Metodik vəsait «iqtisadiyyat» ixtisası üzrə
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
| M ö v z u 1 5
AZƏRBAYCANIN İQTİSADİ TƏHLÜKƏSİZLİK MƏSƏLƏLƏRİ Mövzunun çatdmimcisı istiqamətində iki nəzəri və praktiki istiqamətlər biri birini tamamlamalıdır: • Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi onun milli təhlükəsizliyin çox vacib tərkib hissəsidir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadi təlrlükəsizliyin təmin edilməsi ölkənin müstəqilliyinin zəmanətçisi, sabitliyin və cəmiyyətin səmərəli fəaliyyə- thlin mühüm şərtidir. Buna görə də iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi və formalaşdırılması mühüm milli prioritetlərin sırasma aiddir. Qərb iqtisadi ədəbiyyatmda iqtisadi təhlükəsizlik adətən milli iqtisadiyyatın dünya iqtisadi böhranları şəraitinə dözümlülüyünün təmin edilməsi kimi izah edilir. Son onilliklərdə, inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatlarında qloballaşıria prosesi ilə əlaqədar baş verən dərin struktur dəyişiklikləri nəticəsində iqtisadi təhlükəsizlik anlayışma milli iqtisadiy^^atm və ya onun aparıcı sahələrinin dünya bazarlarında rəqabət qabiliyyətliliyinin təmin edilməsi kimi vacib əlamət də əlavə edilmişdir. Digər tərəfdən, «bazar modeli»nin bir sıra tərəfdarları hesab edir ki, cəmiyyətin normal (ekstremal yox) inkişafı şəraitində «iqtisadi təhlükəsizlik» cinlayışmdan istifadə etməyin mənası yoxdur, çünki, «iqtisadi təlılükələr»in mövcudluğu bazar iqtisadiyyatının inkişcifmm zəruri şərtlərindən biridir. İqtisadi təhlükəsizlik mürəkkəb daxili struktura malikdir və bu strukturda üç əsas elementi cjeyd etmək olar: 1) İqtisadi müstəqillik. İqtisadi müstəqillik mütləq xa w ^ rakter kəsb etmir, çürrki, beynəbcalq əmək bölgüsü müli iqtisadiyyatları bir-birlərindən qarşılıqlı asılı vəziyyətə gətirib. Belə şəraitdə iqtisadi müstəqillik milli resurslar üzərində nəzarət imkanı, həmçinin ölkənin rəqabətqabiliyyətliyini təmin edən və dünya ticarətində, kooperasiya əlaqələrində və elmi-texniki nailiyyətlərlə mübadilədə bərabər surətdə iştirak etməyə imkan verən istehsal, səmərəlilik və məhsul keyfiyyəti səviyyəsinin əldə edilməsi deməkdir. 2) Milli iqtisadiyyatm sabitliyi və dayanıqlığı. Bu, bütün formalarda mülkiyyətin müdafiə olunmasmı, sahibkarlıq aktivliyi üçün etibarlı şəraitin, yaradılmasmı, mövcud situasiyanı qeyri-sabit edə biləcək amillərin (iqtisadiyyatda kriminal strukturlarla mübarizə, gəlirlərin bölgüsündə ciddi fərqlərə yolverməmə və s.) qarşısmm aimmasmı nəzərdə tutur. 3) Özünü inkişaf və tərəqqi bacarığı. İnvestisiyalar və innovasiyalar üçün münbit mülıitin yaradılması, işçilərin peşəkar, təhsil və ümummədəni səviyyələrinin yüksəldilməsi müli iqtisadiyyatm dayanıqlığı və özünü qoruması üçün zəruri və mütləq şərtlərə çevrilmişdir. Beləliklə, iqtisadi təhlükəsizlik milli iqtisadiyyatm müstəqilliyini, sabitliyini və dayanıqlığını təmin edən, ona daxil yenilənməyə və özünü təkmilləşdirməyə imkan verən şərt və amillər məcmusudur. İqtisadi təhlükəsizliyin mahiyyətini daha yaxşı başa düşmək üçün onun «inkişaf» və «dayanıqlıq» anlayışları ilə əlaqəsini aydm etmək lazımdır. İnkişaf iqtisadi təhlükəsizliyin komponentlərindən biridir. İqtisadiyyat inkişaf etmirsə, onun daxüi və xarici təhlükələrə qarşı müqaviməti kəskin aşağı düşür. Dayanıqlıq və təhlükəsizlik iqtisadiyyatın bir vahid sistem kimi vacib xüsusiyyətlərin dən dir. Onları qarşı-qarşıya qoymaq olmaz, onlarm hər biri özlüyündə iqtisadiyyatın vəziyyətini xarakterizə edir. İqtisadiyyatm dayanıqlığı onun elementlərinin, sistem daxilində şaquli, üfüqi və digər əlaqələrin möhkəmliyini və etibarlığmı, daxili və xarici «yüklərə» dözmək qabiliyyətini göstərir. • İqtisadi təhlükəsizbh fenomeni və Azərbaycan Res- publikasmm iqtisadi təhlükəsizlik mühitinin sistemli təhlili. Azərbaycan Respublikasmm iqtisadi təhlükəsizliyinin təmini istiqamətində dövlət siyasətinin institusional tənzimlənməsi xüsusiyyətləri. İqtiscidi müstəqilliyin təmin edilməsi və diversifikasiyalaşmış iqtisadi struktur vasitəsilə davamlı iqtisadi inkişafa nail olunması. İqtisadi təhlükəsizliyə təhdidlərin aşkarlanması, təhlili və proqnozlaşdırılması. 'İqtisadi təhlükəsizliyə təhdidlərin qabaqlanması üzrə strateji tədbirlərin hazırlanması və reallaşdırılması. İqtisadi tə- hlükəsizlih sahəsində həyata keçirilən tədbirlərin effektiv monitorinq sisteminin qurulması. İqtisadi təhlükəsizlik göstəricilərinin müəyyənləşdirilməsi və bu göstəricilər üzrə kritik hədlərin hesablanması və s. Müvafiq dövlət institutları tərəfindən milli iqtisadi təlılükəsizliyə mümkün daxili və xarici təhdidlərin əvvəlcədən müəyyənləşdirilməsi və proqnozlaşdırılması. Mümkün təhdidlərin aradan qaldırılması istiqamətində müvafiq dövlət institutları tərəfindən operativ qısa, orta və uzunmüddətli neytrallaşdırma ssena- rüərinin işlənilib hazırlanması. Milli iqtisadi təhlükəsizliyi təmin edən qüvvə və vəsaitlərin formalaşdırılması və hazır- hğmm təmin edilməsi. Azərbaycan Respublikasmm beynəlxalq öhdəliklərinə müvafiq olaraq ümumi və regional təhlükəsizliyin təmin olunmasında iştirakı. Azərbaycan m Respublikasının milli iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olmıması ilə əlaqədar tədbirlər. Azərbaycam Respublikasının milli iqtisadi təlılükəsizlik sistemini təkmilləşdirilməsi ilə bağlı müvafiq istiqamətlərdə təkliflər. Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadi təhlükəsizliyi sahəsində qanunlara və digər normativ hüquqi aktlara riayət olımması. |