Microsoft Word tajyor mahsulotlarni hisobga olish

Mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan davr harajatlarini

hisobga olish.
Bizga malumki har bir korxona o`zi ishlab chiqargan mahsulotni realizatsiya qiladi va shu bilan xo`jalik jarayonlarining yakunlovchi bosqichi sodir bo`ladi. Mahsulotni realizatsiya qilish uchun esa qator harajatlar qilinadiki, bozor iqtisodiyoti sharoitida ular korxonada sodir bo`ladigan harajatlarning asosiy salmoqini tashkil etadi. Shuning uchun ham ushbu mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan harajatlarni to`g`ri, aniq va o`z vaqtida hisobga olish har bir korxonaning moliyaviy natijalarini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan harajatlarni hisobga olish «Harajatlar tarkibi to`g`risidagi Nizom»ga asosan amalga oshiriladi. Ushbu Nizomga ko`ra quyidagi harajatlar mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan harajatlar tarkibiga kiritiladi: mahsulotni o`rash, saqlash, ortish, joyigacha tashish (agar bu harajatlar haridorlar tomonidan mahsulot narxidan tashqari
aloxida to`lanmasa), meoyor chegarasida reklama harajatlari, jumladan, ko`rgazma, yarmarkada qatnashish, bevosita haridorga yeki vositachi tashkilotlarga shartnomalar, bitimlar va shunga o`xshash boshqa hujjatlarga muvofiq, tekinga beriladigan qaytirilmaydigan mahsulot namunalarining qiymati va shunga o`xshash boshqa harajatlar hamda bozordagi talab va taklifni, bozorga tovarlar chiqarishni kuzatish (marketing) harajatlari meoyor chegarasida va undan ortiq; yuqorida sanab o`tilmagan sotishlarning boshqa harajatlari.
Shuni qayd etish lozimki, «Harajatlar tarkibi to`g`risidagi Nizom»ga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 1995 yil 04.04. dagi 17-02/28 sonli «Korxona va tashkilotlarning buxgalteriya hisobotidagi o`zgarishlar to`g`risida»gi qaroriga asosan korxona, birlashma va tashkilotlarning buxgalteriya hisoboti, moliyaviy hisobotiga, schetlar rejasiga baozi o`zgartirishlar kiritilgan. Jumladan, mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan harajatlarni hisobga olish tartibida ham o`zgarishlar mavjud. Ushbu harajatlar endilikda avvalgidek mahsulot to`la tannarxiga kiritiladi-gan ishlab chiqarishdan tashqari harajatlar sifatida yuritilmaydi, balki 26-
«Davr harajatlari» schetining 2b/1-Mahsulot sotish harajatlari subschetida yuritiladi. 26/1 schet tranzit schet hisoblanadi va unda oy oxirida qoldiq qolmaydi. Hisobot oyi davomida mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan harajatlar 26/1 schetining debetida yig`ib boriladi va buxgalteriyada Debet-26, Kredit-02, 13, 31, 50, 51, 52, 60, 70, 76 va xokazo yozuvlari qilinadi. Oy oxirida esa 2b-schetda yig`ilgan barcha harajat summalari schetning krediti orkali 80-«Foyda va zararlar» schetining debetiga o`tkazish bilan hisobdan chiqariladi. Mahsulot sotish bilan bog`liq bo`lgan harajatlarni hisobga olish va hisobdan chiqarishni sintetik schetlarda quyidagicha aks ettirish mumkin:
Texnik nazorat bo`limi tomonidan qabul qilingan, Tayyor xolga keltirilgan mahsulotlar omborga topshiriladi. Bu jarayon ko`pchilik korxonalarda topshirish nakladnoyi yeki mahsulot topshirish vedomostida rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlarda topshiruvchi sex, topshirilish muddati, mahsulotning nomenklatura raqami, uning nomi, soni, reja tannarxi va tegishli moddiy javobgar shaxslarning imzosi ko`rsatiladi. Qabul hujjatlari asosida buxgalteriya mahsulot topshirish vedomostini yuritadi. Bajarilgan ish yeki xizmatlar qabul-topshirish akti bilan rasmiylashtiriladi. Omborlarda mahsulot harakatining miqdor ko`rsatkichlaridagi uchyoti varaqalarda yuritiladi. Varaqaga har bir kirim va chiqim hujjatlari asosida mahsulot-harakati bilan bog`liq operatsiyalar yozib boriladi.
Tayyor mahsulotning ombordagi uchyoti operativ buxgalteriya usuli bo`yicha tashkil qilinadi, yaoni har bir buyum nomenklatura raqamiga ombor materiallari uchyoti kartochkasi ochiladi (№M-17 shakli). Tayyor mahsulotning kelib tushishi va chetga berilishi bilanoq omborchi hujjatlar asosida ularning sonini kargochkalarga yozib qo`yadi (kirim, chikim) va har bir yozuvdan keyin qoldiq hisoblab qo`yiladi. Buxgalter har kuni tugagan sutka uchun ombordan
hujjatlarni qabul qilib olishi kerak (qabul qilish - topshirish nakladnoylari, buyruq-nakladnoy, tovar-transport nakladnoylari). Ombor uchyotining to`g`ri yuritilganligi ombor uchyoti kartochkasiga buxgalterning imzo qo`yishi bilan tasdiklanadi. Moddiy javobgar shaxs ombor uchyoti kartochkalari asosida har oyda Tayyor mahsulot nomenklaturasi, o`lchov birligi soniga tayangan xolda Tayyor mahsulotning qoldiq uchyoti vedomostini to`ldiradi, Bu yerda hisob baholari bo`yicha qoldiqlar tak-sirovka qilinadi va buxgalteriya uchyoti maolumotlari (16- vedomostning 1-bo`limi) bilan solishtiriladi.
Mahsulot kirimi va chiqimi bilan bog`liq operatsiyalar rasmiylashtirilgan dastlabki hujjatlar ombor varaqalariga yezilgandan so`ng buxgalteriyaga topshiriladi. Bu yerda hujjatlar tekshiriladi, guruhlanadi va ular asosida tegishli hisob registrlari tuziladi. Tayyor mahsulot harakatining pul shaklida ifodalangan uchyoti buxgalteriada yuritiladi. Bu hisob ombor uchyoti maolumotlari asosida yuritiladi.
Hisob-kitobning jurnal-order shaklida Tayyor mahsulotning analitik uchyoti 1b- vedomostda yuritiladi. Bu vedomost to`rtta bo`limdan iborat bo`lib, 1-bulim «Tayyor mahsulotning pul shaklidagi harakati» deb nomlanadi, unda mahsulotning hisobot oyi boshlanishiga qoldig`i, omborga qabul qilingani, haridorlarga jo`natilgani va hisobot oyi oxiriga qoldig`i, hisobda qabul qilingan baxo hamda xaqiqiy tannarxda ko`rsatiladi. 2-bo`lim
«Jo`natilgan va sotilgan mahsulotlar» deb nomlanib, unda jo`natilgan mahsulotlarning analitik hisobi haridor korxonalar nomiga yezilgan har bir to`lov talabnomasi bo`yicha aloxida yuritiladi. 3-bo`lim «To`langan va to`lanmagan schetlar xaqida umumiy maolumotlar» deb nomlanib, unda jo`natilgan va sotilgan mahsulotlar to`g`risida umumiy maolumotlar ko`rsatiladi. 4-bo`limda soliq bo`yicha soliq idoralari bilan hisob-kitob maolumotlari keltiriladi.