MəRKƏZİ Əlyazması hüququnda Ağayev Orxan İlham oğlu

seçmə müayinələr vasitəsilə statistik tədqiqi 
46 
3.1
 
Azərbaycan Respublikasında seçmə müayinələr vasitəsilə 
əldə edilmiş məlumatlar əsasında kiçik müəssisələrin
fəaliyyətinın statistik öyrənilməsi
 
46 
3.2 
Yük avtomobili nəqliyyatının seçmə müayinələr vasitəsilə 
statistik öyrənilməsi
61 
 
Nəticə 
75 
 
Ədəbiyyat 
81 
 
 
 
 
G İ R İ Ş 

---

3 
 
Tədqiqat mövzusunun aktuallığı.
Azərbaycan Respublikasının dövlət 
müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ölkədə MHS-nin tətbiqi və milli statistika 
sisteminin dünya statistika sisteminə inteqrasiya olunması statistik məlumatların 
beynəlxalq standartlara uyğun hesablanmasının əhəmiyyətini daha artırdı . 
1993 –cü ildən başlayaraq keçmiş SSRİ-də oldugu kimi ,ölkəmizdə də tətbiq 
olunan Xalq Təsərrüfatının Balansından (XTB) Milli Hesablar Sisteminə (MHS) 
keçid respublikanın rəsmi statistikasında müəssisələr statistikası sisteminə keçməyi 
şərtləndirən əsas səbəb olmuşdur. Qarşılıqlı əlaqədə olan iqtisadi cədvəllər kimi 
təsərrüfata planlı rəhbərlik etmək imkanı verən XTB-dan fərqli olaraq MHS – ölkədə
ÜDM –un istehsalını, bölüşdürülməsini və istifadəsini, ümumi milli gəlirini və s. -ni 
əks etdirən hesab və cədvəllərin məcmusudur. Milli Hesablar Sisteminin ölkəmizdə 
tətbiqi nəticəsində Azərbaycan Respublikası DSK statistika sistemində islahatlar 
apararaq, müəssisələr statistikasının inkişafına şərait yaratdı. 
Makroiqtisadi statistikadan fərqli olaraq müəssisələr statistikası statistik 
tədqiqatlarda ölkədə baş verən iqtisadi hadisə və proseslərin kəmiyyət və keyfiyyət 
tərəflərini mikroiqtisadi səviyyədə,yəni müəssisə və təşkilatlar səviyyəsində tədqiq 
edir.Eyni zamanda mezoiqtisadi və makroiqtisadi statistik tədqiqatlarda müəssisələr 
statistikasıın məlumatlarından istifadə edilir. Müəssisələr statistikası müəssisələrin 
fəaliyyətinin səmərəliliyini,maliyyə vəziyyəti və nəticələrini, işçi qüvvəsi və iş 
vaxtını, əmək məhsuldarlığı və əmək ödənişini, əsas və dövriyyə kapitalını, məhsul 
istehsalı və satışını, istehsal və tədavül xərclərini, müəssisələrdə statistika müşahi-
dəsinin təşkili xüsusiyyətlərini və sairəni xarakterizə etməyə imkan verir. Bazar 
iqtisadiyyatı şəraitində müəssisələr statistikasıın informasiyaları sahibkarlıq 
fəalıiyyətini hərtərəfli və dəqiq təhlil etməyə imkan verir.
 
Müasir dövrdə müəssisələr statistikasında kiçik müəssisələrin fəaliyyətini 
statistik tədqiq edərkən seçmə müşahidəsinin təşkili aktual məsələlərdən biridir. 
Beləki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 20 aprel 2004-cü il tarixli
“İqtisadi fəaliyyət növləri üzrə kiçik sahibkarlıq subyektlərinin müəyyənləşdirilməsi 

---

4 
meyarlarının hədləri”nin təsdiq edilməsi haqqında qərarına əsasən DSK –də iri 
müəssisələrin fəaliyyəti aid olduqları sahə üçün mühüm əhəmiyyətə malik 
oldugundan bu müəssisələrin fəaliyyəti ümümi, kiçik müəssisələrin fəaliyyəti isə 
qeyri – ümumi müşahidənin əsas növü olan isə seçmə müşahidəsi üsulu ilə tədqiq 
edilir. Kiçik müəssisələrin statistik tədqiqində ümumi müşahidənin həyata keçirilməsi
praktiki cəhətdən mümkün olmadığı üçün seçmə müşahidələrindən istifadə 
edilir.Seçmə müşahidələrini aparmaqla seçilmiş müəssisələrin xüsusiyyətləri 
əsasında baş məcmunun xarakteristikaları haqqında mülahizə irəli sürülür. Bunun 
əsas səbəbi seçmə müayinəsi məlumatlarının baş məcmuya şamil edilməsinin elmi 
əsaslarla (statistik-riyazi) həyata keçirilməsidir.Kiçik müəssisələrin fəaliyyətini 
öyrənərkən həyata keçirilən seçmə statistik müşahidələr hesabat formalarının 
doldurulması ilə əlaqədar müəssisələrə düşən statistik yükü xeyli azaldır. 
Bütün yuxarıda deyilənlər müəssisələrin statistik tədqiqində seçmə müşahidələri
mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini və dissertasiya işi üçün seçilən mövzusunun 
aktuallıgını bir daha sübut edir.