Microsoft Word tagiyeva mehin doc
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Xarici ticarət əlaqələrinin BİM sistemində yeri aşağıdakılarla müəyyən edilir:
• dünya təsərrüfat əlaqələrinin bütün formalarının (kapital ixracı, istehsal kooperasiyası, elmi-texniki əməkdaşlıq və s.) nəticələri məhz onun vasitəsilə reallaşdırılır; • əmtəələrlə beynəlxalq ticarətin inkişafı son nəticədə xidmətlərlə beynəlxalq mübadilənin dinamikasını müəyyən edir; • xarici ticarət əlaqələrinin inkişafı regional iqtisadi inteqrasiyanın mühüm şə rtidir və beynəlxalq əmək bölgüsünün daha da dərinləşməsinə şərait yaradır; • beynəlxalq ticarət xarici investisiya və beynəlxlaq hesablaşmalar prosesini stimullaşdırır. Beləliklə, beynəlxalq ə mək bölgüsünə ə saslanan ə mtəə-pul münasibətlərinin sabit sferasını əks etdirən xarici ticarət BİM-in əsas
23 formalarından biri olmaqla onun digər formalarının inkişafı üçün münbit şərait yaradır. Beynəlxalq ticarət BİM-in ənənəvi və əsas formasıdır. Bütün BİM formalarının təxminən 80%-i onun payına düşür. İ kinci dünya müharibəsindən sonra xarici ticarətin inkişafına təsir edən amillər aşağıdakılar olmuşdur: • Beynəlxalq ə mək
bölgüsünün və
dünya təsərrüfatının beynəlmiləlləşməsinin dərinləşməsi milli iqtisadiyyatların aşıqlıq göstəricisinin (ixrac kvotası) bütün dünya ölkələri üzrə təxminən 1,5-2 dəfə artmasına gətirib çıxarmışdır. • Elmi-təxniki tərəqqi 1970-ci illərdə milli iqtisadiyyatlarda struktur dəyişikliklərinə səbəb olmuşdur. Bu, məhsulların mənəvi cəhətdən köhnəlməsinin sürətlənməsinə (əvəəl orta hesabla 15 il təşkil edən bu müddət indi 5 ilə düşmüşdür), əsas kapitalın dinamik yenilənməsinə, yeni sənaye sahələrinin yaranmasına, əvvəl məlim olmayan cəhətlərə malik yeni əmtəələrin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Dünya əmtəə dövriyyəsiən hər il təxminən 10% yeni əmtəə cəlb olunur. Zəruri ə mtəələrin müasir eşidi o qədər genişdir ki, heç bir ölkə özünü bütün ə mtəələrlə tam təchiz etmək iqtidarında deyildir. Bu isə beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsinə və beynəlxalq ticarətin artımına gətirib çıxarır. • İstehsalın və kapitalın milli və xarici bazarlarda təmərgüzləşməsi və mərkəzləşməsi transmilli şirkətlərin dünya bazarlarında fəaliyyətinin aktivləşməsinə gətirib çıxarmışdır. Transmilli şirkətlərin beynəlxlaq ticarətdə payı 40%-ə yaxındır. Onların ayrı-ayrı ölkələrin xarici ticarətində xüsusi çəkisi isə 70%-ə qədər qalxmışdır. Məhz transmilli ş irkətlər beynəlxalq ticarətə yeni-yeni ölkələri, regionları, əmtəələri cəlb edirlər. • Kapital ixracının, xüsusilə də birbaşa investisiyaların masştabının və templərinin artımı dünyanın ixrac potensialının güclənməsinə, beynəlxlaq
24 ə mtəə dövriyyəsinin artımına səbəb olmuşdur. Yəni, kapital ixracı əmtəə ixracının stimullaşdırmaqla onun artmasına gətirib çıxarmışdır. • Müstəmlkə sisteminin dağılması ilə
milli iqtisadiyyatların formalaşdırılması yoluna qədəm qoymuş yeni müstəqil dövlətlərin formalaşması da beynəlxalq ticarətə müsbət təsir göstərmişdir. Bu ölkələrin müxtəlif məhsulara olan ehtiyacı artmış, həmçinin müəyyən müddətdən sonra onlar özləri xarici bazarlara istiqamətlənən əmtəə istehsalını formalaşdırmağa başlamışlar. • Beynəlxlaq təşkilatların rəhbərliyi altında beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılması prosesinin güclənməsi. Beynəlxalq təşkilatların fəaliyyəti nəticəsində tarif və qeyri-tarif maneələrinin unifikasiyası və azalması baş vermiş, beynəlxalq ticarət mübahisələrinin həll edilməsi mexanizmi yaradılmışdır ki. bütün bunlar da beynəlxlaq tocarətin inkişafına öz müsbət təsirini göstərmişdir. • Azad ticarət zonalarının, gömrük ittifaqlarının və s.-nin yaradılması nəticəsində regional maneələri aradan qaldıran inteqrasiya proseslərinin intensivləşməsi və dərinləşməsi. Bu cür birləşmələr çərçivəsində rüsumsuz ticarət həyata keçirilir, qarşılıqlı ticarət güclənir ki, bu da son nəticədə özünü dünya ticarətinin məcmu göstəricilərində əks etdirir. • İxrac-idxal əməliyyatları üçün əlverişli mühit yaradılması məqsədilə dövlətlərin xarici iqtisadi fəaliyyətə aktiv surətdə müdaxiləsi. • Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinin inkişafın bazar metodlarına keçidi ilə onların iqtisadiyyatlarının açıqlığının artması. Bu amillər son 50 il ərzində əmtəələrlə xarici ticarət əlaqələrinin dinamikasını, onun əmtəə və coğrafi strukturlarında baş verən dəyişiklikləri şə rtləndirmiş, xarici ticarətin müasir inkişaf meyllərini müəyyən etmişdir. Xarici ticarət əlaqələrinin ölkələrin iqtisadi artımına əsasən müsbət təsir etdiyi ş übhəsizdir. Bir çox ölkələr üçün məhz xarici ticarət iqtisadi artımın “motoru” rolunu oynamışdır. Xarici ticarətin milli iqtisadiyyata müsbət təsirləri isə onun dinamik mənfəətləri adlanır. |