Mała encyklopedia kultury antycznej

Minukianos zob. Minucianus.

Minyae zob. Miniowie.

Miodoński Adam Stefan (1861 -1913) uczeń Morawskiego a następnie Wotffiina, od r. 1892 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawca

Minneki

490

Mithrines

łaciny pospolitej i literatury chrześcijańskiej z n w. n.e. Ogłosił kilka prac i przyczynków dotyczących badań leksykograficznych nad ła­ciną pospolitą. Wytrawny znawca krytyki i egzegezy tekstów literackich. Do jego prac edytor­skich należy wydanie ineditów literatury chrześci­jańskiej: Anonynws adversus aleatores (Erlangen 1888), Incerti auctoris Exhortatw de poenitentia (1894). Ponadto wspólnie z Wolffimem wydal Bellum Afrtcum, przypisując autorstwo tego dziełka Asiniusowi Pollionowi. Zajmował się badaniem literatury polsko-łacińskiej, m.in. twór­czości Filipa Kallimacha i Grzegorza z Sanoka.

Minneki (gr. Myrmekion, MyrmekSjon) kolo­nia grecka założona (prawdopodobnie przez mieszkańców Miletu) w końcu VI w. p.n.e. na wschodnim wybrzeżu Krymu; w VI i IV w. p.n.e. dzięki kontaktom handlowym z wyspami i miastami greckimi (Rodos, Kos, Knidos, Tazos, Ateny, Sinope, Herakleja Pontyjska) osią­ga wysoki poziom rozwoju gospodarczego. Peł­ny rozkwit M. przypada na okres hellenistyczny (Ul - K w. p.n.e.), po wejściu w skład państwa bosforskiego. Od I w. p.n.e. M. jako miasto samodzielne (polis) podupada, stając się przed­mieściem rybackim stolicy państwa bosforskiego. Na przełomie I w. p.n.e. i I w. n.e. przekształca się w małą osadę rybacką, tzw. k6me. Do wy­kopalisk prowadzonych przez archeologów ra­dzieckich (W.P. Gąjdukiewicza) dołączyła się od r. 1956 polska ekspedycja archeologiczna Muzeum Narodowego w Warszawie (K. Michałowski). Do najważniejszych należy odkrycie ze­społu ruin miasta z ni/Ii w. p.n.e. (posiadają­cego skanalizowane ulice) oraz — doskonale za­chowanej wytwórni wina. Zespół zabytków ru­chomych stanowią: ceramika, stemple na na­czyniach glinianych, cegłach i dachówkach tera­kotowych, lampki, terakoty figuralne oraz mo­nety brązowe z państwa bosforskiego i. Chersonezu Taurydzkiego z okresu od In w. p.n.e. do n w. n.e.

Mirmidonowie zob. Myrmidonowie.

Misagenes syn Masynissy z nieprawego łoża;

dowodził wojskiem, które Masynissa wysłał Rzymianom na pomoc przeciw Perseuszowi macedońskiemu w r. 168 p.n.e.

Miseoum (dziś Miseno) miasto i przylądek w Kampanii nad Zatoką Kumańską, położone naprzeciw wysp Prochyta i Aenaria, z dosko­nałym portem wykorzystywanym przez greckich kolonistów z Kurne; port macierzysty floty

rzymskiej na Morzu Tyrreńskim w czasach ce­sarstwa.

missilia podarunki rzucane przez cesarza i wyższych urzędników ludowi w cyrku, teatrze lub z trybuny. Już w najdawniejszych czasach edylowie podczas Floraliów zwykli rzucać mię­dzy lud fasolę, groch itp. W I w. Agryppa wpro­wadził zwyczaj rzucania pieniędzy.

mistarium krater, naczynie do mieszania wina. Z m., jak nakazywał zwyczaj, nalewano wino. do kielichów.

misteria (gr. mystwia) tajemny kult połączony z tajemniczymi obrzędami ku czci niektórych bóstw w Grecji. M. odbywały się przeważnie w nocy i połączone były ze śpiewami i tańcami. Najważniejszą częścią m. było przedstawienie ilustrujące mit o życiu i śmierci bóstwa, któremu były poświęcone. M. z reguły odbywały się w trzech stopniach: telett (poświęcenie), orgia (kult ekstatyczny) i mystwia (kult tajemny). Uczestniczenie w m. wymagało wtajemniczenia czy wprowadzenia. Nowo wprowadzony nazy­wał się mystes, uczestnik oglądający święte wi­dowisko — epóptes. Wtajemniczający nazywali się mystagógój. Samo wtajemniczanie obejmo­wało kdtharsis (oczyszczenie), systasis (obrzędy ofiary, śpiewu i tańca) i epopteja (święte wido­wisko). Wymieniane są głównie następujące m.:

ku czci Demetry i Kory (Eleuzynia), m. orfickie ku czci Dionizosa, m. ku czci Sabaziosa m. ku czci Attysa i Kybele, m. Mitry, m. ku czci Izis i Ozyrysa, m. samotrakijskie ku czci Kabirów. Oprócz tych obchodzono wiele mniejszych m. Niektóre m. zastrzeżone były tylko dla osób jednej płci, np. w Tesmoforiach mogły brać udział tylko kobiety. W m. czczono głównie bóstwa chtoniczne, jednak i niektóre olimpijskie, jak np. Zeus Idaeus, miały własne m. Po wojnie peloponeskiej dotarły do Grecji kulty i m. orien­talne (Kybele, Mitry). Do Rzymu m. dotarły wcześnie. W okresie późnego cesarstwa forma m. była szeroko rozpowszechniona. Szczególnie popularne były m. Kybeli (Magna Mater) i Mitry.

Mithajkos autor jakiejś (nie zachowanej) książki kucharskiej z V w. p.n.e.

Mithradates zob. Mitrydates.

Mithras zob. Mitra.

Mithrenes zob. Mithrines.

Mithridates zob. Mitrydates.

Mithrines dowódca perskiej zalogi w Sardes. Poddał miasto Aleksandrowi W. po bitwie nad

Mitra

491

Mizjs.

Granikiem. Został wśród świty Aleksandra, a następnie otrzymał w zarząd satrapię armeń­ską.

Mitra (Mithras) irańsko-babilońskie bóstwo słońca. W Grecji kult M. począł się szerzyć w okresie hellenistycznym. W n i III w. n.e. osiągnął szczyt, rozszerzając się na obszar pro­wincji cesarstwa rzymskiego. M. stał się w tym okresie naczelnym bóstwem świata grecko-rzym-skiego. W Rzymie zwano go Soi imictus (Słońce niezwyciężone). Ku czci M. odbywano misteria, w których głoszono wiarę w nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie ciała. Wierzono; że każdy człowiek stoi między wrogimi potęgami światła i ciemności, a po śmierci walczą o jego duszę złe i dobre moce. Jedynie wtajemniczeni w misteria M. mają wstęp do najwyższych re­gionów nieba. Wyznawcy M. znali rodzaj chrztu oczyszczającego z grzechów. Urządzali wspólne uczty na pamiątkę rozmaitych faktów z życia M.

mitra (gr. mitra, mitrę) długa wstążka z ma­teriału, skóry lub metalu służąca jako przepaska na głowę lub jako pasek. W Rzymie przepaski tej używały jedynie kobiety. Także bandaż le­karski lub lina, którą opasywano kadłub okrętu, nazywała się m.

Mitrydates (Mithriddtes, Mithraddtes) 1. M. I, król lub raczej satrapa Pontu, syn Ariobarzanesa I, zmarł ok. r. 363 p.n.e. 2. Af. //, król Pontu (337 - 302), objął panowanie po ojcu, Ariobarza-nesie n; założyciel dynastii panującej w Bonde. 3. M. III, król Pontu (302-266), syn poprzed­niego. Powiększył królestwo przez przyłączenie Kapadocji i Paflagonil. Następcą jego został Ariobarzanes m. 4. [m. IV, król Pontu (240--190), syn i następca Ariobarzanesa ni; wydal córkę Laodiceę za Antiocha ni. 5. Af. V Euer-getes, król Pontu (ok. 156 - 120), syn i następca Franacesa I. Zawarł przymierze z Rzymem, któremu pomagał w ni wojnie punickiej i w wojnie przeciw Arystonikowi (w latach 131 -129). Otrzymał od Rzymian Frygię. Zo­stał zamordowany w Synopie przez spiskow­ców. 6. Af. VI Eupator zwany Wielkim, król Pontu (120-63 p.n.e.), zacięty wróg Rzymu, cdowiek o niezwykłych zdolnościach i energii. W wyniku podbojów powiększył znacznie swoje państwo. Rozszerzenie władzy Af. godziło w inte­resy Rzymu na Wschodzie i stało się przyczyną długoletniej walki (tzw. wojny z Mitrydatesem:

I w latach 89-84, n w 82-80 i ffl w 74-64), w rezultacie której Af. został pokonany. W r. 63

opuszczony przez wszystkich popełnił samo­bójstwo. O jego wybitnych zdolnościach świadczy uznanie i podziw samych Rzymian. Cyceron nazywa go największym z królów po'Aleksan­drze W. i najgroźniejszym przeciwnikiem Rzymu.

Mitylena (gr. MitylŚne, Mitiiene) dziś Mitiiini;

największe i najważniejsze miasto wyspy Lesbos, położone na jej zachodnim brzegu. Af. posiadała dwa porty i silne obwarowania z czasów wojny peloponeskiej. Po klęsce Krezusa w wojnie z Persją poddała się Persom i pozostawała przez pewien czas pod ich władzą. W r. 493 Perso­wie powtórnie opanowali Lesbos i zmusili ludność wyspy, by w czasie wyprawy na Grecję stanęła po ich stronie. W r. 479 przystąpiła Af. do Związku Ateńskiego. W czasie wojny pelo­poneskiej połączyła się ze Spartą, lecz w r. 427 została zdobyta przez Ateńczyków, a ziemie rozdzielono między kleruchów ateńskich. Po klęsce Ateńczyków na Sycylii M. wraz z innymi miastami lesbijskimi uwolniła się od zależności od Aten, przyłączyła się jednak do nich dobro­wolnie po pokoju Antalkidasa. W czasie wy­prawy Aleksandra W. uległa kilkakrotnie znisz­czeniu. '

miuri versus łac. (od gr. mejuros, dosł. z krót­kim ogonem) wiersze ze skróconym zakończe­niem, tj. takie, w których zakończeniu" zamiast normalnie występującej zgłoski długiej znajduje się zgłoska krótka. Heksametr daktyliczny miu-ryczny ma przedostatnią zgłoskę krótką, np. Ho­mer, Iliada Xn 208: TrSes d'errlgesan, hóp6s {don ajólon ófin ————— '"' ^-1—^-1 ^ -L^-''-' '-'o lub Lmus Andronicus, Im 4 (Ribbeck):

Derige odorisequos ad cer ta cubilia canes —^-"^

— ^ ^—— —'-' ^J- ^ ^'-' _. Miuryczne za­kończenie występuje przypuszczalnie również w kretykach Plauta, gdzie drugi człon tetra-metru ściągniętego zamiast —'-' -l ^ iż ma czasem schemat: l.'"''-' '-> ^, np. Plaut, Mos-tellaria 693; nune dormitum iubet me trę: minime

-L—_—^'_1|_^"^^_ (zob. kretyk).

Mizenum zob. Misenum.

Mizja (Mysia) kraina w północno-zachodniej części Azji Mn., pomiędzy Propontydą od pół­nocy, Hellespontem od północo-zachodu i Mo­rzem Egejskim od zachodu, granicząca na wschodzie z Frygią, na południe .z Lidią. Część północna, zwana Mysia minor, obejmowała Troadę i Frygię nad Hellespontem: część po­łudniową zwano Mysia mator lub Mysia. Kraina o wybrzeżu morskim rozwiniętym, górzysta,

mną

492

Moeris

pokryta w dużej części lasami i bagnami, na­wadniana przez wody rzeki Makestos. Mieszkańcy M. słynęli jako doskonali łucznicy. Podbita przez Persów tworzyła wraz z Lidią w czasach Dariu­sza dwunastą satrapię. Wraz z całym państwem perskim została podbita przez Aleksandra W. W r. 280 p.n.e. została włączona do królestwa pergameńskiego. W r. 133 p.n.e. na mocy testa­mentu AttalosalII dostała się pod panowanie rzymskie i weszła w skład prowincji Azji.

mną zob. mina.

Mnasalkos z Sykionu, poeta grecki z pierw­szej poł. III w. p.n.e., autor zachowanych w Anto­logii PalatyAskłej epigramów, w których naśla­duje poetkę Anyte (zob.).

Mnaseas z Patraj w Achai, II w. p.n.e., autor dzieła geograficznego Periplus (o trzech częściach świata) oraz zbioru wyroczni delfickich, DelfikÓn chresmm synagogę. Dzieła te obfitowały w wia­domości fantastyczne. Zachowały się jedynie fragmenty.

Mnasippos nauarch spartański, dowodził flotą wysłaną w r. 373 p.n.e. na Korkyrę w celu odebra­nia wyspy Atenom. Zdobył ją i spustoszył. Zginął w czasie potyczki w r. 372. •

Mneme mit. jedna z trzech najdawniejszych Muz (Melete, M. i Aojde), czczonych na Helikonie (zob. Melete^).

Mnemosyne (gr., dosł. pamięć) mit. personi­fikacja pamięci, córka Uranosa i Gai, matka Muz. .

Mnesarchos 1. M. z Samos, ojciec Pitagorasa. 2. syn Pitagorasa; był następcą Aristajosa w szkole Pitagorejskiej. 3. ojciec Eurypidesa, zwany także Mnesarchides. 4. tyran w Chalkis na Eubei. 5. Af. z Aten, uczeń Panajtiosa, ok. r. 110 p.n.e. objął wraz z Ateńczykiem Darda-nosem kierownictwo szkoły po Panajtiosie.

Mnesikles z Aten, jeden z czołowych archi­tektów greckich działający w Atenach w dru­giej poł. V w. p.n.e., znany nam głównie jako twórca projektu nowych Propylei (zob.) w Ate­nach. Af. przypisuje się także autorstwo pro­jektu architektonicznego Erechtejonu, wzniesio­nego również na Akropolis Ateńskiej w latach 420 - 406 p.n.e.

Mnesilochos 1. jeden z trzydziestu tyranów ateńskich (zob. trzydziestu tyranów). 1. ojciec Chojriny (Chojrilli), pierwszej żony Eurypidesa. Podobno pomagał Eurypidesowi w pisaniu nie­których tragedii. 3. syn Eurypidesa, wnuk po­przedniego, aktor-

Mnesimachos przedstawiciel komedii średniej (zob. komedia). Napisał podobno 7 komedii;

zachowane fragmenty odznaczają się wielkim dowcipem.

. Mnesiptolmos z Kyme, dworzanin Antiocha Wielkiego, autor dzieła historycznego Historia], z którego zachowały się pewne fragmenty.

Mnesithejdes 1. pierwszy archont z klasy zeugitów w Atenach w r. 457/6. 2. jeden z trzy­dziestu tyranów w Atenach (zob. trzydziestu tyranów).

Mnesteus Trojańczyk, towarzysz Eneasza, uwa­żany za protoplastę rzymskiego rodu Mem-miuszów.

Moderatos z Gades, filozof z drugiej poł. I w. n.e., neopitagorejczyk, który (rzekomą) naukę Pitagorasa przedstawił w dziele o 11 księgach, znanym tylko z nielicznych frag­mentów przekazanych przez Stobajosa oraz przez Symplikiosa w komentarzu do Fizyki Ary-. stotelesa.

Modestinus (Herennius M.) jeden z ostatnich wybitnych przedstawicieli klasycznej juryspru-dencji rzymskiej, uczeń Ulpiana, nauczyciel Maksymina Młodszego i praefectus vigilum w Rzymie (ok. r. 240). Napisał znaczną ilość monografii i większych dzieł, m. in.: Responsa (19 ksiąg), Differentiae (9 ksiąg), Regulae (10 ksiąg) oraz traktat w języku greckim o zwolnieniach od sprawowania opieki (excusationes). Fragmenty niektórych prac M. zachowały się w Corpus iuris i w Collatio legum Romcmarum et Mosaica-rum oraz w Scholia Sinaitica. W r. 426 Teodo-zjusz II w rozporządzeniu dotyczącym posługi­wania się klasyczną literaturą prawniczą przy rozstrzyganiu kwestii prawnych uznał Af. za jednego z pięciu autorów, których opinie miały być uważane za miarodajne.

modius •/ac. (gr. hekteus, módios) zob. miary objętości.

Moenus (albo Moenis) dziś Men, niem. Main. rzeka w Germanii; przepływała przez kraj Her-munduów i wpadała do Renu w okolicy Mo-gontiacum.

Moeris l (Mojris), Aelius M., zwykle z przy­domkiem Attikistes, gramatyk grecki z okresu Hadriana. Był autorem obszernego słownika Lekseis attikdj, w którym zestawił i objaśnił charakterystyczne wyrażenia i formy używane przez mówców i pisarzy attyckich (Ksenofont, Tukidydes, Platon i stara komedia).

Moeris² (gr. Mojris) dziś Birket el Kermr,

Moesia

493

Moneta

jezioro w środkowym Egipcie w pobliżu miasta Arsinoe, na zachód od Nilu.

Moesia kraj położony na północ od Tracji, oddzielony od niej górami Haemus, na północy graniczący z Dacją przez rzekę Ister, na zacho­dzie z Illirią i Pannonią, na wschodzie z Mo­rzem Czarnym. Podbita przez Augusta około r. 29 p.n.c., pod koniec jego panowania została prowincją rzymską. W czasie panowania Do micjana podzielona na część wschodnią — M. Infertor i zachodnią — M. Superior, oddzie­lone dolnym biegiem Cebru, dopływu rzeki Ister. Kiedy Aurelian odstąpił Dację barbarzyńcom, przesiedlił tamtejszą ludność do środkowej M. Kraj ten odtąd nosił nazwę Dacia Ameliom.

Mogontiacum (Magontiacum, Magmtia, Ma-gonntia, Moguntld) dziś Moguncja; miasto poło­żone na lewym brzegu Renu, blisko jego spływu z Menem (Moenus), dawna stolica prowincji Germania superior. Ważna strategiczna baza ope­racyjna Druzusa.

Moguntia zob. Mogontiacum.

Mojris zob. Moerls.

Mojro (Myro) z Bizancjum, poetka z IV w. p.n.e., matka Homera-tragika, żona uczonego Andromachosa zwanego Filologos. Według świa­dectwa Księgi Suda oraz Pauzaniasza, M. miała pisać utwory epickie, liryczne i elegie. Zachowały się dwa epigramy.

Mojry (gr. Mójraj) mit. rzymskie Parki (Par-cae), uosobienie losu; Homer wymienia jedną M., bóstwo, które od urodzin człowieka snuje nić jego życia. Hezjod wymienia trzy M., córki Zeusa i Temidy: Klotho, Lachesis i Atropos. Inne genea­logie nazywają je córkami Erebu i Nocy, Kronosa i Nocy albo Gai i Okeanosa. M. u Homera jest bóstwem czuwającym nad tym, by los przydzie­lony każdemu bytowi przez odwieczne prawo przebiegał bez zakłóceń. W tym sensie była bóstwem nadrzędnym, któremu podlegali inni bogowie oraz ludzie. Jako bóstwa czuwające nad przebiegiem życia ludzkiego ograniczonego mo­mentami urodzin i śmierci, M. były boginiami urodzin i zgonu. _Jako prządka występuje Kloto, Lachesis czuwała nad długością nici, a przeci­nała ją Atropos. M. jako boginie losu, musiały znać przyszłość, stąd były bóstwami proroczymi. W kilku miejscowościach w Grecji (m. in. w Sykionie, Koryncie, Sparcie, Olimpii) znajdowały się miejsca kultu M. W sztuce przedstawiano Kloto z wrzecionem, Lechesis ze zwojem lub globusem, Atropos z wagą lub nożycami.

Molione zob. Molionidzi.

Molionidzi, Molioni (gr. Molionida), Moliones, łac. Molionidae, Moliones) mit. Eurytos i Kteatos, synowie Aktora (stąd zwani też Actorldae) i Molione, uważani także za synów Posejdona. Wg tradycji homerowej, będąc chłopcami, wal­czyli z Nestorem i Pylijczykami. Pokonali wojsko Heraklesa, kiedy ten wyprawił się przeciw ich wujowi, Augiaszowi, później zostali pokonani przez Heraklesa pod Kleonaj w Argolidzie. Sy­nowie M., Amfimachos i Thalpios, byli wo­dzami Epejów pod Troją. Wg późniejszej tra­dycji M. urodzili się z jajka i posiadali jedno ciało o dwóch głowach, czterech rękach i czte­rech nogach.

Molon zob. Apollonios 4.

Molorehos mit. wieśniak z Kleonaj w Argo­lidzie, w pobliżu Numei; podejmował gościnnie Heraklesa w czasie jego wyprawy na lwa nemej-skiego (zob. nemejski lew).

Molossowle (łac. Molossi) plemię greckie za­mieszkujące północno-wschodni Epir. Nazwę swoją wywodzili od Molossa, syna Pyrrusa (Neoptolemosa) i Andromachy. Pod przewodnic­twem Pyrrusa«'przybyli z Tesalii do Epiru, królo­wie ich nosili miano królów Epiru. Pierwotną stolicą M. było Passaron, po wojnie pelopones-kiej Ambrakia. Po śmierci Pyrrusa III, w T. 192 p.n.e., utracili znaczenie i zostali podbici przez Filipa Macedońskiego, a później (r. 167) przez Rzymian.

molossus (gr. molossós) metrum składające się z trzech zgłosek długich: ———. M. nie jest samodzielną jednostką metryczną, lecz wystę­puje tylko sporadycznie, zastępując inne metra;

zob. bakchej,jamb,jonik, kretyk, trochej. M. otrzy­muje iktus —-.1., L L— lub _—_ w za­leżności od tego, jakie metrum zastępuje.

Mołykrejon (gr. Molykrejon, Molykreja, Mo-lykrla) miasto i port w Etolii nad Zatoką Ko-ryncką, nat pómoco-zachód od Naupaktos, za­łożone przez Koryntyjczyków prawdopodobnie w VIII w. p.n.e. Była tam świątynia Posejdona.

Momos (gr.; łac. Momus) bóg drwin i ironii, wg Hezjoda syn Nocy. Przedstawiano go jako starca trzymającego w jednej ręce maskę, a w dru­giej berło błazna.

Momus. zob. Momos.

Moneta mit. przydomek Junony (luno M. — Doradczyni), której pod tym imieniem poświęcona była świątynia na Kapitelu, gdzie znajdowała się równocześnie mennica państwowa. Autorzy staro

monetarne systemy

494

żytni wywodzą przydomek od monere napominać, ostrzegać: wg jednej z wersji, w czasie trzęsienia ziemi dał się słyszeć głos napominający, aby zło­żono ofiarę z ciężarnej maciory; wg innego po­dania, Junona miała ostrzec Rzymian przed napa­dem Galów, wg jeszcze innej wersji w czasie wojny z Pyrrusem Rzymianie, nie mając pienię­dzy na prowadzenie wojny, modlili się do Juno-ny o pomoc, bogini zaś odpowiedziała, że pienią dze nie będą im potrzebne, jeśli będą postępować sprawiedliwie. Po zakończeniu wojny nazwali Rzymianie Junonę M. (Doradczynią) i powzięli myśl, by bić pieniądze w jej świątyni. Czci Ju-nony M. poświęcony był dzień l czerwca.

monetarne systemy zestawienie środków płat­niczych wg pewnej reguły. W Grecji było wiele s. m., lecz ściśle zespolonych, tj. waluta jednego kraju łatwo wymieniała się na walutę drugiego. Systemy greckie wywodzą się z sześćdziesiętnego systemu babilońskiego, w którym talent dzielił się na 60 min, mina na 50 szekieli. Szekiel (gr. statśr) stał się podstawową jednostką systemu monetarnego Grecji. Najważniejsze systemy grec­kie to: 1) eubejsko-attycki (przed Aleksan­drem Wielkim) o staterze wagi 17,73 g, pocho­dzącym od miny złotej, królewskiej ciężkiej, roz­powszechniony w Eubei, Attyce, Tracji, na Pelo­ponezie, częściowo wybrzeżach Azji Mn., Afryki i Wielkiej Grecji. 2) eginecki .o staterze srebr­nym wagi od 13,41 g do 12,31 g, pochodzącym od „krezejka" złotego (złotej monety Krezusa) wagi 8,42 g, używany na Eginie, Peloponezie, na Cykladach, Krecie, Cyprze, częściowo w mia­stach zachodnich Azji Mn. i na Sycylii. 3) fo-kejski o staterze wagi 16,32 g-15,55 g po­chodzący od miny złotej, królewskiej ciężkiej, spotykany, poza Fokeą, w Hiszpanii, Galii, Kampanii, częściowo Tracji i Migi. 4) ko-ryncki o staterze wagi 8,42 g - 8,74 g od miny złotej, królewskiej lekkiej, rozpowszechniony w Korynde, miastach Epiru, Illirii, 'na Sycylii, w Bruttium. 5) rodyjski o staterze wagi 15,87 g-14,90 g, od miny srebrnej,* królewskiej ciężkiej, używany przez miasta Tracji, Mace­donii, Krety, na Cykladach, w Foncie, Bitynii, Mizji, Troadzie, Eolii, Jonii, Karu, na wyspach Kalimne, Rodos, Kos, Cypr, w Lidii, Cylicji, Syrii, Fenicji. Ponadto były w użyciu systemy:

babiloński, cyzyceński, fenicki, italo--achajski inaczej italo-tarentyjski, kam-panijski, korcyrejski, perski. System mo­netarny etrusko^sycylijski miał jako pod­stawową jednostkę Utrę: złotą wagi 0,116 g lub 0,058 g dla monet złotych, srebrną wagi 1,164 g lub 0,87 g dla srebrnych i miedzianą wagi od 48,60 g do 13,60 g dla miedzianych. W okresie od V do III w. p.n.e. był w Etrurii W obiegu również as rzymski. As, wprowadzony w poł. IV w. p.n.e., stanowił podstawę rzymskie­go systemu monetarnego dla monet miedzianych. Dla srebrnych podstawą był denar, który po­jawił się w r. 280 p.n.e., dla złotych zaś aureus,' pierwszy raz wybity przez Sullę w r. 87 p.n.e., a od Konstantyna Wielkiego solidus. As dzielił się na 2 semisy, 3 triensy, 4 kwadranse (guadrans), 12 uncji; 6 uncji stanowiło sextans, 10 asów decussis, 4 asy sestertius, 3 asy tripondius, 2 asy dupondius. Denar odpowiadał 10 asom, aureus zaś 25 denarom. Por. wagowe systemy.