Nutqiy muloqot qoidalarini ishlab chiqishga bo‘lgan urinishlarda faqat lisoniy vositalarni to‘g‘ri qo‘llashgina emas, balki kommunikativ holatning xususiyatlariga ham e’tibor berish nazarda tutiladi. Masalan, amerikalik tadqiqotchi S. Ervin-Tripp tomonidan nutqiy muloqotning quyidagi qoidalari taklif qilingan:
Nutqiy muloqot qoidalarini ishlab chiqishga bo‘lgan urinishlarda faqat lisoniy vositalarni to‘g‘ri qo‘llashgina emas, balki kommunikativ holatning xususiyatlariga ham e’tibor berish nazarda tutiladi. Masalan, amerikalik tadqiqotchi S. Ervin-Tripp tomonidan nutqiy muloqotning quyidagi qoidalari taklif qilingan:
1. Lisoniy vositalarni tanlash qoidasi: a) barcha ijtimoiy qatlamlar uchun umumiy bo‘lgan; b) turli ijtimoiy qatlamlar va guruhlar uchun maxsus bo‘lgan. Misol: murojaat shaklini tanlash, ushbu tanlovdagi milliy va ijtimoiy farqlar.
2. Rioya qilish qoidasi, ya’ni kommunikatsiyada nutqiy harakatlar ketma-ketligiga rioya qilish: salomlashish, minnatdorchilik, xayrlashish va h.k. Mazkur qoidalar doirasida xayrlashish, taklif qilish, telefonga chaqirish, kommunikativ aloqani yo‘lga qo‘yish formulalari ko‘rib chiqiladi.
3. Birgalik qoidasi; bunda bir kontekstda u yoki bu leksik, fonetik, intonatsion, sintaktik va h.k. birliklar va xususiyatlarning birlashish qoidasi nazarda tutiladi.
Shuningdek, suhbatdoshlarning o‘zaro munosabati qoidasi alohida o‘rganiladi. Bunda so‘zlovchi mazkur ijtimoiy yoki kasbiy guruhga kiruvchi suhbatdoshlar uni “o‘ziniki” deb qabul qilishlariga, uning nutqiy muomalasi hamda vaziyatini va ijtimoiy rolini o‘zgartishda bir kod tasarrufidan ikkinchi kod tasarrufiga o‘tishini ma’qul ko‘rishlariga harakat qiladi.
