mavzu. Raqamli iqtisodiyot faniga kirish

Yangi ishlab chiqarish texnologiyalari – turli xil murakkablikdagi moslashtirilgan (individuallashtirilgan) moddiy ob’yektlar (tovarlar) ning zamonaviy texnologik darajadagi, loyihalashtirish va ishlab chiqarish jarayonlari majmui boʻlib, ularning narxi ommaviy ishlab chiqariladigan mahsulotlar tannarxi bilan taqqoslanadi.
Oʻz ichiga quyidagilarni qamrab oladi:

• 
  yangi materiallar;
  
• 
  raqamli dizayn va modellashtirish, shu jumladan bionik dizayn;
  
• 
  superkompyuter muhandisligi;
  
• 
  qoʻshimchalar va gibrid texnologiyalar.
  

Sanoat Interneti

Sanoat Interneti (buyumlarning sanoat Interneti, sanoat Internet, Industrial Internet of Things, IIoT) – infokommunikatsion infratuzilmani qurish kontseptsiyasi boʻlib, Internetga har qanday maishiy boʻlmagan qurilmalar, uskunalar, datchiklar, sensorlar, shuningdek texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarini Internetgaulanishini anglatadi. Ushbu elementlarning bir-biri bilan integratsiyasi, ushbu tovarlar va xizmatlarni yaratishda, shuningdek, ularniiste’molchilarga etkazib berishda yangi biznes modellarining shakllanishiga olib keladi.
“Sanoat Interneti” kontseptsiyasini amalga oshirishda asosiy drayver mavjud ishlab chiqarish va texnologik jarayonlarning samaradorligini oshirish va kapital xarajatlarga boʻlgan ehtiyojni kamaytirishdir. Shu tarzda kompaniyalarning boʻshatilgan resurslari sanoat Interneti sohasidagiyechimlarga boʻlgan talabni shakllantiradi.
Bugungi kunda Internet buyumlar tizimi uning ishlashi uchun zarur boʻlgan barcha yoʻnalishlarni oʻz ichiga oladi: sensorlar va boshqa qurilmalarni ishlab chiqaruvchilar, dasturiy ta’minot, tizim integratorlari vabuyutmachi tashkilotlar (B2B va B2G), aloqa operatorlari.
Sanoat Internetining joriy etilishi alohida kompaniyalar va umuman mamlakat iqtisodiyotiga sezilarli ta’sir koʻrsatadi, mehnat unumdorligi va yalpi ichki mahsulotning oʻsishiga yordam beradi, ish sharoitlari va xodimlarning kasbiy oʻsishiga ijobiy ta’sir koʻrsatadi. Ushbu oʻtish davrida yaratilgan iqtisodiyotning xizmat koʻrsatish modeli ishlab chiqarishni va boshqa an’anaviy tarmoqlarni raqamlashtirishga, ishlab chiqarish jarayonining turli sub’yektlari oʻrtasida ma’lumot almashishga vakatta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilishga asoslangan.
Robototexnika
Robototexnika – avtomatlashtirilgan texnik tizimlarning rivojlanishi bilan shugʻullanadigan amaliy fan va ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun eng muhim texnik asosdir. Robot – bu dasturlashtirilgan mexanik qurilma boʻlib, u odamlarning yordamisiz vazifalarni bajarishga va tashqi muhit bilan oʻzaro aloqada boʻlishga qodir.
Robototexnika elektronika, mexanika, telemexanika, mexatronika, informatika, radio va elektrotexnika kabi fanlarga tayanadi. Qurilish, sanoat, maishiy, tibbiy, aviatsiya va ekstremal (harbiy, kosmik, suv osti) sohalarda robototexnika mavjud.

Sensorika

Robotlarning sezgirligi (sezgir sensorlar tizimi) odatda odam sezgi funktsiyalarini: koʻrish, eshitish, hid, teginish va ta’mni nusxalashtiradi. Tananing kosmosdagi muvozanati va pozitsiyasi, ichki quloqning funktsiyasi (ba’zan oltinchi tuygʻu deb nomlanadi) kabilarni misol sifatida keltirish mumkin. Biologik hissiy organlarning faoliyati neyronlar faolligi printsipiga asoslanadi, robotlarning sezgir organlari esa elektrli tabiatga ega.
Biz sun’iy datchiklarni tabiiy sezgi organlariga nisbatan farqlashimiz mumkin, lekin odatda sezgi asboblari turlari ushbu sensor: yorugʻlik, tovush, issiqlik va boshqalarga ta’sir qiladigan darajasiga koʻra turlarga ajratiladi. Robotga oʻrnatilgan sensorlarning turlari uning qoʻllanilish maqsadi va joyi boʻyicha aniqlanadi.
Datchikning sezgir elementini oʻz-oʻzidan sensor deb atash mumkin. Hozirgi vaqtda texnik vositalarning ajralmas qismi boʻlgan datchiklar iqtisodiyotning koʻplab sohalarida – foydali qazilmalarni qazib olish va qayta ishlash, sanoat ishlab chiqarishi, transport, aloqa, logistika, qurilish, qishloq xoʻjaligi, sogʻliqni saqlash, fan va boshqa sohalarda qoʻllaniladi.
Soʻnggi paytlarda elektron tizimlar narxining pasayishi tufayli boshqaruv tizimining interfeysi standartlari va parametrlarni tartibga solishva sozlash imkoniyatlariga ega kompleks qayta ishlangan signalli datchiklardan tobora koʻproq foydalanilmoqda. datchiklarni ommaviy ishlatishdan ancha oldin paydo boʻlgan mazkur atama oʻlchov vositalariga,shuningdek oʻxshash boshqa tabiat ob’ektlariga, masalan, biologik vositalarga nisbatan keng talqin qilingan va qoʻllanilgan.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarida sensorlar tashabbuskor, faollashtiruvchi uskunalar va dasturiy ta’minot sifatida ishtirok etishlari mumkin. Bunday tizimlardagi sensorlarning koʻrsatkichlari, odatda, monitor, ishlov berish, tahlil qilish va displey yoki bosib chiqarish qurilmasiga chiqish uchun xotira sifatida oʻrnatiladi. Datchiklar robototexnikada katta ahamiyatga ega boʻlib, bunda retseptorlar rolini oʻynaydi, ular orqali robotlar va boshqa avtomatik qurilmalar tashqi dunyo va oʻzlarining ichki organlaridan ma’lumotlarni olishadi.

Simsiz ulanish

Simsiz aloqa (ma’lumotlarni simsiz uzatish) – simlarni yoki boshqa moddiy uzatish vositalarni chetlab oʻtadigan aloqadir. Masalan, Bluetooth simsiz uzatish protokoli qisqa masofada
«havo orqali» ishlaydi. Wi-Fi – ma’lumotni (internet) efir orqali uzatishning yana bir usulidir. Uyali aloqa ham simsiz deb ataladi. Simsiz protokollar yildan-yilga yaxshilanayotgan boʻlsa-da, asosiy koʻrsatkichlari va uzatish tezligi jihatidan ular simli aloqani hali ham chetlab oʻtmagan. LTE tarmogʻi va uning soʻnggi iteratsiyalari ushbu sohada katta umidlarni namoyish etmoqda.
Virtual voqelik
Virtual voqelik (VR, inglizcha virtual reality, sun’iy voqelik) – texnik vositalar bilan yaratilgan, insonga uning sezgilari: koʻrish, eshitish, hidlash, teginish va boshqalar orqali uzatiladigan olam (ob’yektlar va sub’yektlar) hisoblanadi. Virtual voqelik oʻzaro ta’sir va unga javoblarni imitatsiya qiladi. Haqiqat sezgilarining ishonarli majmuasini yaratish uchun real vaqt birligida virtual voqelik xususiyatlari va reaktsiyalarining kompyuter sintezi amalga oshiriladi.
Virtual voqelik ob’yektlari odatda moddiy voqelikdagi oʻxshash ob’yektlarning xatti- harakatlariga yaqin boʻladi. Foydalanuvchi ushbu ob’yektlarda fizik qonuniyatlarga (tortishish
kuchi, suv xususiyatlari, ob’yektlar bilan toʻqnashuv, aks etish va boshqalar)muvofiq harakat qilishi mumkin. Biroq, koʻpincha koʻngilochar maqsadlar uchun virtual dunyodan foydalanuvchilarga haqiqiy hayotda mumkin boʻlmaganidan koʻproq harakatga ruxsat beriladi (masalan: uchish, har qanday ob’yekt yaratish va boshqalar).
“Virtual voqelik” tizimlari odatiy kompyuter tizimlariga qaraganda, insonning barcha beshta sezgilariga ta’sir koʻrsatib, virtual muhit bilan oʻzaro munosabatni immitatsiya qiladigan qurilmalar deb nomlanadi.
Qoʻllanish sohalari: kompyuter oʻyinlari, mashgʻulotlar, video.

Toʻldirilgan voqelik

Toʻldirilgan voqelik (AR - ing. augmented reality «toʻldirilgan voqelik») atrof-muhit haqidagi ma’lumotni toʻldirish va ma’lumotni idrok etishni yaxshilash maqsadida har qanday hissiy ma’lumotlarni idrok sohasiga kiritish natijasidir.
Toʻldirilgan voqelik – kompyuter yordamida (haqiqiy ob’yektlar idrok qilish maydoniga oʻrnatilganda) «toʻldirilgan» voqelik elementlari yordamida yaratiladigan, qabul qilingan aralash haqiqatdir.
Anglangan voqelikni toʻldirishning eng keng tarqalgan namunalari orasida televizion namoyish etiladigan futbol oʻyinlaridagi darvozaga eng yaqin hujumchining joylashishini koʻrsatadigan parallel rangli old chiziq, jarima chizigʻidan darvozagacha boʻlgan masofani koʻrsatadigan strelkalar, xokkey oʻyinidagi shaybanini “chizilgan” uchish trayektoriyasi, kinofilmlar va kompyuter yoki gadjet oʻyinlaridagi xayoliy narsalar va haqiqiylarini aralashishi kabilarni sanash mumkin.

Mavzu yuzasidan savollar

1. 
   Ilgʻor texnologiyalarning mohiyati nima va ahamiyati qanday?
   
2. 
   Ilgʻor texnologiyalar qanday klassifikatsiyalanadi?
   
3. 
   Big Data texnologiyasi nima?
   
4. 
   Internet mahsulotlari nima?
   
5. 
   Bulutli texnologiyalar deganda nimani tushunasiz?
   

6 – MAVZU. KRIPTOVALYUTALAR VA MAYNING

1.