Materialshunoslik 2016. p65

neyzilbor, MN SAR milxior deb ataladi.
Nikel juda aniq va korroziyabardosh buyumlar tayyorlashda
ishlatiladi.
2.5. Kukun metallurgiyasi
Metall va metallmas materiallar kukunlaridan turli xil de-
tallar tayyorlash usuli kukun metallurgiyasi deyiladi. Bu usulda
tayyorlangan detallar geometrik shaklining aniqligi, yuza g‘adir-
budurligining kichikligi, yeyilishga chidamliligi, metallning te-
jalishi, metallni kesib unga ishlov berishda dastgoh va kesgich-
larga zarurat yo‘qligi, malakali ishchilar talab etmasligi, ish
unumdorligining yuqoriligi, maxsus xossali detallar tayyor-
lanishi va boshqa ko‘rsatkichlarga ko‘ra mashinasozlikda tobora
keng qo‘llanilmoqda. Masalan, kukun materiallardan avtomobil
va traktorlarning moy nasosi materiallari, paxta terish mashi-
nalarining shpindellari, sirpanish podshiðniklari, turli xildagi
kesuvchi asboblar, kavsharlanadigan qattiq qotishmali plastin-
kalar va boshqalar tayyorlanadi.
Kukun materiallardan detallar tayyorlash texnologiyasi
Ma’lumki, detallarni kukun metallurgiyasi usulida tayyor-
lashda metall va metallmas materiallar kukunlari asosiy
xomashyo hisoblanadi. Ularning strukturasi tayyorlash usuliga
boq‘liq. Kukunlarni tayyolashda mexanik, kimyoviy va fizik-
kimyoviy usullardan foydalaniladi.
Mexanik usulda kukun olishda shar tegirmonlardan foy-
dalaniladi. Bunda qurilmaning asosiy qismi barabancha cho‘yan,
po‘lat va qattiq qotishmadan tayyorlangan sharchalar bilan
kukunga aylantirilgan shaklda yoki mayda material bo‘laklari
solinib berkitiladi. Baraban ma’lum tezlikda aylantiriladi, natijada
material kukunga aylanadi.

---

31
Kimyoviy va fizik-kimyoviy usullarda metall oksidlaridan
metallni qaytaruvchi gazlar (N
2
, CO) ta’sirida ishlab olingan
tuz eritmalari elektrolizlanib, Fe, Cu, Ni, W va boshqa
metallar kukunlari olinadi. Metall kukunlari, o‘lchamlariga
ko‘ra, o‘ta mayda (0,5 
µm), juda mayda (0,5—10 µm), mayda
(10—40 
µm), o‘rtacha (40—150 µm), yirik (130—500 µm)
xillarga, shakliga qarab — yassi, teng yoqli, tolali turlarga
ajratiladi. Temir kukunlari PJ,2K, PJ,4C va boshqa markalarda
ishlab chiqariladi.
PJ — temir kukun ekanini, raqam kimyoviy tarkibiga ko‘ra
guruhini, harflar, masalan, „K“ — yirik (êðóïíûé), „C“ —
o‘rtacha (ñðåäíèé), „M“ — mayda (ìåëêèé) ekanini
bildiradi.
Kukun materiallardan detallar tayyorlash texnologiyasi
quyidagicha:
••••• kukun materiallar tayyorlash;
••••• kukunlardan shixta olish;
••••• presslash;
••••• termik ishlash;
••••• qo‘shimcha ishlov berish.
Kukun materiallardan olingan detallar shartli ravishda
quyidagicha markalanadi. Masalan: JGr 1-20 Pf, bu yerda
J — temir kukunni, 1 % grafit, g‘ovakligi 20 % bo‘lib, struk-
turasi perlit va ferritdan iborat yoki J GR N7 D2 - 0,8, bu
yerda asosi temir, 1 % grafit, 7 % nikel, 2 % Si bo‘lib, zichligi
6,8 bo‘ladi. Qattiq qotishmalar bir karbidli: BK4, BK6, VKV
va hokazo, uch karbidli: TT7K14, ikki parhezli: T15K6,
T5K10, TZO K4 kabi markalanadi.