Mezolit (o’rta tosh) davri

Mo’g’ullarning Buxoro va Samarqandni bosib olishi. Urganch qamali. 1220 yilning dekabrida xoru-zorlikda vafot etadi. Jaloliddin Manguberdi Gurganchga etib kelib, shahar mudofaasiga kirishadi. Lekin Gurganchdagi Qipchoq amirlari Turkon xotunning akasi Xumorteginni sulton deb e’lon qilib, Jaloliddin Manguberdiga qarshi suiqasd uyushtirmoqchi bo’ladilar. Bundan habar topgan Jaloliddin Temur Malik boshchiligidagi 300 suvoriy bilan Gurganchni tark etib Xurosonga ketishga majbur bo’ladi. Xorazm poytaxti Gurganch mudofaasi ham mo’g’ullar istilosi tarixining alohida bir fojiali sahifasi bo’lgan, desak xato bo’lmaydi. 1221 yil boshlarida Jo’ji, Chig’atoy va O’qtoy askarlari Gurganchga hujum boshlaydilar. Gurganch qamali 6 oy davom etdi, hadsiz-hisobsiz qurbonlar berildi. Shahar egallangach, mo’g’ullarning bu erda sodir etgan mislsiz yovuzliklarini bayon etishga qalam ojizlik qiladi. Barcha erkaklar, bolalar qilichdan o’tkaziladi. Xotin-qizlar qip-yalang’och qilinib, bir-biri bilan urishishga majbur etiladi, so’ngra mo’g’ul jangchilari tanloviga beriladi, qolganlari qirib tashlanadi. Hech kimga shafqat ko’rsatilmaydi. Shaharning o’zini er bilan barobar qilish uchun Amu to’g’oni ochib yuborilib, Gurganch suv ostida qoladi. Shahardagi uzoq asrli ma’naviyat durdonalari, qimmatli qo’lyozmalar, kitoblar saqlanib kelgan kutubxonalar, barcha noyob asori-atiqalar er bilan yakson etiladi

O'rta Osiyo masalasida Angliya bilan Rossiya o'rtasida raqobat. XIX asrnn urtalarida mustamlakachi 2 yirik imperiya, ya'ni Angliya va Rossiya davlatlari manfaatlari Turkistonda tuknashdn.Angliyaning asosiy maksadi xonliklami bosib olishga choglanayottan Rossiyaning rejalarini barbod kilib, uchala xonlikni unga karshi bir kuch kili b birlashtirishdan iborat edi.Bu maksadi amalga oshgach, uning Urta Osiyo bozorlamni egailash rejasi xam yuk emasdi.Bu ishlarni amalga oshirish uchun Angliya x'Himati 1841-42 yillarda satoddart va Konnolini xonliklarga maxsus mnssiyani bajarishi uchun yubordi. Ular Nasrullaxon tomonidan katl etildi.Bu esa Rossiya mustamlakachiligi sirtmogining tashlanishyga imkon "edi.CHorizm tomonidan Kukon va Buxoro xududlari kata kismining bosib olinishi Angliya-Rossiya munosabatlari ning keskin darajada yomonlashuviga olib keldi.Ingliz geografii va sayoxi Genri Roulnson 1868 yil iyulida uz xukumatiga bu xakda shunday deb maktub yozadi: «Ruslaming Urta Osiyodagi xujumkor xarakati xaritasiga karasangiz bu xarakatning kamal kilinmokchi bulgan kal'a karshi uning atrofiga kushin tuplashdan iborat xarbiy operatsiyaga uxshaganligiga xayratda kolasiz».Bu operatsiya tufayli Rossiya Xindiston kalitini kulga oldi.Bu xat Angliya xukumatini xdyajonga soldi. 1869 yildayok Angliya tashki iauizr vaziri Lord Klarendon CHor xukumatining Londondagi zlchisi F.Brunov Bilan muzokara boshladi.Vazir Rossiya erlarn oilan Angliya mulki urtasida birini-bimga tutashtirmaydigan yulak koldirishni taklif kildi.Rossiya bu taklifni darov kabul kildi.Angliya xech bulmaganda yulakning Afgoniston moli Amudaryo buylab utishni ultimatul tarzida bildirdi.Nixoyat ikki imperiya bu masalada bazur kelishishga erishdi.Xulosa kilib aytsaq Urta Osiyo usha davrda xukuksiz bir min gaka bulgan xolos. Uning ustidagi xarkanday kelishuv unga fojeali okibatlarni olib kelardi.Urta Osiyoning bunday xududga aylanishida usha davr xukmdor doiralarining xatosi kata buldi.Oxir-okibat «Bulinganni buri edi».