M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)

2.3. Pul və kapital bazarları 
Pul bazarı, əlverişli qısamüddətli alətlərin dövr etdiyi bazardır. Maliyyə 
bazarlarının təsnifatı maliyyə alətlərinin müxtəlif müddətlərdə dövriyyəsinə əsaslanır. 
Pul bazarlarında olan maliyyə aktivləri qısamüddətli, likvid və az riskli olur. Bu 
alətlərdən obyektiv bazarlarda istifadə olunur və vəsaitlərin hərəkəti qiymət və risklə 
müəyyən edilir. Beləliklə, bank tərəfindən kompaniyaya verilən qısamüddətli ssuda pul 
bazarı aləti ola bilməz. Kapital bazarlarında ödənişi uzun müddət olan və az likvid olan 
alətlərlə əməliyyatlar aparılır. Onların müddəti 1 ildən 5 ilə qədər ola bilər (kim 
tərəfindən təsnifin aparılmasından asılı olaraq).   

---

15 
Mürəkkəb pul bazarında əməliyyatları kommersiya bankları və qiymətli 
kağızlarla işləyən dilerlər aparır. Bu bazarlar ümummilli olsa da, mərkəzi Nyu-Yorkda 
yerləşir. Pul bazarının alətləri üzrə faiz stavkaları daima dəyişilən tələb və təklifə qarşı 
çox həssasdır. Yeni məlumat tez işlənilir və onun əsasında qiymət tənzimlənir. Vəsaitlər
satıcıdan alıcıya elektron şəbəkələri vasitəsilə keçirilir, odur ki, sazişlər də tez ödənilir. 
Səmərəli pul bazarı millətin likvidliyə olan tələbatını ödəyir. Pul bazarının alətləri 
kimi xəzinədarlıq vekselləri, qısamüddətli kommersiya vekselləri, bank akseptləri, 
ötürülən depozit sertifikatları çıxış edir. 
Kapital bazarı pul bazarına nisbətən daha dəyişkəndir, çünki orada istifadə 
olunan qiymətli kağızlar müxtəlif xarakteristikaya malikdir; xəzinədarlıq vekselləri və 
istiqrazlar bazarı yaxşı təşkil olunub. Dilerlərin böyük təcrübəsi olduğundan bu 
qiymətli kağızlar kifayət qədər likvid olur. ABŞ-nın xəzinədarlığı dünyada ən iri borc 
verən sayılır və daima vəsaitlərin cəlb olunması üzrə sazişlər bağlayaraq onların maliyyə 
kimi tətbiqini yerinə yetirir. Bir halda ki, dövlət qiymətli kağızları üzrə risk sıfıra 
bərabərdir və onlar yüksək
likvid hesab olunur. Bu aktivlər üzrə ən az gəlir ödənilir. 
Girov kağızları üzrə likvidlik xəzinədarlıq qiymətli kağızlarına nisbətən aşağıdır. 
Baxmayaraq ki, kağızlar yerli xarakterdə olur, bəzi hallarda ayrı-ayrı yaşayış evlərinə 
olan girov kağızları toplanaraq, qiymətli kağız kimi satıla bilir. Bələdiyyə qiymətli 
kağız bazarı kapital bazarının xüsusi növüdür. Bələdiyyə istiqrazları üzrə gəlirlər vergi 
tutulan mənfəətdən çıxıldığına görə, onlara maraq adətən yüksək vergi ödəyən fiziki 
şəxslər, gəlirləri tam stavka ilə korporativ gəlir vergisi ödəyən firmalar tərəfindən olur. 
Bələdiyyə qiymətli kağızlar üzrə ödənməmək riski müxtəlifdir və emitentdən asılıdır. 
Kapital bazarının son növü korporativ istiqrazlardır ki, onlar üzrə gəlir vergisi 
tam ödənilir. Bu istiqrazlar həm xəzinədarlıq, həm də bələdiyyə istiqrazlarına görə az 
likvidlidir. 
Son iyirmi il müəyyən maliyyə innovasiyaları ilə əvvəlcə ABŞ-da, sonra isə 
Avropada və Uzaq Şərqin inkişaf etmiş ölkələrində xarakterizə olunur. Bunlara: sıfır 
gəlir faizi olan istiqrazlar pul bazarının imtiyazlı səhmləri, opsuon və fyuçers bazarları, 
faiz stavkalarının svome, multi-valyuta ssudaları, ticarət nöqtəsi terminalında olan 
sazişlər və s. aid edilir. 
Aydındır ki, sabit dövlətdə bazarı daha səmərəli və universal etmək o qədərdə 
asan deyil. Mənfəət əldə edilməsi imkanlarının çoxu istifadə olunmuşdur. 
Səmərəsizlikdən mənfəət əldə etmək üçün ətraf mühit dəyişilməlidir. Bu dəyişiklikləri 
yaradan bir sıra səbəblər vardır: 
1. Faiz stavkaları və böhranın daimi olmaması; 

---

16 
2. Tənzimolunma xarakterinin dəyişilməsi; 
3. Vergiqoyma sferasındakı dəyişikliklər; 
4. Texnologiyanın təkmilləşdirilməsi; 
5. İqtisadi aktivlik.