Mənfəət və zərər haqqında konsolidə edilmiş hesabat

2.Törəmə müəssisələrə investisiyalar və konsolidə edilmiş maliyyə hesabatlarında törəmə müəssisələrin uçotu
Burada vacib məsələ nəzarətdir. Bir çox hallarda bu holdinq şirkətinin və ya ana müəssisənin törəmə müəssisədəki (normal səsvermə hüququna malik) adi səhmlərin əksəriyyətinə sahib olmağı deməkdir. Ana müəssisənin törəmə müəssisədəki səsvermə hüququnun yalnız kiçik bir hissəsinə sahib olduğu hallarda belə ana müəssisənin nəzarəti həyata keçirdiyi məqamlar da mövcuddur.

Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında istifadə olunan müəssisənin və onun törəmə müəssisələrinin maliyyə hesabatları eyni hesabat tarixində hazırlanmalıdır. Əsas müəssisə ilə törəmə müəssisənin hesabat tarixləri arasında fərq olduqda, törəmə müəssisə konsolidasiya məqsədləri üçün əsas hesabat tarixinə uyğun olan əlavə maliyyə hesabatlarını hazırlayır. Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarının hazırlanması zamanı istifadə olunan törəmə müəssisənin maliyyə hesabatları əsas müəssisənin maliyyə hesabatlarının hazırlandığı hesabat tarixindən fərqli olaraq hazırlandıqda, həmin tarixə əsas müəssisənin maliyyə hesabatlarının tarixi arasında baş verən əhəmiyyətli əməliyyatlar və ya hadisələrin təsiri ilə bağlı düzəlişlər edilməlidir. İstənilən halda, törəmə müəssisənin və əsas müəssisənin hasabat tarixləri arasındakı fərq 3 aydan artıq olmamalıdır. Hesabat dövrlərinin müddətləri və hesabat tarixləri arasındakı hər hansı fərq müxtəlif dövrlərdə eyni olaraq qalmalıdır.

Törəmə müəssisənin gəlir və xərcləri 18 №-li MMUS-da göstərildiyi kimi birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatı alış tarixindən başlayaraq daxil edilir. Törəmə müəssisənin gəlir və xərcləri, əsas müəssisənin törəmə müəssisə üzərində nəzarəti itirdiyi tarixə qədər birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatına daxil edilir. Törəmə müəssisənin xaric olmasından əldə olunan daxilolmalar ilə onun xaricolma tarixinə olan balans dəyəri arasındakı fərq, o cümlədən törəmə müəssisəyə aid olan və “Xarici valyuta məzənnələrində dəyişikliklərin uçotu üzrə” 22 №-li MMUS-na uyğun olaraq, kapitalda tanınan hər hansı mübadilə fərqinin ümumi məbləği, birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) mənfəət və zərərlər haqqında hesabatda törəmə müəssisənin xarıcolması üzrə mənfəət və ya zərər kimi tanınır.

27 №-li BMUS ana müəssisədən, ana müəssisənin və törəmə müəssisənin (müəssisələrin) hesabatlarının birləşdirilmiş və vahid uçot subyekti kimi təqdim edildiyi konsolidə edilmiş maliyyə hesabatlarını (başqa sözlə qrup hesablarını) təqdim etməyi tələb edir. Bu təqdimata əsasən, ana müəssisə və törəmə müəssisələrin arasındakı əlaqənin mahiyyəti formadan üstün tutulacaqdır.

Konsolidə edilmiş maliyyə hesabatları fərdi hüquqi şəxslərin hüquqi sərhədlərini nəzərə almayacaqdır. Bu cür hesabatlar zəruridir, çünki ana müəssisənin maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri qrupun maliyyə vəziyyəti, əməliyyatların yekun nəticələri və maliyyə vəziyyətindəki dəyişikliklər haqqında bütövlükdə bilmək istəyirlər.

27 №-li BMUS ana müəssisədən konsolidə edilmiş maliyyə hesabatları

hazırlayarkən müəyyən hallardan savayı, xarici və yerli bütün törəmə müəssisələri konsolidə etməyi tələb edir.

A şirkətinin hər biri $1 dəyərində 100,000 səhmi var. 1 Yanvar 2015-ci il tarixində B şirkəti həmin səhmlərin 45,000 ədədini əldə edib. B şirkəti A şirkətinin beş direktorundan dördünü təyin etməklə onun fəaliyyətinə nəzarət edir. B şirkətinin konsolidə edilmiş maliyyə hesabatlarında A şirkətinin uçotu necə aparılmalıdır?

B şirkəti A şirkətinin adi səhmlərinin 50 faizindən az hissəsinə sahibdir. Buna baxmayaraq, A şirkəti B şirkətinin törəmə müəssisəsidir, çünki şirkətin statusunu müəyyən edən digər faktorlar vardır. Burda mühüm məsələ səhmlərə sahiblik deyil, nəzarətdir.

A şirkətinin törəmə müəssisə kimi uçota alınması tələbi 27 №-li BMUS`da öz əksini tapmışdır. Əgər aşağıdakılardan hansısa biri tətbiq edilirsə, o zaman öhdəçilik digər müəssisəyə (törəmə müəssisəyə) nəzarət edən ana müəssisədədir.

(a) Səsvermə gücünün yarısından çoxuna sahibdir

(b) Ana müəssisə digər investorlarla razılıq əsasında səsvermə hüququnun yarıdan çoxu üzərində səlahiyyətə malikdir

(c) Ana müəssisə nizamnamə və ya müqavilə əsasında müəssisənin maliyyə və əməliyyat siyasətini idarə etmək səlahiyyətinə malikdir.

(d)  Ana müəssisə idarə heyəti (yaxud ekvivalent idarətmə orqanı) üzvlərinin əksəriyyətini təyin etmək və ya kənarlaşdırmaq səlahiyyətinə malikdir

(e)  Ana müəssisə direktorlar şurasınin iclaslarında səs çoxluğuna malikdir

A şirkəti törəmə müəssisə kimi uçota alınmalıdır, çünki B şirkəti beş direktordan dördünü təyin etmək səlahiyyətinə malikdir ((d) kriteriyası). Digər kriteriyaların tətbiq edilmədiyini hesab etsək, B şirkətinin bu cür səlahiyyəti olmadığı təqdirdə konsolidasiya düzgün sayılmazdı, çünki A törəmə müəssisə olmazdı.