M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
| BÖLMƏ 2. MALİYYƏ SİSTEMİ
2.1. Maliyyə bazarlarının təyinatı Maliyyə sistemi bir sıra təşkilat və bazarlardan ibarətdir ki, onlar da firma, vətəndaş və həmçinin hökumətlərə öz xidmətlərini göstərirlər. Odur ki, maliyyə sistemi və kapitalın mobilizəsinin daima dəyişən şərtləri öyrənilməlidir. Maliyyə aktivləri iqtisadiyyatda ona görə mövcuddur ki, vətəndaşların, firmaların hökumətlərin əmanətləri, onların real aktivlərə olan investisiyalarından, yəni binalar, tikililər, avadanlıq, əmtəə-maddi ehtiyatlar və uzun müddət istifadə olunan əmtəələrdən fərqlənir. Əgər əmanətlərin məbləği, bazarın bütün subyektlərinin əsas fondlara etdikləri investisiyaların tam məbləğinə bərabər olarsa, xarici maliyyələşdirmə, maliyyə aktivləri, pul və kapital bazarları olmazdı. Belə halda hər bir bazar subyekti özünü təmin etmiş olardı, yəni cari xərclər və kapital qoyuluşları cari gəlirlərdən ödənilərdi. Bazar subyektinin investisiyaları onun xüsusi əmanətlərdən çox olduğu halda maliyyə aktivləri əmələ gəlir. O zaman belə kənarlaşma borclar və səhmlərin buraxılışı ilə maliyyələşdirilir. Lakin, belə halda bazarın başqa subyekti kapitalı borc verməyə maraqlı olmalıdır. Borclu ilə kreditorun qarşılıqlı fəaliyyəti faiz stavkasını müəyyən edir. Maliyyə bazarlarının təyinatı - son istehlakçılar arasında yığılmış vəsaitlərin səmərəli paylanmasıdır. Müasir iqtisadiyyatda bazar subyektləri, əsasən kapitalın mobilizəsi ilə məşğuldur, onların real aktivlərə investisiyaları əmanətlərinə nisbətən 11 daha çoxdur. Digər tərəfdən ev təsərrüfatları xərcləməkdən çox pulları yığırlar. Gözlənilən investisiyaların həcmləri ilə əmanət məbləğləri arasında fərqlənmə artdıqca, səmərəli maliyyə bazarlarına ehtiyac artır. Son investorla vəsaitlərin son sahibləri arasındakı görüş ən az xərclərlə və optimal olmalıdır. Səmərəli maliyyə bazarları azad kapitalın uyğun həcminin təmini və dövlətin iqtisadi artımına kömək etməkdən ötrü lazımdır. Puldan başqa, ayrı maliyyə aktivləri olmasaydı, bazar subyektləri yığılmış əmanətdən başqa investisiya edə bilməzdilər və investisiya aktivliyi məhdud olardı. Əgər nəzərdə tutulan investisiyaların ölçüsü cari əmanətlərdən çox olarsa, bazar subyektləri belə investisiyaları təxirə salmağa məcbur olardılar. Maliyyənin belə sistemində ən yaxşı layihələr tətbiq olunmaz və kapital səmərəsiz istifadə olunar. Maliyyə bazarlarının səmərəliliyinin artırılması üçün bir çox institutlar mövcuddur. Onlardan biri kredit brokerləridir ki, pul sahiblərini və həmin vəsaitlərə ehtiyacı olan bazar subyektlərini axtarmaq, onların əsas fəaliyyətini təşkil edir. Brokerlər professional bacarığa malik olduqlarından bu məsələni öz xərcləri ilə yerinə yetirirlər. Əmanət axınının səmərəli hərəkətini artıran institutlardan biri də ikinci bazardır ki, burada qiymətli kağızlar alınıb satılır. Fəaliyyət imkanlı ikinci bazar olduqda maliyyə alətlərinin ləğv edilməsi yerinə yetirilir. İnkişaf etmiş ikinci bazarın olması ilkin bazarı möhkəmləndirir. Bunun üçün iqtisadiyyatda maliyyə vasitəçisi olmalıdır. Bunlara kommersiya, əmanət bankları, sığorta kompaniyaları, təqaüd fondları aid edilir. Onlar ilkin qiymətli kağızları alıb, öz qiymətli kağızlarını buraxırlar. İlkin qiymətli kağızlar girovlar, buraxılan dolayı tələbnamələr isə - əmanət hesabı və ya depozit sertifikatlarıdır. Digər tərəfdən sığorta kompaniyası sənaye istiqrazlarını da alaraq, həyatın sığortalanması polislərini buraxırlar. Maliyyə vasitəçiləri, investorlar üçün öz qiymətli kağızlarını maraqlı etməyə çalışırlar. Sazişlərin miqyasında qənaət mümkündür ki, bu da güzəştlər sistemi vasitəsilə, vasitəçinin xidməti borclu və ya kreditor tərəfindən olan ödənişlərlə olur. Bundan başqa maliyyə vasitəçiləri borclular haqqında, ayrı-ayrı şəxslərə nisbətən daha çox məlumat yığmaq imkanına malikdirlər. Vasitəçilər, müxtəlif dəyərdə olan qiymətli kağızlar almaq üçün vəsait toplaya bilirlər. Xidmətin başqa bir növü (fərdi investor üçün mümkün olmayan) riskin diversifikasiyasıdır. Belə ki, vasitəçilər bir ödəniş müddəti olan ilkin qiymətli kağızı müxtəlif ödəniş müddətləri olan ikinci kağızlara bölüşdürə bilər. Nəticədə, kağızların 12 ödəniş müddətləri investorlar üçün daha maraqlı olur. Nəhayət, vasitəçilər çox vaxt ilkin qiymətli kağızlara investisiya edildikdə lazım olan ekspert xidmətlərini də göstərirlər. Lakin, bəzi hallarda vasitəçilik çox çətin olur və ondan kənarlaşmaq lazım gəlir. Belə halda qiymətli kağızların, bazar münasibətlərinin və ssuda kapitalının hərəkətinin tənzimlənməsi aləti kimi istifadəsi, yəni sertifikasiya edilməsi lazım gəlir. Bu zaman girov kağızı kimi aktivlər, pul kimi (pul - sahibkarlar arasındakı reallığa görə, adətən müvəqqəti xarakterdə olur, onların mənfəətləri ümumi fonda daxil olur və əvvəlcədən razılaşdırılmış nisbətlə onların arasında bölüşdürülür) birləşdirilir və ona görə qiymətli kağız buraxılır. Əvvəlcə bu metod yaşayış evləri üzrə zakladnoylarda tətbiq edilirdi, 80- ci illərin axırından isə avtomobillər üçün zəmanət üzrə ssudalara, kredit kartları üzrə debitor borclarına, kommersiya girovları və lizinq kontraktlarına aid edilməyə başlandı. Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|