Windows'taki Program Ekle Kaldır'ın karşılığı ise Paket Yöneticisi'dir. Windows'taki Program Ekle/Kaldır aracı, adının aksine program ekleme işlemi için pek kullanılmaz buna karşın Pardus Paket Yöneticisi, çeşitli yazılımların İnternetten indirilip yüklenilmesini sağlayan bir yazılım ekleme/kaldırma merkezidir. Paket Yöneticisi, program ekleme/kaldırma işleminin yanı sıra, Pardus'taki tüm masaüstü uygulamalarından Linux Çekirdeği'ne kadar tüm bileşenlerin iki tıkla güncellenebilmesine imkân vermektedir.

Pardus geliştiricileri Linux'ta çalışabilen ve masaüstü sistemlerinde en çok kullanılan programları Pardus sistemine uygun hale getirerek paketlemekte ve yeni sürümleri takip etmektedirler, paketlenen programlar da yapılan test işlemlerinden sonra Pardus depolarına alınmaktadır. Bu paketleme sistemi özgün bir Pardus projesi olan PİSİ projesi ile yürütülür.

Pardus'ta program kurma ile ilgili daha geniş bilgi için Pardus'ta yazılım kurma sayfasını inceleyiniz.

Windows'ta sıkça kullanılan bazı programların Pardus'taki karşılıklarını öğrenmek için Windows'ta kullanılan bazı programların Pardus eşdeğerleri başlığına bakınız.

Ağ Komşuları: Samba ve Samba payları

Windows'daki Ağ komşuları ile bir Windows ağındaki bilgisayarlara ulaşmak mümkün oluyor ancak Linux sistemler doğal olarak Windows ağ protokollerini desteklemediğinden bunun için ekstra bir yazılım olan Samba kullanılıyor. Samba sayesinde Linux sistemler yerel ağdaki Windows sistemler tarafından sanki Windows çalışıyormuş gibi algılanıyor. Samba, Windows ağ protokollerinin tüm özelliklerini kullanabilmekte, dosya ve yazıcı paylaşımı imkanı vermektedir.

Samba ayarları Sistem Ayarları arayüzünde Gelişmiş sekmesi alında mevcuttur ve bir servis olarak istenildiği zaman Servis Yöneticisi'nden çalıştırılıp durdurulabilmektedir. Samba servisi ağınıza uygun şekilde yapılandırıldıysa ve çalışıyorsa Ağ komşularına ulaşmak için Konqueror'da smb:// adresini görüntülemeniz yeterlidir.

Yazıcı ve Fakslar: Yazıcı Yapılandırması ve CUPS

Windows'daki Yazıcı ve Fakslar bölümünün Pardus'daki karşılığı Sistem Ayarları arayüzündeki Yazıcı Yapılandırması modülüdür. Pardus, 2008 sürümünden itibaren yazıcıları otomatik tanıma özelliğine kavuşmuştur, ancak yine de yazıcınıza ait özel ayarları yapmak veya otomatik tanınmayan yazıcıları kullanabilmek için Yazıcı kurulumu başlığını incelemelisiniz.

Linux sistemler yazdırma işlemleri için CUPS yazılımını kullanmaktadır. CUPS sayesinde yazıcılar yerel ağdan da kullanılabilmektedir. Cups ayarlarına ulaşmak için internet tarayıcınızdan http://localhost:631 adresini açmalısınız.

Aygıt Yöneticisi

Windows'daki Aygıt Yöneticisi'nin Linux'ta tam bir karşılığı yoktur. Ancak bir KDE uygulaması olan KDE Bilgi Merkezi tüm donanımları ve sistem kaynaklarını derli toplu şekilde görmenizi sağlayan bir uygulama olarak kullanılabilir.

Windows'daki aygıt yöneticisi aynı zamanda aygıt sürücülerinin yüklenmesi için de kullanılmaktadır ancak Linux'ta aygıt sürücülerinin çalışma ve kurulma yöntemleri farklı olduğundan Linux'ta böyle bir görsel arabirim bulunmamaktadır.

Görev Yöneticisi: Sistem İzleyici

Windows'ta, çalışmakta olan programların listelenmesi, istenilen bir programın sonlandırılıması gibi amaçlar için kullanılan Görev Yöneticisi'nin Pardus'taki karşılığı Sistem İzleyici'dir. Ctrl + Esc tuş bileşimi kullanılarak Sistem İzleyici'nin Sistem Süreçleri bölümüne ulaşılabilir. Ayrıca program sonlandırmak için Sistem İzleyici'yi hiç açmadan "Ctrl + Alt + Esc" tuş bileşimi kullanılarak ortaya çıkan kuru kafa kullanılabilir. Kuru kafa ile herhangi bir pencereye tıklandığında o program anında sonladırılmaktadır.

Sistem Geri Yükleme

Windows'daki Sistem Geri Yükleme özellğinin Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur. Bunun en önemli nedeni Linux sistemlerde Windows'ta olduğu gibi tüm sistem ayarlarının tutulduğu bir Registry dosyasının olmamasıdır. Linux sisteminde her yazılımın kendine has ayar dosyaları farklı yapılarda ve düz metin dosyası biçiminde /etc dizininde bulunur. Kullanıcılara özel ayarlar da her bir kullanıcının ev dizini içerisindeki gizli dosya ve dizinler içerisinde kayıtlıdır.

Ancak Windows'un Sistem Geri Yükleme özelliğine benzer şekilde Pardus'un kendine özgü Geçmiş Yöneticisi vardır. Geçmiş Yöneticisi sayesinde Pardus paket yönetim sisteminde (PİSİ) kurulup kaldırılan programların kaydı tutulmakta ve eski bir tarihe dönme imkanı vermektedir. Programa Pardus > Sistem > Geçmiş Yöneticisi yolu üzerinden ulaşabilirsiniz.

Sanal Bellek: Takas Alanı

Windows'daki sanal bellek özelliğinin Pardus'daki karşılığı Takas dosyası kullanıma özelliğidir. Bu özellik Linux sistemlerde Windows sistemlerden çok önce kullanılmaya başlanmış bir özelliktir. Pardus kurulumu sırasında takas alanı için ayrı bir disk bölümünün kullanılması sağlanabilir, eğer ayrı bir bölüm belirtilmezse kurulum yapılan disk bölümünde bir dosya olarak oluşturulacaktır. Ancak henüz kurulumdan sonra takas bölümünün yönetimi için bir grafik arayüz bulunmamaktadır.

Disk Denetimi

Windows'taki disk hata denetimi uygulamasının Pardus'taki karşılığı fsck komutudur ancak bu işlev için bir grafik arayüz henüz bulunmamaktadır ve sadece ext biçimli bölümler için kullanılabilir. Pardus öntanımlı olarak ext dosyalama biçimini kullanmaktadır, kullanıcı önyükleme menüsündeki "F3-Diski Kurtar" seçeneği ile açılış yaparak Pardus kurulu olan bölümün açılış sırasında denetlenmesini sağlayabilir.

Ancak Windows tarafından öntanımlı olarak kullanılan NTFS biçimli bölümler tüm özellikleriyle desteklenmediğinden otomatik denetleme yapılmamaktadır. Hatta bu biçimdeki bölümlerde bir tutarsızlık tespit edildiğinde verilerin güvenliği için erişime izin verilmez.

Disk Yönetimi: KDE Disk Bölümü Yöneticisi

Windows'daki disk yönetimi aracının Pardus'daki KDE Disk Bölümü Yöneticisi uygulamasıdır.

Windows, disk bölümlerinin hepsinin açılışta otomatik olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Pardus'ta ise bu durum seçimliktir, istenirse bazı disk bölümleri kullanıcı ilek erişimi sağlayana kadar çalştırılmaz. Bu seçenekler Disk Yöneticisi aracı ile ayarlanmaktadır.

Disk yönetimi için GParted uygulamasını Paket Yöneticisi aracılığıyla kurup kullanabilirsiniz.

Disk Birleştirme

Windows'taki disk birleştirme uygulamasının Pardus'ta bir karşılığı bulunmamaktadır, çünkü buna gerek yoktur. Pardus öntanımlı olarak ext dosyalama biçimini kullanmaktadır, bu bölümlerdeki dosyalar Windows'ta kullanılan NTFS veya FAT gibi biçimlerden farklı bir dağılımla kaydedildiğinden parçalanma daha kayıt sırasında önlenmiş veya en aza indirilmiştir.

Anti-Virüs yazılımı

Virüsler de diğer Windows programları gibi Linux sistemlerde çalışmazlar/çalıştırılamazlar. Linux için yazılmış olan birkaç virüsün de en başta Linux'un teknik yapısından olmak üzere çeşitli teknik nedenlerle sistemler arasında yayılarak çoğalması mümkün değildir. Bu nedenle masaüstü Linux sistemleri korumak için Anti-Virüs yazılımlarına ihtiyaç yoktur. Kısacası virüs konusunu unutabilirsiniz, bu konuda endişelenmenize gerek yoktur.

Ancak Windows virüslerinin yayılmasını önlemek için sunucu Linux sistemlerde antivirüs yazılımları kullanılmaktadır. Bu amaçla en yaygın kullanılan yazılım ClamAV'dır. Pardus 2009 sürümlerinde ClamAV'ı grafik ortamda kullanabilmek için ClamTk paketini Paket Yöneticisi üzerinden kurabilirsiniz.

Güvenlik Duvarı

Windows sistemlerde kullanılan güvenlik duvarı uygulamasının Pardus'daki karşılığı Pardus Güvenlik Duvarı Yöneticisi'dir. Bu araca, Sistem Ayarları arayüzü üzerinden ulaşılabilirsiniz.

Hizmetler: Servis Yöneticisi

Windows'taki hizmetlerin Linux sistemlerdeki karşılığı servislerdir. Pardus'un kendine özgü Servis Yöneticisi aracı ile servislerin çalışması kontrol edilebilirsiniz. Ayrıca Servis Yöneticisi için yazılan Sistem Servisleri programcığı aracılığıyla servisleri masaüstünden hızlıca kontrol edebilirsiniz.

Güncelleme

Pardus sistemi Paket Yöneticisi'nde bulunan güncel paketler bölümündeki tüm paketlerin kurulması ile güncellenmektedir. Windows'tan farklı olarak güncelleme ile sadece sistem programları değil güncellemesi bulunan tüm programlar da yeni sürümlerine veya derlemelerine yükseltilir.

Ara sürümlere güncelleme ile yükseltme yapılabilir, ana sürümler arasındaki yükseltmelerin nasıl yapılacağı ise yeni sürümlerin kurulum belgelerinde bulunmaktadır.