Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

Abbasiler Dönemi: Bu dönemde de küttaplar devletin en ücra köşelerine kadar yayılmıştı. Bu dönemde küttab eğitimle herkesi okur-yazar yapma amaçlanmıştır. Camiler Abbasiler döneminin de er önemli eğitim kurumları arasında olmuştur. Emeviler döneminde olduğu gibi saray eğitimi Abbasiler döneminde de devam etmiştir.

Medreseleşme Aşaması: Medreseler, eğitim öğretim faaliyetlerini daha planlı ve daha kapsamlı yürütmek için kurulmuştur.

Medreselerin kurulmasını zaruri kılan sebepler:

1. Cami halkalarında ders veren hocalarla soru soran öğrencilerin seslerinin yükselmesi, camilerde gürültüye sebep oluyordu. Bu da camilerin asıl işlevi olan namaz gibi ibadetlerin sükûnet içinde yerine getirilmesine engel teşkil ediyordu. Mesela Ezher Camii 378/988 yılından itibaren tedrisata tahsis edilmiş, sadece Cuma namazları kılınmıştır.

2. Eğitim sistemi ve ilimlerin çeşitlenmesi, gelişme ve değişiklerin yaşanması sonucunda Fıkıh ve Kelam gibi bazı ilimlerin daha özel mekânlarda tartışılması gerektiğinden medreselere ihtiyaç doğmuştur.

3. Bağdat’ın Selçuklular tarafından Büveyhilerden kurtarılması üzerine, onların Şiîliği yayma faaliyetlerini bilimsel alanda da önlemek için düzenli, planlı ve bunun sonucunda iyi yetişmiş elemanların ortaya çıkması için eğitimin camilerden medreselere geçmesi zarureti doğmuştur.

De-re-se kökünden gelen medrese kelimesi öğrencinin ders okuyup ilim öğrendiği yer anlamına gelmektedir. Terim, genelde orta ve yüksek eğitimi kurumlarına delalet etmektedir. Medreselerde hem dinî hem de fen bilimlerinin yanında dil ve edebiyat gibi ilimler de öğretilmiştir. İslam Medeniyetindeki medrese düşüncesi ve mimarisi Türklerin eseridir. Başlangıçtan beri medreseler vakıflarca finanse edilmiş ve buradaki görev yapan müderrisler ile eğitim gören öğrencilerin her türlü ihtiyaçları vakıflarca karşılanmıştır. Kurucusunun ekonomik durumuna göre medreseler imaret, kütüphane ve hamam gibi kurumlar da ilave edilmiştir.³⁵ İlk medrese Türkistan bölgesinde kurulmuştur. Ancak bugünkü üniversitelere benzeyen sistemli, planlı ve programlı medreseler ilk defa Selçuklu Sultanı Alparslan döneminde ünlü vezir Nizamülmülk tarafından Nizamiye Medreseleri adıyla Bağdat’ta kurulmuştur.

Bir medresede öğrencilerin ve diğer personelin gezindiği avlu, güneş ve yağmurdan koruyan dinlenme yeri niteliğinde eyvan, soğuk havalarda ders verilen dershaneler, mescit, türbe ve talebe odaları gibi mekânlar bulunurdu. Daha sonraları yapılan;