Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

2. Hüsn-i Hat:

Belirli ölçü ve kurallara göre Arap harfleriyle güzel yazı yazma sanatına hat denilir.⁷⁰ Bu işi yapan sanatkâra hattat denir. Hat örnekleri kitapların yanı sıra, kitabeler, seramik kaplar, madenî eşyalar ve mimarî öğeler üzerinde de bulunur. Mimarî öğelerden de özellikle cami, mescit, kütüphane ve saray gibi yapıların süslemelerinde, levha ve tablolarda kullanılmıştır.

Hat sanatı Arap harflerinin VI-X. yy.lar arasında geçirdiği uzunca bir gelişmeden sonra ortaya çıkmıştır. Arap harfleri İslam’ın doğuşundan sonra yavaş yavaş estetik nitelik kazanmaya başlamış, bu süreç VII. yy.ın ortalarında hızlanmıştır. Arap yazı sisteminde harflerin çoğu, kelimenin başına, ortasına ve sonuna gelişlerine göre bünye değişikliğine uğrar. Sanat haline dönüşüyle pek kıvrak bir şekle bürünen harflerin, birbirleriyle bitiştiklerinde kazandıkları görünüm zenginliği ve aynı kelime veya cümlenin çeşitli terkiplerle yazabilme imkânı, bu yazsılara sanatta aranılan sonsuzluk ve yenilik kapısını açmıştır. Kur’an-ı Kerimin yazı dilinin Arapça olması, estetiğin teşvik edilmesi, İslam medeniyetinde kitap, yazı ve kaleme verilen değer Müslümanlara arasında hat sanatının gelişmesini sağlamıştır.

Hat sanatında yazı çeşitleri, harflerin şekilleri, boyutları, birbirine uzaklıkları ve kullanım yerlerine göre çeşitli adlar almıştır. Hatta hangi yazının nerede kullanılması gerektiği gelenek haline gelmiştir.⁷¹ İslam’ın kitap haline getirilen ilk metni olan Kur’an, Mekkî-Medenî hatla deri üstüne siyah mürekkeple, noktasız ve harekesiz biçimde yazılmıştı.

Hat sanatının ortaya çıkmasında sanat ihtiyacı ve dinî vecibe rol oynamıştır. Müslümanların minyatür hariç, tasvire ilgi duymayışı, resim zevkinin yazı sanatında tecellisinde vesile olmuş ve hat sanatı, adeta soyut resim anlayışı kazanmıştır.⁷²

Abbasiler döneminde gittikçe geyişen ilim ve sanat hareketleri sayesinde büyük merkezlerde ve özellikle Bağdat’ta kitap merakı ve bunları yazarak çoğaltan “verrak”lar artmıştı. İste bunların kitap istinsahında kullandıkları yazıya “Verrakî, muhakkak veya Irakî” deniliyordu. VIII. yy. sonlarından itibaren hattatların güzeli arama gayreti sonucunda ölçülü olarak şekillenen yazılar asli ve mevzun hat adıyla anılmaya başlandı.

Zaman ilerlemesiyle Aklâm-ı sitte (altı kalem) veya ümmü’l-hat denilen yazı türleri ortaya çıkmıştır. Bu adla anılan altı cins yazı birbirine tabi, ikili gruplar halinde değerlendirilmektedir. Hat çeşitleri ise; kûfî, sülüs, nesih, muhakkak, reyhanî, tevkî, rik’a ve ta’lîktir.