Mała encyklopedia kultury antycznej

nektar (gr. nektar, łac. nectar) napój bogów olimpijskich darzący nieśmiertelnością i wieczną młodością; podawała go bogom Hebe.

Neleus mit. 1. syn Posejdona i Tyro (córki Salmoneusa), brat Peliasa. Tyro urodziła bliź­nięta w tajemnicy i porzuciła je. Chłopcy zostali odnalezieni i wychowani przez pasterza koni (wg innej wersji — kóz). Gdy dorośli, odnaleźli matkę w Jolkos. Po śmierci Kreteusa, męża Tyro, króla w Jolkos, N. poróżnił się z Peliasem o wła­dzę i wypędzony przez niego przybył do Pylos, gdzie zdobył władzę królewską. Do niego zwró­cił się Herakles po zabójstwie Ifitosa, prosząc o oczyszczenie. N., będąc przyjacielem ojca Ifi­tosa, Eurytosa, odmówił prośbie Heraklesa; stało się to przyczyną wojny z Heraklesem, w której zginął N. i wszyscy (oprócz Nestora) jego syno­wie. Wg innej wersji N. przeżył śmierć synów i umarł w Koryncie. 2. syn Kodrosa, ostatniego króla ateńskiego. Wygnany przez orata, Medona, udał się do Azji; założył tam Milet, Erytraj i inne miasta.

Nemausus (dziś Ntmes) miasto, rzymska ko­lonia w Gallla Narbonensis na zboczu góry mons Cevenna, przy drodze prowadzącej z Italii •do Hiszpanii. Dość dobrze zachowany amfi­teatr, wodociągi i inne zabytki z czasów- rzym­skich.

Nemea 1. dolina i miejscowość w Argolidzie, pomiędzy Kleonaj i Flius, znana w mitologii jako miejsce, gdzie Herakles zabił lwa nemej-skiego. Znajdowała się tu świątynia Zeusa z przy­domkiem Nemejos otoczona gajem, w którym co dwa lata odbywały się igrzyska nemejskie. 2. rzeka na pograniczu Sikionu i Koryntu;

wypływała z doliny nemejskiej, wpadała do Za­toki Korynckiej koło Lechajon.

nemejski lew mit. olbrzymi lew, potomek Ty-fona i Echidny, żyjący w okolicach Nemei. Pierwszą z dwunastu prac Heraklesa (zob.) było dostarczenie Eurysteuszowi skóry lwa n.

nemejskie igrzyska odbywały się w Nemei (Arkadia), przy świątyni Zeusa Nemejskiego. Wg legendy wprowadzone zostały przez Adras-tosa jako dziękczynienie z powodu śmierci Ofel-

Nemesa

510

neoplatonizm

tesa. Od r. 573 p.n.e. urządzane co trzeci rok (w drugim i czwartym roku każdej olimpiady.) Prowadzone były przez hellanodików. Od r. 460 przeniesione do Argos. Nagrodę dla zwycięzcy stanowił wieniec bluszczowy.

Nemesa rzeka w Gallia Selgica, dopływ Sury.

Nemeseja 1. ateńskie święto zmarłych. 2. świę­to ku czci Nemezis.

Nemgsianus (Marcus Aurelius Olympius N.) z Kartaginy, poeta rzymski z III w., wymieniany jako autor wielu utworów dydaktycznych: Ha-lieutica (O rybołówstwie), Cynegetica (O my­ślistwie) i Nautica (O żegludze). Zachował się fragment z Cynegetica.

Nemesios z Emesy, filozof chrześcijański orientacji, neoplatońskiej z połowy V w. n.e., biskup Emesy; autor (zachowanego) traktatu Peri fyseos anthropu—kompilacyjnego dziełka „o naturze człowieka", znanego w średniowieczu łacińskim (w tłumaczeniu Alfonsa z Salemo), wydanego pod nazwiskiem Grzegorza z Nysy i cieszącego się wśród scholastyków dużym wzięciem.

Nemesis zob. Nemezis.

Nemestrinus mit. rzymskie bóstwo opiekujące się gajami i lasami.

Nemetacum zob. Nemetocenna.

Nemetocenna (albo Nemetacum) dziś Arras;

stolica plemienia Atrebatów w Gallia Belgica.

Nemetowie (Nemetes) lud germański, prawdo­podobnie przybyły z Ariowistem do Belgii, mieszkający na południe od Wangionów. Głó­wne miasto Noviomagus.

Nemezis (Nemesis) mit. grecka bogini zemsty i sprawiedliwości. Po raz pierwszy występuje u Hezjoda, gdzie wyznacza ludziom szczęśliwy lub nieszczęśliwy los, zależnie od ich zasług;

wg późniejszych autorów (Pindar, Herodot, tra­gicy) jest przede wszystkim bóstwem rozdziela­jącym szczęście i niepowodzenie, karzącym lu­dzi, zsyłającym cierpienia tym, którzy zbyt wiele szczęścia zaznali. Szczególną cześć odbierała w attyckim mieście Rhamnus i stąd była nazy­wana Rhamnusia virgo.

Nemezjusz zob. Nemesios.

Nemossus (dziś Clermont-Ferrand) miasto Ar-wemów w Akwitanii nad rzeką Elaver; w cza­sach cesarstwa zw. Augustonemetum.

nenia (łac. naenia) 1. pieśni żałobne śpiewane • w Rzymie do wtóru fletu, pierwotnie podczas stypy, z czasem także podczas prowadzenia konduktu żałobnego i w czasie samego po­grzebu; zawodziły je osoby bliskie zmarłemu lub wynajmowane „płaczki". 2. bogini żalów i skarg, miała w Rzymie świątynię w pobliżu Bramy Wiminalskiej (porta Yiminalis).

Neobule 1. postać związana z imieniem Archi-locha z Paros, córka Lykambesa, który przy­rzekł oddać ją Archilochowi za żonę; ponieważ jednak słowa nie dotrzymał, Archiloch atakował Lykambesa i jego córki w tak złośliwych jam-bach, że skompromitowane nimi dziewczęta po­pełniły samobójstwo. 2. imię adresatki jednej z ód Horacego.

Neocaesarea zob. Neocezarea.

Neocezarea (łac. Neocaesarea, gr. Neokafsd-reja) 1. dziś Niksar; miasto w Azji Mn. nad rze­ką Lykos, w Pontos Polemoniakos. Wcześniej zwane Kabejrą (Cabira), następnie Sebaste. 2. miasto w Bitynii. 3. miasto nad Eufratem.

neodamodzi (gr. neodamódeis) w Sparcie heloci wyzwoleni przez państwo (osoby prywatne nie miały prawa wyzwalać helotów); n. mieli prawo i obowiązek służenia w wojsku, niekiedy otrzymywali pełne prawa obywatelskie.

neokorowie (gr. neokóroj) dozorcy i strażnicy przy świątyniach w Grecji. Początkowo stano­wili personel świątyni podległy kapłanom i speł­niali niższe funkcje i posługi. Do nich należało przechowywanie kluczy, kontrola odwiedzają­cych i in. W pewnych warunkach mogli także składać ofiary w zastępstwie kapłanów. W póź­niejszych czasach sprawowali wyższe funkcje, jak zarząd świątyni, przyjmowanie depozytów pieniężnych, składanie ofiar. W czasach rzym­skich ustala się zwyczaj mianowania miast n. kultu jakiegoś bóstwa. W okresie cesarstwa rzymskiego, zwłaszcza od czasów Hadriana, mia­sta Wschodu ubiegały się, aby być n. kultu ce­sarza, któremu jeszcze za życia stawiano świą­tynię i oddawano cześć boską.

Neon miasto w Fokidzie, położone u stóp góry Tithorea. Zniszczone całkowicie przez Kser-ksesa, później odbudowane i nazwane Tithorea. Zniszczone ponownie w czasie wojny świętej i ponownie odbudowane, nie wróciło jednak do dawnego znaczenia.

Neon Tejchos (gr. dosł. nowy mur) 1. miasto eolskie na wybrzeżu Mizji. 2. twierdza obronna w Tracji na wybrzeżu, w pobliżu Chersonezu.

neopitagorejczycy zob. pitagorejczycy.

neoplatonizm ostatni wielki system filozofi­czny starożytności, stworzony w III w. przez Plotyna. Zawiera elementy różnych systemów

Neoptolemos

511

Nero

filozofii greckiej: Platona, Arystotelesa, stoików, pitagorejczyków i filozofii aleksandryjskiej. Sy­stem ten jest teocentryczny, lecz czynniki filo­zoficzne górują w nim nad religijnymi. Plotyn pojmuje byt monistycznie i dynamicznie: jest jeden byt, wyłaniający z siebie różnorodne po­stacie. Byt pierwotny, najdoskonalszy, źródło wszystkiego, co istnieje — to niepoznawalny ab­solut. Z niego emanują trzy postacie (hipostazy), coraz mniej doskonale: świat idealny, świat psychiczny i materia. Teoria poznania jest teorią zbliżenia się do boga, estetyka głosi upodobnie­nie się artysty do bóstwa poprzez twórczość, etyka — poprzez cnoty. Istotnym źródłem po­znania może stać się ekstaza. N. miał wielu zwo­lenników. Naukę Plotyna głosiła szkoła alek-sandryjsko-rzymska (wyróżnił się w niej uczeń Plotyna, Porfiriusz); szkoła syryjska Jamblicha (III - IV w.) rozwijała metafizykę neopla-tonizmu. Szkoła ateńska, której najznakomit­szym przedstawicielem był Proklos (V w.), tworzy irracjonalną koncepcję filozoficzną: ce­lem życia jest mistyczne złączenie się z bóstwem. N. odpowiadał arystokracji pogańskiej, pragną­cej oderwać się od rzeczywistości, jednocześnie wywarł duży wpływ na filozofię chrześcijańską (Orygenes, Dionizy Wielki, Augustyn).

Neoptolemos 1. mit. zw. też Pyrrhos, syn Achillesa i Dejdamei, córki Lykomedesa, króla Dolopów. Wychowywał się u Lykomedesa; po śmierci Achillesa Odyseusz przywiózł go pod Troję, ponieważ istniała dawna przepowiednia, że bez niego Troja nie będzie zdobyta. Podczas walk o Troję N. zabił Priama, Poliksenę i Asty-anaksa, Andromachę otrzymał jako brankę. O dalszych jego losach są różne wersje. Wg Homera powrócił do Ftyi i ożenił się z Hermio-ne, córką Menelaosa. Wg innych umarł w czasie powrotu spod Troi, wg jeszcze innych osiedlił się w Epirze, gdzie miał z Andromachą syna Molossa. Umarł w Delfach. Mieszkańcy Delf czcili go jako herosa, gdyż miał obronić miasto przed najazdem Galów. 2. N. z Parion w Troa-dzie, perypatetyk z III w. p.n.e., teoretyk i hi­storyk poezji, napisał traktat z tego zakresu, zachowany we fragmentach. Traktat N. był prawdopodobnie źródłem dla Ars poetica Hora­cego i dla Lukiana w niektórych jego dialogach (Pro imaginibus i De historia, conscribendd), N. nazywano glosografem, gdyż zajmował się głó­wnie gramatyką i napisał (nie zachowaną) pracę Perl gloss6n Homtru (O glosach Homera).

Nepete (dziś Nepi) miasto w Etrurii. Prawdo­podobnie od r. 383 p.n.e. rzymska kolonia, na­stępnie municypium.

Nepos zob. Cornelius Nepos.

Neptun (Neptunuś) mit. staroitalskie, etruskie bóstwo morskie w mitologii rzymskiej. U Rzy­mian, nie będących narodem morskim, kult N. nie odgrywał większej roli. Święta ku czci N. obchodzono 23 lipca, świątynia jego znajdowała się na Campus Martius. U późniejszych auto­rów identyfikowany z Posejdonem.

Neptunius mons zob. Nebrodes montes.

Neratii ród plebejski znany w Rzymie w okre­sie cesarstwa. Neratius Priscus, jeden z najbardziej znanych prawników w Rzymie w okresie cesar­stwa; piastował wysokie godności za czasów Tra-jana i Hadriana.

Nereidy (Nereldes, 1. p. Nereis) mit. córki Nereusa, nimfy morskie. W różnych podaniach liczba ich waha się pomiędzy 50 a'l 00. Naj­bardziej znane spośród nich to: Tetyda, matka Achillesa (zob. Tetyda), Amfitryta, Galatea. N. przebywały w głębi morza, w pałacu ojca i chętnie niosły pomoc żeglarzom w niebezpieczeństwie. Czczono je zwłaszcza w portach. W sztuce przed­stawiane są jako piękne dziewczęta zajmujące się przędzeniem, tkaniem, śpiewaniem, czasem — wiezione przez delfiny lub trytony.

Nereis zob. Nereidy.

Nereus mit. starzec morski, wg Hezjoda syn Pontosa i Gai, ojciec Nereid, odznaczał się sztuką • przepowiadania przyszłości, mógł przy­bierać różne kształty. Uchodził za bóstwo dobro­czynne. Przedstawiano go jako brodatego starca uzbrojonego w trójząb, jadącego na trytonie.

Nerii rzymski ród plebejski, który wybił się w I w. p.n.e.

Nerikon (Nerikos) miasto na wyspie Leukas, na Morzu Jońskim.

Neris miejscowość w Kynurii, na granicy Argolidy.

Neritos 1. (dziś Św. Eliasz lub Anoj) pomocny szczyt łańcucha górskiego ciągnącego się z pół­nocy na zachód, wzdłuż Itaki. 2. skalista wysepka w pobliżu Itaki.

Nero przydomek rodu Klaudiuszów (zob. Ciaudii). 1. Caius Ciaudius N. zob. Ciaudii. 2. Tiberius Ciaudius N., ojciec cesarza Tyberiusza, kwestor Gajusza Juliusza Cezara (r. 48 p.n.e.) w czasie wojny aleksandryjskiej, stronnik Antoniusza w wojnie peruzyńskiej. Żonę jego Liwie poślubił August. N. wkrótce potem umarł,

Nero

512

Neseus

a synowie jego, Tyberiusz i Druzus, pozostali pod opieką Augusta. 3. Ciaudius Tiberius N., cesarz, zob. Tyberiusz. 4. Tiberius Ciaudius Dru-sus N. Germanicus zob. Ciaudii 6. 5. najstarszy syn Germanika i Agryppiny, uznany przez Ty-beriusza za następcę. Cieszył się sympatią wśród ludności, co obudziło podejrzenia Tyberiusza. Wskutek intryg Sejana skazany na wygnanie, przebywał na wyspie Pontii, gdzie zmarł z głodu czy też popełnił samobójstwo w r. 29 n.e. 6. N. cesarz (54 - 68), następca Klaudiusza, syn Do-mitiusa Ahenobarba i Agryppiny córki Germa­nika Cezara, siostry Kaliguli. Właściwe jego nazwisko brzmiało Lucius Domitius Ahenobarbus, lecz po małżeństwie Agryppiny z cesarzem Klau­diuszem (wujem N.) został w r. 50 adoptowany i odtąd nazywał się N. Ciaudius Caesar Drusus Germanicus. W pierwszych latach rządów, do r. 62, pozostając pod wpływem prefekta preto­rianów Sekstusa Afraniusza Burrusa i filozofa Seneki, Nero prowadzi politykę zapewniającą senatowi i arystokracji rzymskiej ich uprawnie­nia. W r. 62, po śmierci Burrusa i wycofaniu się Seneki z życia politycznego, nowy prefekt preto­rianów, Sophonius Tigellinus, schlebia namięt­nościom i dzikiemu usposobieniu cesarza. ./V., opierając się na ustawie o obrazie majestatu, wytacza senatorom procesy, karze ich śmiercią lub konfiskatą majątku. Wzmacnia swą władzę kosztem osłabienia arystokracji i senatu. W r. 65 tyrania N. doprowadza do nieudanego spisku Gajusza Kalpurniusza Pizona. Spiskowcy i wielu niewinnych obywateli, m.in. Seneka, ponoszą śmierć. Mimo wrodzonego okrucieństwa, (po­suwa się do matkobójstwa i otrucia syna cesarza Klaudiusza, Brytanika) N. zdobył sobie pewną popularność wśród ludności rzymskiej dzięki urządzaniu igrzysk cyrkowych i różnego rodzaju przedstawień (zob. Neronia). N. był namiętnym miłośnikiem widowisk i sam występował na scenie jako śpiewak i recytator lub w cyrku jako woźnica. Wystawne widowiska podkopały finanse cesarstwa. Rządy N. upamiętniły się krwawo stłumionym powstaniem w Brytanii (r. 61), wielkim pożarem Rzymu (r. 64; pogląd jakoby N. podpalił Rzym, nie ma dostatecznych podstaw naukowych), powstaniem w Judei (r. 66). Ingerencja Rzymu w sprawach Armenii w la­tach 55 - 56 zakończyła się kompromisem, a wal­ki ze Scytami na Wschodzie uwieńczone zostały nikłymi sukcesami. Ruch antyrzymski w pro­wincjach przyspieszył upadek N. Najpierw zbun­tował się Gajusz Juliusz Windeks, namiestnik Gallia Lugdunensis, poparty przez plemiona ga­lijskie oraz zarządców prowincji Hispania Tar-raconensis, Luzytanii i Afryki. Za jego przykła­dem poszedł Galba, okrzyknięty przez swe wojska cesarzem (przybrał jednak tylko tytuł legata Senatu i narodu rzymskiego). Gdy wia­domości o tym dotarty do Rzymu, Nymphidius Sabinus, prefekt pretorianów, wspólnie z kolegą Tigellinem nakłonił oddziały do proklamowania Galby. N. opuszczony i zagrożony zewsząd, po­pełnił samobójstwo, wypowiadając słowa: Qiialis artifex pereo (co za artysta ginie wraz ze mną).

Neronia (domyślne ściemnia, dosł. nerońskie uroczystości) igrzyska, które wprowadził ku swej czci Nero. Obchodzono je co pięć lat, składały się z zawodów muzycznych, wyścigów itp.

Nertobriga 1. (dziś Valera la Vicja) miasto w Hispania Baetica. 1. miasto w Hispania Tar-raconensis.

Nerulum (prawdopodobnie dzisiejsze Castel-luccio) miasto w Lukanii, przy via Popilia.

Nerva 1. przydomek rodu Licyniuszów (zob. Licinit). 2. Marcus Cocceius N., cesarz rzymski (96-98 n.e.) ur. w r. 32 n.e. w mieście Narnia w Umbrii, pochodził ze starego rodu senator­skiego; jako młodzieniec przybył do Rzymu, gdzie pozyskał przychylność Nerona; otrzymy­wał różne urzędy państwowe, kilkakrotnie był konsulem. Po śmierci Domicjana (w r. 96) został cesarzem. Początek jego panowania został upa­miętniony przerwaniem procesów o obrazę ma­jestatu, powrotem zesłanych i ukaraniem donosi­cieli. Pomimo to miał wielu przeciwników w woj­sku i wśród senatorów. Najważniejszym posu­nięciem w jego polityce wewnętrznej była ustawa agrarna, na mocy której podzielono między naj­biedniejszych obywateli grunty wartości 60 milio­nów sesterców. Umarł w r. 98 n.e.

Nervii wojownicze plemię w Gallia Belgica, ze stolicą w Bagacum (dziś Bavay). Stawiali silny opór Cezarowi w r. 57 p.n.e., w latach 56, 54 i 52 p.n.e. organizowali powstania przeciw Rzymianom, zakończone klęską.

Nerwa zob. Nerva.

Nesactium miasto Istrów, nad Zatoką Flana-tycką (Flanaticus sinus), zdobyte przez Rzymian w r. 177 p.n.e. Przechodziła tędy droga nad wy­brzeżem, łącząca miasto Colonia Pietas Julia z Tersatiką.

Nesajon zob. Nisaeus Campus.

Neseus z Tazos, malarz grecki, z drugiej pół.

Nesiotes

513

nexnm

V w. p.n.e. Według Pliniusza Starszego — nau­czyciel Zeuksisa.

Nesiotes grecki rzeźbiarz żyjący w Atenach w drugiej ćwierci V w. p.n.e. Obok Kritiosa (zob.) współtwórca słynnego posągu tyranobój-ców, Harmodiosa i Aristogejtona. Twórca po­sągu zbrojnego gońca Epicharinosa, który usta­wiono na Akropolis ateńskiej.

Nesis (dziś Nisida) wysepka na wschodnim wybrzeżu zatoki Puteoli, naprzeciw Mizenum. Ulubiona rezydencja nobilów rzymskich.

Nessos l 1. mit. centaur, syn Ucsiona i Nefele. Osiedlił się nad rzeką Buenos i trudnił się prze­noszeniem podróżnych na drugi brzeg. Pewnego razu na prośbę Heraklesa przenosił Dejanirę, kiedy jednak usiłował ją porwać, został raniony przez Heraklesa. Przed śmiercią poradził Deja-nirze, by zaczerpnęła jego krwi, która jej za­pewni miłość męża. Szata przesycona krwią N. ofiarowana przez Dejanirę Heraklesowi stała się przyczyną jego śmierci. 2. uczeń Demokryta i nauczyciel Metrodora z Chios, jednego z wy­bitniejszych przedstawicieli szkoły Demokryta z połowy IV w. p.n.e.

Nessos² zob. Nestos.

Nestor 1. mit. jeden z bohaterów Iliady, król Pylos, najstarszy z wodzów greckich pod Troją, syn Neleusa i Chloris. Podczas wojny Neleusa (zob.) z Heraklesem wyginęli wszyscy synowie Neleusa oprócz N; który przebywał wówczas w Gerenii; on też objął po ojcu władzę w Pylos. N. miał z żoną Eurydyką (według innych źró­deł — z Aksibią) córki Pejsidikę i Połykastę oraz synów: Perseusza, Stratiosa, Aretosa, Echefrona, Pejsistratosa, Antiiochosa i Trasymedesa. N. brał udział w wielu wyprawach, m. in. jako przyjaciel Lapitów walczył przeciwko Centaurom, brał udział w polowaniu na dzika kalidońskiego i w wyprawie Argonautów. Będąc już w podeszłym wieku, uczestniczył w wypra­wie pod Troję. Dał się tutaj poznać jako dzielny i doświadczony wódz. Jego rady i zdanie bardzo cenili wszyscy wodzowie greccy. Po upadku Troi wrócił do domu. Dożył sędziwego wieku panu­jąc w Pylos, otoczony dzielnymi i mądrymi sy­nami. Różne miasta na Peloponezie noszące nazwę Pylos podawały się za miasto N. 2. N. z Larandy, grecki poeta epicki z II/III w. n.e. Wg Księgi Suda napisał Ilias lejpogrdmmatos (Iliada z opuszczaniem liter), stosując technikę wiersza polegającego na opuszczeniu w każdej pieśni litery odpowiadającej jej cyfrze, np. w pie­śni I litery a, w pieśni II litery [3 itd. Cztery fragmenty zachowały się w Anthohgia Graeca.

nestorianie zwolennicy nauki Nestoriusza, byli szczególnie liczni w Persji, Arabii i w Indiach.

Nestorius żyjący w V w. n.e. patriarcha kon­stantynopolitański, nauczał, iż w Chrystusie istnieją dwie różne osoby: boska i ludzka. Naukę jego potępił sobór w Efezie w r. 341. Pewna część jego pism zachowała się.

Nestos (albo Nessos) rzeka w Tracji, wypły­wająca z gór Rodope, wpadała do Morza Trac­kiego w pobliżu wyspy Tazos. Od czasów Filipa Macedońskiego stanowiła południowo-wschodnią granicę Macedonii.

Netum miasto na Sycylii, położone na połud-nio-zachód od Syrakuz.

neurospaston (gr. newóspaston, łac. sigillariuni) lalka-marionetka, której członki poruszano za pomocą sznurów, znana (wg Herodota) już w starożytnym Egipcie.

Newiusz (Cnaeus Naeyius) z Kampanii, poeta rzymski z Ul w. p.n.e. (zm. w r. 201 w Utyce). Tłumaczył i przerabiał tragedie greckie, dosto­sowując je do warunków rzymskich, ale jest także twórcą narodowej rzymskiej tragedii, zw. praetexta czy praetextata (od stroju urzędników toga praetexta). Do tego ostatniego rodzaju na­leży tragedia Romulus swe Lupus (Romulus czyli Wilk), w której poeta przedstawił bajeczne losy założyciela Rzymu, oraz historyczna tragedia Clostidium, o zwycięstwie Marcellusa nad Galami w i. 222. N. przerabiał także grecką komedię nową oraz wprowadził na scenę komedię rzym­ską o motywach rodzimych, zw. comedia togatu. Będąc w opozycji wobec możnych Rzymu, śmiało atakował ich ze sceny (dotyczyło to zwłaszcza Metellusów, Scypionów), za co został skazany na karę więzienia. Poza działalnością na polu dramatu napisał w metrum satumijskim Bellum Punicum, epos historyczne o I wojnie punickiej (w której sam brat udział). Jest to pierwsza epo­peja rzymska. Z twórczości N. pozostało jedynie kilkanaście luźnych fragmentów.

Newiusze zob. Naevii.

nexum łac. w najdawniejszym prawie rzym­skim — pożyczka. Dochodziła do skutku per aes et librom, tj. w ten sposób, iż wierzyciel w obec­ności libripensa („wagowego") i świadków od­ważał dłużnikowi wypożyczony .kruszec. Dłużnik uzyskujący pożyczkę w formie n. stawał się nexus, tj. związany osobistą odpowiedzialnością za dług. Jeśli go uie uiścił, wierzyciel dokonywał

33 •

• Mała encyklopedia kultury antyczne!

Nicaea

514

niewolnictwo

na jego osobie egzekucji. Stanowisko nexus było zbliżone do stanowiska niewolnika. Wierzyciel mógł go zmusić do odpracowywania długu, mógł go więzić. N. wyszło z użycia bardzo wcześnie, bo w IV w. p.n.e. (Lex Poetelia Pa-pflia).

Nicaea zob. Nikafa.

Nicea zob. Nikaja. .

Ntcepnorins (gr. Nikefórios) dziś Maty Chabur;

rzeka w Armenia Maior, dopływ Tygrysu. Na początku I w. p.n.e. Tigranes założył nad. N. Tigranocertę.

Nicer (dziś Neckar) prawy dopływ Renu.

Nicomach! FlaTiani ród rzymski zaprzyjaźnio­ny i spokrewniony z rodem mówcy Kwintusa Aureliusa Symmachusa. 1. Yirius Nicomachus Flawianus, ur. ok. r. 334 n.e. wysoki urzędnik cesarski, historyk rzymski, którego dzieła nie zachowały się. 2. Clementianus N. F., syn po­przedniego, również piastujący wysokie godności, według zachowanych świadectw poprawiał przed r. 431 n.e. tekst Liwiusza (ks. 6 - 8). 3. Appius N. Dexter, wnuk 1. i syn 2., również poprawiał tekst Liwiusza (ks. 3-5) i piastował wysoki urząd (praefectus urbi) w latach 427 - 431.

NMecki Andrzej Patrycy (Awireas Patncws, 1522 -1587) wybitny humanista z czasów pa­nowania Zygmunta Augusta i Batorego, zna­komity filolog. Studiował na uniwersytecie pa­dewskim wraz z Janem Kochanowskim i wraz z nim pełnił po powrocie do kraju (1559) obo­wiązki sekretarza królewskiego, a następnie se­kretarza Anny Jagiellonki. Wyświęcony na księdza doszedł do godności biskupiej. Otrzy-mawszy gruntowne wykształcenie filologiczne, wydał w świetnym opracowaniu Cycerona Frag-mentorwn M. T. Ciceronis tomi IV cum Patricli adnotatlonibus (Wenecja 1561, drugie wyd. 1565) a następnie Notae in II M. T. Ciceronis ora-tiones (Kraków 1583). Pisał też dziełka pole­miczne w języku łacińskim przeciw reformacji.