M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)

Cədvəl 7.2
Satış həcminin artmasından mənfəətin əlavə debitor borclarının kompensasiyası 
üçün lazım olan mənfəətlə müqayisəsi (kredit müddətinin dəyişilməsi) 
 
Satış həcminin artmasından = 2m. x 36000 = 
72000 m. mənfəət 
Yeni satışlarla əlaqədar olan əlavə debitor borcları 
=(satışın yeni həcmi/debitor borclarının dövrünə) 
360000/6 = 60000 m. 
Yeni satış həcmi ilə əlaqədar debitor borclarına
olan əlavə qoyuluşları = (dəyişkən məsrəflər / satış 
qiyməti) x əlavə debitor borcları (0,80)x(60000) 
=48000m. 
Debitor borclarının fəaliyyətdə olan səviyyəsi = (satışın 
illik həcmi/debitor borclarının dövrünə)2,4 mln.m./12 
=200000man. 
Satışın illik həcmi ilə əlaqədar olan debitor borcunun 
yeni səviyyəsi =2,4 min mann./6 = 400000man. 
Satışın illik həcmi ilə əlaqədar olan debitor borcuna 

---

55 
qoyuluşlar = 400000-200000=200000 man. 
Debitor borcuna çəmi əlavə qoyuluşlar = 48000 + 
200000 = = 248000man. 
Əlavə qoyuluşların üstəlik xərcləri = 0,20 x 248000 = 
49600 man. 
Tutaq ki, firmanın illik satış həcmi - 3 mln. manat, inkassanın orta dövrü - 2 ay, 
satış şərti güzəşt olmadan xalis 45 gündür. Deməli, debitor borclarının orta qalığı 
500000 man. olacaqdır (3 mln. manat : 6 = 500000 man.) 2/10 xalis 45 şərtində 
inkassanın orta dövrü 1 aya qədər azalacaqdır, çünki alıcıların 60% 2 faizli güzəştdən 
istifadə edir. Güzəştlə əlaqədar olaraq alternativ məsrəflər 0,20 x 0,6 x 3 mln. man. və 
ya ildə 36000 man. olacaqdır. Debitor borclarının dövrü ildə 12 dəfəyə çatacaq, deməli, 
orta hesabla debitor borcları 500000-dən 250000 qədər azalacaqdır (300000 : 12 = 
250000 man.). 
Beləliklə, inkassanın sürətlənməsi nəticəsində firma əlavə olaraq 250000 man. 
almışdır. Azad olunmuş pul vəsaitlərinin dəyəri, onların saxlanmasının alternativ 
xərclərinə bərabərdir. Əgər, mənfəət norması 20% olarsa, alternativ məsrəflər üzrə 
qənaət 50000 man. təşkil edəcəkdir. Qənaət, inkassanın sürətlənməsindən olan səmərə, 
güzəştin verilməsi üzrə xərclərdən, çox olduğuna görə yaranır. Deməli, firma 2 faizli 
güzəşti tətbiq edə bilər. 
Əvvəlki misalda ümidsiz borclar üzrə itkilərin olmaması nəzərdə tutulmuşdur. 
Bu hissədə isə həm inkassanın gecikdirilməsi, həm də debitorların hesablarının bir 
hissəsinin ödənilməməsi ilə qarşılaşacağıq. Kredit qabiliyyətli normativlər üzrə 
istənilən siyasətdə bu amil də nəzərə alınmalıdır. Tutaq ki, fəaliyyətdə olan siyasətlə 
yanaşı daha iki yeni siyasəti nəzərdən keçiririk və onlar belə nəticələr verəcəkdir: 
Fəaliyyətdə 
olan siyasət 
A siyasəti B siyasəti 
Tələbat (satış 
həcmi) manat 
2400000 
3000000 
3300000 
Əlavə satış üzrə 
kreditin 
qaytarılmaması 
riski, % 
2 
10 
18 

---

56 
Əlavə satışlar 
inkassanın orta 
dövrü, aylar 
1 
2 
3 
Tutaq ki, 6 aydan sonra hər bir hesab inkassa edilən təşkilata verilir və orta 
hesabla satışın ilkin həcminin (24 mln. man) 2%-i, əlavə satışın mədaxilinin 10% 
(600000 man.) A siyasətinə görə, 300000 manat təşkil edən, B siyasətində əlavə satışın 
18 faizini firma heç vaxt almayacaqdır. İnkassanın orta müddəti 1 ay ilkin satışlara aid 
edilir, 2 ay – A siyasətinin əlavə satışı 600000 manata, 3 ay – B siyasətinə uyğun olan 
300000 manata aid edilir. Ayların sayı debitor borclarının illik dövrləri 12, 6, 4 dəfə 
olur. 
Kredit qabiliyyəti normativinin yeni strategiyasına uyğun hesablaması əlavə 
mənfəətin hesabatı 7.3. cədvəlində verilmişdir.