Microsoft Word Dissertasiya doc

Şəkil 2. Ulduz topologiyası
Ulduz topologiyalı şəbəkə qurulduğu zaman bir şəbəkə cihazlarından biri mərkəz hesab olunur. Şəbəkədə iştirak edən cihazların hər biri əsas qovşağa ayrı-ayrılıqda xətlərlə qoşulur. Şəbəkəyə qoşulmuş cihazlar arasında informasiya mübadiləsi əsas qovşaqla icra olunur. Əsas qovşaq olaraq bir sıra şəbəkə cihazlarından istifadə olunur: xub, kommutator, xüsusi ayrılmış server funksiyalı kompüter. Ulduz topologiyaya malik lokal şəbəkələrin əsas üstünlüyü kompüterlərarası mübadilənin sadəliyidir. Bu şəbəkələrin zəif cəhəti şəbəkənin etibarlılığının mərkəzi düyünün (qovşağının) etibarlılığından asılı olmasıdır. Ulduz topologiyalı lokal kompüter şəbəkələrinin bugün də daha çox istifadə olunan növlərinə Ethernet10BASE_T, 100BASE_T şəbəkələrini nümunə göstərmək olar. Şəbəkələrin adındakı 10 və 100 – məlumat mübadiləsi həyata keçirlən şəbəkədəki sürəti (Mbit / s) ifadə edir. Praktikada digər topologiyalardan (ağac (iyerarxik), qarışıq) istifadə edilə bilər. İstənilən bir müəssisə üçün hansı topologiyalı şəbəkənin qurulmasını təyin etmək yaradılacaq kompüter şəbəkəsinin harada və hansı coğrafiyada tətbiq olunmasından yekunda qurulacaq şəbəkənin ölçüsündən və digər amillərdən də asılıdır. Bundan əlavə, LAN topologiyası seçərkən layihənin büdcəsi, qurulan sistemin etibarlı olması, WLAN və s. kimi vacib göstəricilər də indi də əhəmiyyət daşıyır. Bu şəbəkələrdə radio modemlərdən (adapterlərdən) istifadə olunur. Bu vəziyyətdə kompüterlər arasında məlumat mübadiləsi kabellər üzərindən deyil, radio kanalları üzərindən həyata keçirilir.[2]
Müasir dövrümüzdə bir binanın (və ya otaqın) içərisində mövcud elektrik şəbəkəsindən istifadə edərək lokal şəbəkələr yaratmaq üçün proqram və avadanlıqlardan da istifadə olunmağa başlanılmışdır.

Şəkil 3. Halqavari topologiya
Halqavari topologiyası olan lokal şəbəkələrdə, hər bir kompüter (iş stansiyası) bir-birinə bir döngədə, yəni ikinci kompüterlə, ikinci kompüter üçüncüsü ilə, üçüncü kompüter ilə dördüncü kompüter və s. ilk kompüter olan son kompüter. Nəticə halqavari topologiyasıdır. Bu topologiyaya sahib bir şəbəkədə, məlumat bir kompüterdən qonşu bir kompüterə müəyyən bir istiqamətdə (məsələn, saat yönündə) ötürülməsi şərti ilə tələb olunan ünvana (kompüterə) çatdırılır. Markerləmə prinsipi halqavari topologiyada tətbiq olunur. İşarəni alan kompüter məlumat göndərmək hüququna malikdir. Marker alan kompüterdə başqa kompüterlərə göndəriləcək məlumat varsa, bu məlumatı markerin üzərinə yerləşdirir və pakete çevirir, qonşu kompüterə məlumatın gedəcəyi ünvanı və digər lazımi məlumatları qeyd edərək göndərir. Paketi qəbul edən kompüter ünvan sətrini nəzərdən keçirir və paket ona məxsusdursa, paketi qəbul edərək qeyd edir, əks halda paketi növbəti kompüterə göndərir. Paket döngə ilə tam bir yol qət etdikdən sonra, paket göndərən kompüter onu döngədən çıxarır və yeni bir paket göndərir (göndəriləcək məlumat varsa). Göndərmək üçün bir məlumat yoxdursa, marker növbəti kompüterə göndərilir. Halqavari topologiyalı şəbəkələrdə şəbəkə qoşulduqda markerin yaranması, itirilmiş markerin bərpası və s. prosesləri icra etmək üçün kompüterlərdən biri də monitorinq funksiyasını yerinə yetirir.
Lokal şəbəkələrin halqavari topologiyasının əsas üstünlükləri bunlardır:

• 
  Hər bir kompüter birbaşa yalnız qonşu kompüterə qoşulur;
  
• 
  Hər bir kompüterə məlumat göndərmək üçün müəyyən bir müddət verilir.
  

Halqavari topologiyada qurulmuş lokal kompüter şəbəkələrinin mənfi cəhətləri:

• 
  Hər bir şəbəkə cihazı məlumat paketinin ötürülməsində iştirak edir. Buna görə hər hansı bir kompüterin adapterinin nasazlığı şəbəkəni pozur;
  
• 
  Şəbəkə adapteri həmişə işlək vəziyyətdə olmalıdır
  

Halqavari topologiyası olan lokal şəbəkələr IEEE 802.5 standartına əsaslanır. Halqavari topologiyasına malik lokal şəbəkənin nümunəsi Token Ring şəbəkəsidir. Bu topologiyalara əsaslanan lokal kompüter şəbəkələrin qoşulması aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:

1. 
   Bağlanmanız lazım olan kompüterləri sayın. LAN qurarkən, Ethernet vasitəsilə neçə kompüterin şəbəkəyə qoşulacağını bilmək lazımdır. Bu, sizə lazım olan port sayını təyin edəcəkdir. Qoşulma prosesi zamanı 4-dən daha az kompüter iştirak edəcəksə, yalnız router-ə ehtiyacınız olacaq. Kompüter sayı dörddən çoxdursa, marşrutlaşdırıcıdakı port sayını artırmaq üçün bir şəbəkə açarı (switch) almalısınız.
   
2. 
   Cihazlar arasında simsiz rabitənin olub-olmamasına qərar vermək lazımdır. Simsiz rabitədən istifadə edəcəksinizsə bu şəbəkəni yayımlaya bilən bir routerə ehtiyacınız olacaq. Mağazadan və ya internetdən ala biləcəyiniz əksər marşrutlaşdırıcıların simsiz imkanları var. Şəbəkə açarları simsiz əlaqə təmin etmir və yalnız simli LAN-lar üçün və ya marşrutlaşdırıcıdakı port sayını artırmaq üçün istifadə edilə bilər.
   
3. 
   Bütün şəbəkə cihazlarının İnternetə daxil olub-olmamasını müəyyənləşdirin. Əgər şəbəkədəki cihazların hər birinin internetə qoşulması tələb olunursa, əlaqələri idarə etmək üçün bir router tələb olunur. İnternetə qoşulmaq üçün cihazlara ehtiyacınız yoxdursa, yalnız şəbəkə keçidindən istifadə edə bilərsiniz.
   
4. 
   Şəbəkəyə kabellə bağlanacaq bütün cihazların əsas qovşaqdan olan məsafələrini ölçmək lazımdır. Evlərdə şəbəkə qurarkən bu o qədər də önəmli deyil, əgər şəbəkə kabelləri yüz metrdən çox kabellərlə şəbəkə yaratmaq tələb olunursa şəbəkə açarları mütləqdir.
   
5. 
   Gələcək ehtiyaclarınızı düşünün. Gələcəkdə cihazınızdakı bütün portları dolduracaqsınızsa cihaz sayının artacağını da düşünün.[3]
   

Əsas lokal kompüter şəbəkəsi qovşağını qurmaq üçün:

1. 
   Şəbəkə cihazlarınızı bir araya gətirin. Bir LAN yaratmaq üçün şəbəkənizin dağıdıcısı kimi çıxış etmək üçün bir yönləndiriciyə və ya şəbəkə açarına ehtiyacınız olacaq. Bu cihazlar məlumatları lazımi kompüterlərə yönəldir. Marşrutlaşdırıcı şəbəkədəki hər cihaza bir-başa özü IP ünvanlarını təyin edir və internet bağlantısını şəbəkəyə qoşulmuş digər cihazlarla paylaşmaq lazımdırsa istifadə olunması tövsiyyə olunur. İnternet bağlantınızı paylaşmasanız da, şəbəkənizi bir yönləndirici ilə qurmanız məsləhətdir. Şəbəkə açarı bir yönləndiricinin daha sadə bir versiyasına bənzəyir. Şəbəkəyə qoşulmuş cihazların bir-biri ilə bağlantısı təmin olunur, ancaq bir-başa cihazın IP ünvanları təyin etmir və əsas cihazdakı internet bağlantısını digərləri ilə bölüşmür. Şəbəkə açarları, marşrutlaşdırıcıya qoşula bilməsi üçün şəbəkədə mövcud olan LAN portlarının sayını artırmaq üçün istifadə olunur.
   
2. 
   Yönləndiricinizi (router) qurun. Əsas LKŞ-lərdə bir router qurmaq üçün çox şeyə ehtiyac yoxdur. İnternet bağlantınızı paylaşmağı planlaşdırırsınızsa, onu modeminizə yaxın bir güc mənbəyinə qoşun.
   
3. 
   Modeminizi yönləndiricinizə qoşun (ehtiyac olduqda). İnternet bağlantınızı modeminizdən paylaşırsınızsa, onu yönləndiricidəki “wan” portuna taxmaq tələb olunur. Bu adətən digər portlardan fərqli bir rəngdə olur.
   
4. 
   Şəbəkə açarınızı yönləndiricinizə qoşun (ehtiyac olduqda). Yönləndiricidəki port sayını artırmaq üçün şəbəkə keçidindən istifadə edirsinizsə, Ethernet kabelini marşrutlaşdırıcıdakı istənilən LKŞ portuna qoşun və keçid edin. Beləliklə, şəbəkə şəbəkə keçidindəki digər LKŞ portlarına paylanacaqdır.
   
5. 
   Kompüterləri açıq LKŞ portlarına qoşun. Hər kompüteri marşrutlaşdırıcıda və ya şəbəkə açarında açıq bir LKŞ portuna taxmaq üçün internet kabelləri tələb olunur. Portların hansı qaydada birləşdirildiyi vacib deyil. Ethernet kabelləri məlumatları 100 metrdən çox məsafələrə etibarlı şəkildə ötürə bilmir.
   
6. 
   Yalnız bir şəbəkə açarı istifadə edirsinizsə bilgisayarı DHCP server olaraq quraşdırmaq tələb olunur. Şəbəkə dağıdıcınız kimi bir şəbəkə açarı istifadə edirsinizsə, bir kompüteri DHCP (Dinamik Host Konfiqurasiya Protokolu) server olaraq qurmaq, bağlı olan bütün kompüterlərin asanlıqla IP ünvanlarını əldə etməsini təmin edir. Üçüncü bir yardım proqramı quraşdıraraq kompüterlərinizdən birində bir DHCP serverini tez bir zamanda qura bilərsiniz. Şəbəkədəki qalan kompüterlər quraşdırıldığı müddətdə server işlədikdən sonra avtomatik olaraq IP ünvanlarını əldə edəcəklər.
   
7. 
   Hər kompüterdə şəbəkə bağlantısını yoxlayın. Hər kompüter IP ünvanı aldıqdan sonra bir-birləri ilə şəbəkə üzərindən əlaqə yarada biləcəklər. Əsas qovşaqdakı internet bağlantısını paylaşmaq üçün router istifadə olunursa, şəbəkədəki istənilən kompüterin internetə çıxışı var deməkdir.
   
8. 
   Faylların və printerin şəbəkədə paylaşılması üçün konfiqurasiyaları tənzimləmək lazımdır. Şəbəkə qurulduqdan sonra, həmin kompüterin fayllarını şəbəkə istifadəçiləri üçün paylaşılmazsa başqa kompüterlərdə heç bir fayl və ya cihaz tanınmayacaq. Faylları, qovluqları, diskləri, printerləri və digər cihazları paylaşaraq şəbəkədəki hər kəsin və ya yalnız müəyyən istifadəçilərin onlara daxil ola biləcəyini təmin edə bilərsiniz.
   

1.3. Lokal şəbəkələrin əhəmiyyəti
Simsiz lokal kompüter şəbəkələri kabelin bahalı, çətin və bəzən qeyri-mümkün olduğu mühitlərdə addım ataraq asan və ucuz qiymətli rabitə təmin edir. Məsələn, iki nöqtə arasında kabel çəkilmək istənilən bir çay, magistral və ya dəmir yolu varsa, kabel çəkmək çox çətin və çox bahalı olacaqdır. Kabel çəkilsə də, həmin kabelin qorunması ayrı bir problem yaradır. Dağınıq bir quruluşa sahib şirkətlərin daxili istifadəsində simsiz lokal kompüter şəbəkələrinin quraşdırılması çox sürətli və asandır. Çünki divarları və tavanlarından kabel çəkmədən Access Point(Giriş nöqtəsi)lərin quraşdırılması kifayətdir.
Tarixi binalarda, xüsusilə görüş və konqres məqsədləri üçün istifadə edilən tarixi binalarda kabel çəkilməsinə icazə verilmir. Çünki bu binalarda kabelləri çəkərək görüntünün zədələnməsinə və təhrif edilməsinə icazə verilmir. Bu tarixi binalarda rabitə xidmətlərini qarşılamaq üçün simsiz lokal kompüter şəbəkələrindən istifadə etmək sürətli, asan və daha ucuz həlldir.
Mobil rabitə mobil telefonlar tərəfindən qurulan ünsiyyətdir. Mobil rabitə, hərəkətdə olmağı tələb edən bəzi işlərdə təmin etdiyi imkanlar xaricində bir zərurət halına gəldi. Məsələn, anbar, anbar, yükləmə, boşaltma və qiymət işçilərinin mərkəzi məlumat bazası ilə məlumat mübadiləsi etmələri üçün böyük rahatlıq və rahatlıq təmin edir ki, xəstəxanalardakı həkimlər və tibb bacıları xəstələrin məlumatlarını dərhal əldə edə bilsinlər. Yenə də universitetlərdə, qurumlarda, böyük şirkətlərdə və konfrans salonlarında mobil rabitə təmin etmək, ünsiyyət baxımından böyük rahatlıq təqdim edir. Gündəlik həyatda fərdi evlərimizin, hətta bağlarımızın hər yerindən simsiz internet istifadə edərək mobil rabitə bizə böyük rahatlıq verir.
Simsiz şəbəkələrin dəyəri qurulacaq sistemə və əhatə ediləcək sahəyə görə dəyişsə də, ümumiyyətlə, simli şəbəkələrdən daha ucuzdur. Kabel çəkmə iş haqqı və kabel xərcləri yoxdur. Əlavə olaraq, kabellərin və bağlayıcıların potensial nasazlıq mənbələri olduğunu nəzərə alaraq, simsiz şəbəkə sistemlərinin nasazlıq və texniki xidmət xərcləri simli şəbəkə sistemlərindən daha aşağıdır. Şəbəkə idarəsi baxımından aşağı texniki xidmət xərcləri və şəbəkədəki kompüterlərin əhatə dairəsi daxilində ucuz və asanlıqla daşınması simsiz şəbəkələrin qiymətini minimuma endirir.
Müasir LKŞ sürətləri asanlıqla 1 Gbit/saniyəyə çata bilər və şəbəkəyə qoşulmuş bütün istifadəçilərə ən çox məlumat tələb edən tapşırıqları yerinə yetirmək üçün lazım olan sürəti təmin edir. [4]
LKŞ daha sürətli, daha fərdi bir xidmət təqdim edir, bütün tətbiqlərə və məlumatlara yerində və uzaqdan giriş imkanı verir.
LKŞ kiçik bir qrup tərəfindən asanlıqla tənzimlənə bilər. Yönləndirici olaraq router istifadə olunursa, router üçün “firewall”un da konfiqurasiyaları da qurulmalıdır. Belə olan halda şəbəkəyə daxil olmaq üçün bütün cihazlar etibarlı bir istifadəçi adı və şifrə təqdim etməlidir. Bu da təhlükəsizlik baxımından şəbəkəni etibarlı edir.
Lokal kompüter şəbəkələri asanlıqla quraşdırıla bilər, bunun üçün lazım olan yalnız internet xidməti və bir server və ya mərkəzi hub-dır. Bu zaman Ethernet kabelindən istifadə edərək və ya Wi-fi ötürülməsi vasitəsi ilə simsiz rabitə təmin edə bilərsiniz.

FƏSİL II MÜASİR TƏHLÜKƏSİZLİK TEXNOLOGİYALARI

2.1. Müasir dövrümüzdə şəbəkələrdə təhlükəsizliyin əhəmiyyəti
Kompüter şəbəkələri, məlumat mübadiləsinin çox sürətlə həyata keçirildiyi və məlumat əldə etməyi asanlaşdıran bir məlumat toplusudur. Bu mühiti yaradan və vacib məlumatları ehtiva edən şəbəkə təhlükəsizliyinin əhəmiyyəti gündən-günə artır. Nəhəng bir kompüter şəbəkəsi və nəticədə yaranan İnternet hər kəs üçün əvəzolunmaz bir məlumat mənbəyidir. Bütün peşələrdə kompüterlərin istifadəsi, hər evdə fərdi kompüterlərin istifadəsi, İnternetə çıxışın çox asan və ucuz hala gəlməsi istisnasız olaraq hər bir kompüterin kompüter şəbəkəsinə qoşulması deməkdir. Kompüter sistemlərinə və şəbəkələrə edilən hücumlar əhəmiyyətli dərəcədə pul, vaxt, nüfuz və dəyərli məlumat itkisi ilə nəticələnə bilər. Bu hücumlar xəstəxana məlumat sistemləri kimi həyatı birbaşa təsir edən sistemlərə yönəlirsə, insan həyatı itirilə bilər.[5]
Şəbəkə təhlükəsizliyi, şəbəkə trafiki daxil olmaqla rəqəmsal varlıqların qorunması zamanı icazəsiz şəbəkə hücumlarını izləmək, qarşısını almaq və onlara cavab vermək üçün hazırlanmış alətləri, taktikaları və təhlükəsizlik siyasətlərini təsvir edən bir termindir. Şəbəkə təhlükəsizliyi hardware və proqram texnologiyalarını (məlumatlı təhlükəsizlik analitikləri, ovçular, hadisə müdaxiləsi və s. Daxil olmaqla) əhatə edir və şəbəkənizi hədəf alan bütün potensial təhdidlərə cavab vermək üçün hazırlanmışdır. Başqa sözlə, səhv insanları həssas məlumatlarınızdan kənarlaşdırmaq üçün istifadə etdiyiniz müdafiədir.
Hakerlər içəri girməyə çalışırlar; şəbəkə təhlükəsizliyi onları uzaqlaşdırır. Bu tərif daxilində hər hansı bir şəbəkə təhlükəsizliyi strategiyasının təməli rolunu oynamalı olan üç əsas fokus mövcuddur: qorunma, müdaxilənin aşkarlanması və müdaxilənin qarşısının alınması.
Qoruma: Zərərli şəxslərin şəbəkənizə girməsinin qarşısını almaq üçün müxtəlif üsullardan və əvvəlcədən şəbəkənin mövcud olduğu müəssisə tərəfindən təsdiq edilmiş şəbəkə siyasəti tətbiq edilir.