Mavzu -1: Axborot texnologiyasining ichki va tashqi omillari. Axborot uzatish usullari. O`qitishda axborot texnologiyalari. Reja

Sun’iy intellekt tushunchasi


Sun’iy intellekt yo'rdamida masala-larni Hal kilishning kaliti yechimni iz-lashda tanlanadigan variantlar sonini kamaytirishdan iborat. Bunine uchun dastur inson fiqolash jarayonida kullay-digan printsiplardan foydalanishi lozim.
Duglas B. Lenat
(«Sun’iy intellekt» tushunchasi dastlab AKDBda paydo buldi va sekin-asta boshqa davlatlarda xdm keng qullanila boshlandi.
1956 yil AKDTSda kompyuter va dasturlash soxasidagi 10 na-far amerikalik yetakchi mutaxassisning birinchi uchrashuvi bulib utdi. Usha paytda mutaxassislardan kupchiligi yakin un yil ichida sun’iy akl yaratilishi mumkinligini taxmin qilardi. CHorak asr-dan keyin, ya’ni 1981 yili sun’iy intellekt buyicha *(anadada bulib utgan Xalqaro konferentsiyada birinchi uchrashuvning unta katnashchisidan beshtasi kilingan bashoratlar uta optimistik bo’lganligini, muammolar esa anchagina murakkab ekanligini tan olishdi. Qanday bo’lsada bu yunalishda kupgina ilmiy va amaliy natijalarga erishilgani kayd etildi. Xozirgi kunda sun’iy intellektni yaratish buyicha ilmiy ishlar kupgina davlatlarda olib borilyapti.
Intellekt — insonning tafakkur yuritish kobiliyati.
Sun’iy intellekt — inson intellektaning ba’zi vazifalarini uzida mujassamlashtirgan avtomatik va avtomatlashtirilgan tizimlar xususiyati.
Sun’iy intellekt shaxsning nisbatan barkaror bo’lgan, masa-lan, axborotni kabul kilish va undan ma’lum masalalarni xal kdlishda foydshtna olishi kabi akliy kobiliyatini ifodalaydi^
Kompyuterda hal etilayotgan masalalar, hatto ayrimlari an­chagina murakkab bo’lsa-da, intellektual hisoblanmaydi. Bu urin-da1;maktabda bajariladigan arifmetik amallar intellektual emas-mi, degan savol tugiladi. Bu ifodada masalaga tegishli kanday-dir noanik element mavjud^ Bu masalani yechishning anik algoritmi noma’lumligi yoki mavjud emasligidadir. Kandaydir standart ma-teriallar masalani yechish metodini bilmaydigan o’quvchi uchun javobni izlash, anik akliy mehnatni talab qiladigan intellek­tual amal hisoblanadi. Uslubni bilgan o’quvchi, ushbu turdagi ma­salani avtomatik ravishda yechadi.
SHunday kilib, ^4asala kanday murakkab bulmasin, agar uni yechishning aniq uslubi (algoritmi) topilgan va mosdaeturi ishlab chikilgan ^ulsa, u ishni intellektual yoki haqiqatdan ijodiy hal qilingan deb \isoblasa bo’ladi. Kompyuter uchun esa odatda bu ishning faqat mexanik amallarni bajarish qismi koladi. Lekin bu barcha masalalarda \am emas.
SHunday vaziyatlar bo’ladiki, masalani yechish algoritmы umu-man topilmagan bulib, anchagina vakt sarflaganda xam uni kompыo-terda yechib bulmaydi. Bunday masalalar kam emas. Bo’lar qatoriga obrazlarni topish, shaxmat uynash dasturlarini yaratish, tarji-malarni avtomatlashtirish kabilarni kiritish mumkin.
Inson shunday masalalarga duch kelganda, u qandaydir yagona yechimni yoki samarali uslubni topishga intilmaydi, balki masa­lani yechish jaraenida turli uslub va yul, axborot manbalaridan foydalanishga xarakat qiladi. U mantiq qonunlarini, matematik munosabatlar, murakkab masalani maydaroq masalalarga ajratish yullaridan yoki avval uchragan masalalarga uxshash muloxaza kilish-dan foydalanadi. Bir so’z bilan aytganda, bu urinda inson fiqo-lashining moslashuvchanligi va kup tomonlamaligi namoyon bo’ladi. /Sun’iy intellekt soxasidagi ishlar, asosan, kompyuterni xrzircha kam egallagan uslub va usullardan samaraliroq foydala­nishga «urgatish»dan iborat.
Xozirgi kunda bu sohada anchagina ishlar kilingan, ya’ni in­tellektual vazifalarni xal qiladigan dasturlar yaratilgan. Mu-taxassislar yaratilgan dasturlarni aniqooq bexato ishlaydigan qilib yaxshilash va ularni takomillashtirish ustida kizgin ish olib borishmokda.
Kompyuterda muammoni yechishning optimal varianti tanla-nadi. CHunki optimal variant tanlanmasa va masala tugridan-to’g’riyechiladigan bo’lsa, unga juda kup vakt sarflashga to’g’rikeladi. Masalan, uyingizdan litseyga borishning bir necha varianti buli-shi mumkin. Birinchi bor litseyga borayotganingizda eng yakin yulni topish uchun, albatta, yordamga muhtoj bo’lasiz.
Bunday masalalarda umumiy uxshashlik bor — ularni tasodi-fiy izlash uslubi yordamida yechiladi. Yechishning variaitlari esa, ekspotentsial ravishda ortib boradi. Demaq kup sondagi yechimlar ichidan eng kulayini topish asosiy muammo bulib koladi va bu masalaning yechimi optimal variantni tanlashni taqozo etadi.
Kompyuterlarning paydo bo’lishi va dasturlar yordamida ma-salalarni yechish—bilishni yangi turlarining kelib chikishiga sabab buldi. Intellektual tizimni bunday turlardan biri sifati-da ko’rsatish mumkin. Intellektual tizimning asosiy printsipi shundaki, biror masalani yechishda insonning mantiqiy fiqolash usulidan foydalaniladi.
Murakkab masalalarning yechimini izlashda inson ma’lum konu-niyatlarni bilishga asoslanadi. U matematik teoremalar yoki amali-yotdan olingan koidalardan foydalanadi, murakkab masalalarni sod-da masalalarga ajratadi va boshqa usullarni tatbiq etadi.
Umuman, intellektual tizimning asosiy vazifasiga tuplan-gan bilimlar omborini tatbik etish va undan foydalangan holda murakkab masalalarni yechishning optimal yullarini izlash \amda yechimini topish kiradi.