Meslek seçİMİ, Önemi ve meslek seçİMİNİ etkileyen etmenler

OGS (Orta Öğretime Geçiş Sistemi) : Milli Eğitim Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen bu sistem bazı sınavlara ve diğer değerlendirmelere dayalıdır. Bunlar SBS (Seviye Belirleme Sınavı), YBS (Yıl Sonu Başarı Puanı), YDP (Davranış Puanı), SP (Sınıf Puanı), OYP’dır (Ortaöğretime Yerleştirme Puanı). SBS, ilköğretimin 6., 7. ve 8. sınıflarında öğrencinin derslerden, o yılın müfredatında belirtilen kazanımları elde etme seviyesini ölçmeye yönelik merkezi sistem sınavlarıdır. ALS (Askeri Liseler Sınavı): İlköğretim 8. sınıf öğrencilerini Askeri Lise’lere yerleştirmek için yapılan sınavdır. ÖSYS (Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı): Üniversiteye gitmek isteyenlerin girdiği bu sınav 2 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, “Ortak Genel Kültür Dersleri” referans alınarak ÖSS stiline göre hazırlanmış 120 sorudan ve 4 ders kategorisinden oluşan bölümdür. İkinci bölüm ise “Alan/Bölüm Dersleri referans alınarak hazırlanan ve bilgi ağırlıklı soruların yer aldığı yine 4 ders kategorisinden oluşan 120 soruyu içeren bölümdür. Bu konuda çok daha ayrıntılı bilgileri bu kitapta Özyürek tarafından yazılan bölümde bulacaksanız.

Bunların yanı sıra öğrenciler için YÖS (Türkiye’deki Yükseköğretim Programları İçin Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı) ve YÇS (Yurt Dışında Çalışanların Çocukları İçin Yükseköğretime Giriş Sınavı) sınavları yapılmaktadır. İşe alımla ya da yükselmeyle ilgili sınavlardan bazılarının adları ise şunlardır: KPSS (Kamu Personeli Seçme Sınavı), ALES (Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitim Giriş Sınavı), KPDS (Kamu Personeli Dil Sınavı, ÜDS (Üniversitelerarası Kurul Yabancı Dil Sınavı). Merkezi sistemle yapılan ve belli mesleklere yönelik olarak yapılan sınav adlarından bazıları da şunlardır: TUS (Tıpta Uzmanlık Sınavı ), Yan Dal Uzmanlık Eğitimi Giriş Sınavı, Uzman Jandarma Okulları Giriş Sınavı, Jandarma Astsubay Temel Kurs Giriş Sınavı.

Bunlara ek olarak eğitim alınan alanı ve mesleği değiştirebilme olanakları da meslek kararlarını etkileyebilmektedir. Liselerin 9. sınıfında ortak dersler olduğu için liseler arasında yatay geçiş olanakları bulunmaktadır. Bunun için öğrencilerin 9. sınıftaki başarılarının iyi olması ve yatay geçiş yapılacak okula başvuru yapılması gereklidir. Öte yandan üniversite öğrencileri ve yetişkinler için geçişler çok kolay olmamaktadır. Üniversiteye giren ve üçüncü sınıftayken aslında okuduğu bölümü sevmediğini anlayan birisinin bölüm değiştirmesi zorlu bir süreçtir. Bölümden bölüme yatay ve dikey geçişler üniversitelerde kolayca izin verilen bir uygulama değildir. Yetişkinler açısından bakarsak ülkemizde liseyi bitireli 15-20 yıl olan bir yetişkinin üniversite eğitimi almayı gerektiren bir mesleğe sahip olmayı istemesi halinde ÖSYS’na girmesi gerekmektedir. Yeni mezun olanlarla aynı sınava girmiş olması nedeniyle şansı çok yüksek olmayabilir.
Şans: Mesleki seçimini sadece bireysel özelliklerle açıklamak yeterli değildir. Bazen meslek tercihleri kişinin özel seçimlerinden çok koşullara ve fırsatlara dayalı olabilir. Meslek seçimini etkileyen etmenlerden birisi de kontrol edilemeyen, beklenmeyen olaylar, umulmadık karşılaşmalar, doğal olaylar (yangın, sel, deprem vb), savaşlar, kazalar/hastalıklar, son anda değişen yasal koşullar gibi şans etmenleridir. Özellikle Krumboltz (1998) meslek seçimiyle ilgili şans etmeni üzerinde daha fazla durmaktadır. Ona göre şansa dayalı olaylar, herkesin meslek yaşamındaki temel öğelerden birisidir. Ona göre şu an bir işte çalışan yetişkinlerin çok büyük bir kısmının lisedeyken böyle bir işte çalışacaklarını hiç düşünmediklerini belirtmektedirler. Krumboltz’a göre hiç kimse yeni açılacak olan yeni iş olanaklarını önceden bilemez ya da yolda biriyle karşılaşıp yeni iş olanaklarıyla tanışacağını tahmin edemez. Meslekler için Kaos Kuramı (Pryor ve Bright, 2003) mesleki karar vermenin uzun dönemli akılcı planlamayla değil çevresel koşullardan ortaya çıkan fırsatlar ve koşullara dayalı olarak kısa sürede olduğunu vurgulamaktadır. Bu açıklamalar meslek seçiminde beklenmedik gelişmelerin olabileceği ve şansın etkili olabileceğini ortaya koymaktadır.

4.