Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

7. Makamât: Makamât, hikâye kahramanı olarak seçilen gösterişsiz, kalender, kayıtsız dolaşan bir şahsın her biri başka bir macerasını anlatan hikâyeler mecmuasıdır.

8. Evâil Edebiyatı: İnsanlık tarihi boyunca ilk yapılanları tespite çalışan bilim dalıdır.

İLMÎ HAYAT (II)

FEN VE SAĞLIK BİLİMLERİ

Bir medeniyetin muharrik gücü ve günlük hayata yansıyan yönü pozitif bilimlerde tezahür eder. Bu husus, İslam medeniyetinde gelişen pozitif bilimlerde de açıkça görülmektedir. Müslümanlar, mücerret bilim olan matematikten daha müşahhas olan sağlık bilimlerine kadar hayatın bütün alanlarıyla ilgili müspet ilimlerde çok önemli katkılar sağlamışlardır.

A. Matematik:

Müslümanlar kıblenin tayini, namaz vakitlerinin tespiti ve miras paylaşımı gibi hususlarda matematik bilgisine ihtiyaç olduğu için erken dönemden itibaren bu ilimle uğraşmaya başlamışlardır. Hz. Ömer döneminde Medine’ye bir İranlı matematikçinin geldiği, Hz. Ali’nin teklifi üzerine halifenin bunlardan, hazineden ödenecek ücret karşılığında bazı sahabilere cebir öğretmelerini istediği ve ilk önce Hz. Ali’nin cebir öğrendiğini Harizmî kaydetmektedir.

Daha sonraki dönemlerde matematiğin çeşitli dallarında Müslüman âlimler tarafından yepyeni hipotez ve sistemler getirilmiştir. Bu alandaki çalışmalar genellikle Abbasiler döneminde başlamış ve uluslar arası üne sahip Harizmî ve çağdaşı İbn Türk ile hız kazanmıştır. Harizmî, Muhammed b. Musa (ö. 232/847) İslam dünyasında cebir ilminin kurucusu olarak kabul edilen matematikçi, astronom ve coğrafyacıdır. Me’mun döneminde Bağdat’ta yaşamış ve Beytü’l-Hikme’nin önemli bir üyesi ve çalışanı olmuştur. En önemli eseri olan Kitabu’l-Muhtasar fî Hisabi’l-Cebr ve’l-Mukabele, cebir alanında ilk matematik kitabıdır. Bu eserle ilimler tarihindeki esas ününü kazandığı cebir ilmi ilk olarak “hisab ilmi”den ayrılmış ve ilk kez cebir bir ilmin adı olarak kullanılmıştır. Harizmî, ilk defa cebiri İslam hukukurur ferâiz meselesine uygulamıştır. Ondan sonra gelen bütün İslam cebircileri bu eseri kendi çalışmalarında örnek almışlar, hatta içerdiği problem ve örnekleri dahi aynen muhafaza etmişlerdir.

Türk asıllı Abdulhamid b. Vâsî b. Türk, İslam dünyasında cebir ilminin kurucularından ve matematik konusunda ilk eser ortaya koyanlardandır. Kitabu’l-Cebr ve’l-Mukabele adlı eseri, Harizmî’nin eserinden sonra cebir alanında yapılmış en güzel çalışma kabul edilmektedir. Bunun dışında belirsiz denklemlerle çözülebilen problemler konusunda zamanımıza oluşun en eski Arapça eser olan Kitabu’t-Tarâif fi’l-Hisâb ile dördüncü dereceden ve irrasyonel katsayılı ikinci dereceden karışık denklemlerin çözümlerini içeren ve cebirsel yöntemlerin geometrik problemlere uygulandığı Risale fi’l-Muhammes ve’l-Muaşşer adlı eserleri ünlüdür. Müteakip yy.larda matematik alanında İbnü’l-Heysem, İhvân-ı Safâ, Kerecî, Bîrûnî, İbn Sinâ, Ömer Hayyam ve Şerafeddin Muzaffer b. Muhammed et-Tûsî yaptıkları çalışmalarla büyük ün kazanmışlardır.