Mavzu -1: Axborot texnologiyasining ichki va tashqi omillari. Axborot uzatish usullari. O`qitishda axborot texnologiyalari. Reja

Ma’lumotlarning turlari va tuzilishi.
Kompyuterda qayta ishlanadigan ma’lumotlar uz ichiga kunda-likturmushda ishlatiladigan barcha axborotlarni oladi. Albatta, turli kasb egalari uzlariga kerakli bulgan ma’lumotlar bilan ish yuritadi. Bunday ma’lumotlarning eng asosiylari sonli (ra-kamli) va belgili (matnli) axborotlar x.isoblanadi. Odatda, x.ar qandayaxborot tizimini yaratish uchun bu ikki turdagi ma’lumot shakli yetarlidir, chunki foydalanuvchiga yetkazilmokchi bulgan bar­cha axborot raqamlar yoki suzlardan iborat bo’ladi. Shunday bo’lsa-da, axborotlar tizimini yaratuvchilar yana ikkita ma’lumot turi — sanalar va mantiqiy uzgaruvchilardan xabardor bulishi lozim. Ma’lumotlarning turlarini kurib chiqamiz.
Belgili ma’lumotlar. Xar qanday belgili ma’lumotning qiymati ixtiyoriy uzunlikdagi alifbo — raqamli belgilar majmui-dan iborat (masalan, «5», «Vatan», «10+25», ...). Ma’lumotlarni bunday ifodalash eng ko’p tark^lgan. Belgili ma’lumotning qiymati «1055» ga teng bo’lsa, mashina bu qiymatni osongina songa aylantirib olishi xam mumkin.
Ko’pgina tizimlarda belgili ma’lumotning uzunligi 255 belgi bilan chegaralangan. Lekin ishlab chiqarish texnologiyasining rivojlanishi axborotlar tizimi yaratuvchilariga keng imkoniyat­lar ochib bermokda. Xozirgi paytda ikki ulchamli jadvallardan, ba’zi tizimlarda belgili ma’lumot qiymati sifatida uzunligi 30 yoki 40 belgi bulgan biror turdagi fayl nomini yozish imko­niyatlari mavjud.
Bu nom orqali ixtiyoriy uzunlikdagi ob’ektning biografiyasini uz ichiga olgan matnli fayl yoki ob’ektning fotosuratini kursatuvchi grafik fayl ochish mumkin.
Bundan tashkari, xozirgi zamom tizimlarida belgili ma’lumot sifaTida ixtiyoriy tuzilish va uzunlikdagi (Shu jumladan, tasvir va ovoz) ob’ektlar saqlanishi mumkin.
Sonli ma’lumotlar. Bunday turdagi ma’lumotlarga faqat sonlar misol bo’ladi. Axborotlar tizimi foydalanuvchilari uchun bunday ma’lumotlar faqat o’lchami (raqamlar soni) va uning aniqligi (nuqtadan keyingi raqamlar soni)ning axamiyati katta.
Mantiliy ma’lumotlar. Bu turdagi ma’lumotlar (ba’zida bun­day ma’lumotlar Bul qiymatlari deyiladi) bir-birini inkor qiluvchi TRUE (rost) «1» yoki FALSE (yolg’on) «O» qiymatlarini qabul qiladi.
Ulardan tizimda kuzda tutilgan maqsadni amalga oshirish uchun biror ob’ektning xolatini kursatishda foydalanish mumkin. Masalan, «lampa yoniq» (TRUE) yoki «lampa uchirilgan» (FALSE). Mantiqiy ma’lumotlarning informatikadagi ahamiyati be’qiyos ekanligini informatika kursidan yaxshi bilasiz.
Oldingi mavzulardan birida o’quvchilar haqidagi ma’lumotlarni saqlovchi telefon ma’lumotnomasi jadvali berilgan edi. Lekin kundalik xayotda ancha murakkab tuzilishga ega bulgan ma’lumotlar ombori bilan ish kurishgato’g’ri keladi. Berilgan axbo-rotning mazmuni va undagi ma’lumotlar ga kura ular turli kuri-nishlarda ifodalanishi mumkin.
Ma’lumotlarni uch xil kurinishda ifodalash mumkin: ierarxik (shajaraviy), tarmoqli va relyatsion (jadvalli).
Bu turlarning xar birini alox.ida kurib chiqamiz.
Ierarxik, tizim jadvallardan tashkil topgan bo’lib, unda axbo-rotni izlash jarayoni oldindan berilgan tartibda «kurib» chiqiladi. Ierarxik tizimda elementlarni joylashtirishda dasturlashgan tartib mavjud.har bir guruxda biror element asosiy, krlganlari unga nisbatan ikkinchi darajali xususiyatga ega bo’ladi. Kerakli ele-mentni tanlash ma’lum ketma-ketlikda olib boriladi.
Ma’lumotlarning daraxtsimon joylashishiga ma’lumotlar­ning ierarxik modeli deyiladi.
Ma’lumotlarning ierarxik modeliga moe xolda yaratilgan ma’lumotlar omboriga ma’lumotlarning ierarxik ombori deyiladi.
Ma’lumotlarning ierarxik tizimini yaratish va undan foy-dalanish uchun yaratilgan tizimga ma’lumotlar omborini boshka-rishnine ierarxik tizimi deyiladi.
Ierarxik tizimli jadvalning birinchisida qator nomeri va unda joylashgan maxsulot kategoriyasi berilgan. Kategoriyalar keyingi satxda joylashgan maxsulot turini izlashda kerak bo’ladi. Ikkinchi va uchinchi satxdagi jadvalda esa xar bir max.sulot-ning narxi xdkidagi ma’lumot berilgan. Ma’lumotlar omborini ierarxik tizim tartibida tashkil kilish foydalanuvchi uchun ma’lum kulayliklar yaratadi.