Mikroprotsessorlar va mikroehm asoslari

2.4 . M ik r o p r o t s e s s o r d a ish la tila d ig a n b o s h q a r u v c h i q u r i l m a n i n g tuzilish
asos la ri.
Bosh qaru vch i qurilma (BQ ) quyidagi vazifalarni bajara olishi kerak:
— program m a ga asosan navbatdagi buyruqni adresini tashkil etishi;
— O X K (O ZU ) yoki D X Q (PZU) dan navbatdagi buyruqni chaqirishi;
— buyruqlar registriga bajarishga mansub bo’lgan buyruqni yozib q o ’yishi;
— am allar b u y ru g 'in in g kodini shifrlash natijasi b o ’yicha xabarlarni ishlab 
chiqishi va ularni am alla m i bajarish uchun kerakli ketma-ketlikda mashinaning 
bloklari ham da qurilmalariga yuborishi;
— O X Q dan operandlarni tanlashi va ularni A LQ dan O X Q ga operandlarning 
adresini berishi;
— Bajarilgan am alnin g natijasini ALQ dan O X Q ga yuborishi yoki keyinchalik 
hisoblashda foydalanish uchun AK ga qoldirishi;
— EHM ni ishga tushirishi va t o ’xtatishi, uni har xil rejimlarda ishlashini nazorat 
qilishi (avtomatik, davriy, taktli ishlashi);
— Qiymatlarni kiritishni, chiqarishni ta ’minlashi v a boshqalar.
MP (m ikroE H M ) orqali 
bajariladigan 
har xil 
amal 
(arifmetik, 
logik 
boshqaradigan, o ’tkazadigan va boshqalar) m ur akkab harakatlardan tashkil topgandir 
va qator oddiy - bitta taktli harakatga yoki m ikroam alga b o ’linadi: Boshqaruvchi 
qurilma O X Q ga ALQ dan operandalarni uzatish, operandlarning ishorasini 
o ’zgartirish, o ’tkazish va shunga o ’xshashlar.
Har bir mikroamalni bajarish maxsus xabarlar yord am id a amalga oshiriladi. 
Maxsus xabarlar yo rd am id a BQ da impul’s yoki potentsial ishlab chiqiladi va kerakli 
vaqtda tegishli boshqaruvchi shinalar orqali elektron sxem alarga yuboriladi. Berilgan 
buyruqni 
am al ga 
oshiradigan 
mikroamallar 
to ’plamini 
bu 
amalning 
m ikroprogaramm asi deyiladi.
MP
bitta mikroam alni yoki mikrobuyruqni bajarishga s a r f qilgan vaqtini 
mashina takti deyiladi. Bitta amalni (q o ’shish) bajarishga sarf qilingan vaqtni 
mashin a davri deyiladi.
Hozirgi MP va m ikroE H M boshqaruvchi impulslarni ishlab chiqadigan 
quyidagi ikki usuldan foydalaniladi:
1. Doimiy xotira qurilmasi (D X Q ) yoki qayta programmalashtiriladigan xotira 
qurilmasi (Q P X Q -P P Z U ) asosidagi usul. Bu usulni am alla m i bajarish sxemasi yoki 
apparatli boshqarish usuli ham deyiladi.
2. Programmalashtiriladigan logik matritsa (P LM) yoki amallami bajarishni 
m ikroprogr am mali boshqarish (egiluvchan boshqarish logikasi) usuli.
Birinchi usulda m ikrokom andalarning xotira blokini DXQ, Q P X Q (R EPZU )
93

---

kabi xotiraii standartli KIS ga birlashtiradi yoki o ’rta integratsiyalangan sx em ad a 
alohida qurilm a k o ’rinishida tayyorlaydi.
PLM negizida qurilgan BQ larda ham m a bloklar tugalla ngan raqamli avtomat 
k o ’rinishidagi bitta KIS g a biriktiriladi. Bunday B Q ni ishlash qonuniyati 
matritsaning ichki magistralini ulanishi ( k o m m o ’tatsiyasi) bilan aniqlanadi.
Amallarni 
sxemali 
boshqarish deganda xotira ele mentlaridan va logik 
elementlardan tuzilgan BQ tushuniladi. Bunday BQ bir xil b o ’lmagan tuzilishga ega 
bo'ladi va katta tezlikni ta'm in laydi.
Sxemali 
va m ikro pro gram m ali BQ o ’zining a sosid a mikroprogr ammali 
boshqarish 
negizidan 
foydalaniladi. 
Ular 
orasidagi 
farqi 
shundaki, 
y a ’ni 
mik roprogram m a negizini har xil texnik y o ’l bilan am alga oshirishdadir.
Sxemali 
BQ
da 
mikroprogram m ala r sxem aga 
logik elem entlar orqali 
m ahkam la b 
(kavsharlab) 
q o ’yilgan 
(ulangan) 
aloqasi 
bilan 
aniqlanadi. 
Mikro pro gram mali 
BQ 
ni 
ishlash 
tavsifl 
m axsus 
xotiraga 
kiritilgan 
m ikro pro gram m ala rd an kelgan m a ’lumotlar bilan aniqlanadi. Mikro pro gram m ala sh
bitta 
m ikropro gram m ali 
buyruq 
orqali, 
berilgan 
amalni 
bajarish 
uchun 
m ikrokom andala r ketma-ketligi 
bilan almashtirishga im kon beradi. 
Masalan 
"b o ’lish" m ikropro gram m ali b u y ru g ’i D XQ ga yozilgan butkul mik ro kom andalar 
ketma-ketligi bilan almashtiriladi.
K o 'p kristalli m ikro pro gram m ali boshqaruvchi 
M P da program mist va 
foydaianuvchi murojaat qilaoladigan tashqi m ikro -p rogra m m ala sh usuli ishlatiladi. 
Bunday usulda m ikroprogram m alar m a ’lumotni bir m arta yoki k o ’p yozadigan 
maxs us mikro prg ram m ali xotira qurilmasida saqlaydi. Bu yorda sistemadan 
foydaianuvchi D XQ . Q P X Q ni yangisiga almashtirish y o ’li bilan yoki boshqatdan 
pro grammala sh yo'li bilan m ikrokom andaning, m i k roprogram m aning qiymatini 
almashtirish mum kin .
Mik ro pro tsess ord a ishlatiladigan boshqaruvchi qurilm anin g M P ni BQ si hozirgi 
bu yru qqa 
asosan 
tegishli 
mikroprooperatsiyalar 
ketma-ketligini 
bajarishni 
ta'm in laydi va bajarilayotgan pro grammaga tegishli p rogram m a ning buyru g’ini 
tanlashni t a ’minlaydi.
2.4-r asmda m ikro pro gram m ali boshqaruvchi qurilm anin g umumlashtirilgan 
sxemasi keltirilgan.
Bu qurilma quyidagi bloklarni o ’z ichiga oladi:
1. M ikroprogram m a la rning xotira bloki;
2. M ikrokom anda adreslarini ishlab chiquvchi blok;
3. M ikrokom andalar deshifratorining bloki;
4. Sinxronizatsiyalovchi blok.
Bu yerda, m ikroprogram m aning xotira bloki mikro kom andala rn i saqlash uchun 
belgilangan. 
M ik ro k o m an d alar adreslarini 
ishlab 
chiquvchi 
blok 
navbatdagi 
m ikrokom andanin g 
adresini 
tashkil 
etish 
uchun 
m o ’ljallangan. 
Navbatdagi 
m ikrokom andanin g adresini shakllantirish bajarilayotgan m ik ro k o m an d an in g kodiga, 
A LQ da bajarilayotgan amalni kodining belgisiga, protsessorni sinxronizatsiyalovchi 
va 
vaqtincha 
t o ’xtatuvchi 
bloklarining 
m a ’lu motlariga 
b o g ’liq. 
Sinxronizatsiyalashtiruvchi blok MP ni asosiy bloklarini ketm a-ket ishlashini 
ta ’minlash uchun, boshqar ish xabarlarini qabul qilish va ketm a-k et sinxrosignallar
94

---

ishlab chiqish uchun kerak. Mik ro koman dal ar deshifratori bajaruvchi bloklarga 
beriladigan boshqaruvchi xabarlarni ishlab chiqish uchun ishiatiladi.
2 .-1-rasm. B oshqaruvchi qu rilm a n in g um um lashtirilgan sxem asi.