Mimar Sinan ve Takipçileri Dönemi (Klasik Dönem)

CAT⁷⁰⁹

CAUSSIN DE PERCEVAL, ARMAND PİERRE

(Ö. 1871] Fransız şarkiyatçısı.

13 Ocak 1795'te Paris'te doğdu. Müs­teşrik olan babası Jean Jacques Antoine Caussin de Perceval'in tesirinde kalarak Doğu dillerine yakın ilgi duydu. 1817'de Türkiye'ye geldi. Bir müddet sonra Lüb­nan'a gitti ve orada üç yıl kaldı. Arap ül­kelerindeki Fransız sefaret ve konsolos­luklarında tercüman olarak çalıştı. Dö­nüşünde Paris'teki Ecole des Langues Orientales Vivantes'a halk Arapça'sı ho­cası tayin edildi (1822). 1833'te College de France'ta Arap dili ve edebiyatı pro­fesörü olarak görev aldı. 15 Ocak 1871'-de Paris'te öldü.

Eserleri:

1- Grammaire Arabe vulgai-re. Cezayir, Mısır ve Suriye'de konuşulan Arapça'nın grameri hakkındaki bu eser 1824'te Paris'te yayımlanmış, daha son­ra çeşitli baskıları yapılmıştır.

2- Diction-noire Français-Arabe. Ellious Bocthor'-un aynı adı taşıyan Fransızca - Arapça sözlüğünü gözden geçirerek ve bazı ilâ­velerle iki cilt halinde yeniden yayımla­mıştır.⁷¹⁰

3- Essai sur I'his-toire des Arabes avant I'Islamîsme, pendant l'epoque de Mahomet et Jus-quâ la reduction de toutes les tribus sous la îoi musulmane. Klasik İslâm ta­rihi kaynaklarından faydalanarak İslâm öncesi Arap tarihini, hicretten itibaren kronolojik bir sırayla Asr-ı saâdefi, Arap kabilelerinin islâm hâkimiyeti altına alın­masını, Hz. Ebü Bekir ve 18 (639) yılına kadar Hz. Ömer devirlerini anlattığı bu eser Caussin de Perceval'in en önemli eseridir. Bu sahada yazılmış kitaplar arasında seçkin bir yeri olan Essai sur l'histoire des Arabes... Paris'te üç cilt halinde neşredilmiştir (1847-1849).

Caussin'in önemli makalelerinden ba­zıları da şunlardır: "MĞmoİre sur le ca-lendrier arabe avant l'lslamisme", JA, seri IV, I U843I, s. 342-379: "Notice sur les trois poetes arabes, Akhtal. Faraz-dak et Djerir". JA, seri II, XIII (I844), s. 507-552.

Bibliyografya:

D. G. Pfannmüller. Handbuch der Islam-Lİ-teratur. Berlin-Leipzig 1923. s. 91, 96, 178-179; J. Fück, Die Arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 148, 151, 224; Necîb e!-Akîkî. el-Müsteşrikûn, Kahire 1980, s. 177-178: Be-devî, Meusu'atü't-müsteşrikin, s. 341-342; W. H. Berin. lndex Istamicus (1665-1905), Mıllersvil-le 1989, s. 219, 239, 725; Cl. Huart. "ed-Dü-rûsü'l-'Arabiyye fî Fransa"⁷¹¹, MMİADm., V/4 11925), s. 161-162; TA X. 9; ML, II, 818; Gr.E, IX, 913.

CAVA

Güneydoğu Asya'da Endonezya'ya bağlı Sunda takımadalarından biri.

Cava (Java) Endonezya'nın yüzölçümü bakımından dördüncü, nüfus bakımından en kalabalık, siyasî bakımdan en önemli ve iktisaden en gelişmiş adası olup dev­let merkezi Cakarta da (Jakarta) burada bulunmaktadır. Yüzölçümü 126.100 km2 (hemen hemen bitişik olan Madura adası ile birlikte 132.187 km2), nüfusu 1985 sa­yımına göre 99.852.812'dir (1990 tah. 110 milyon). İdarî bakımdan Batı, Orta ve Do­ğu Cava eyaletleriyle birer eyalet olarak kabul edilen Cakarta Raya ve Cokyakar-ta özel bölgelerine ayrılmıştır.

Şelf alanının derinliği 60 metreyi geç­meyen Cava deniziyle Hint Okyanusu'nun en derin çukurlarından biri olan Cava çu­kurunun (7450 m.) arasındaki volkanik adalar yayının orta kesiminde yer alır ve aynı ada yayının batı uzantısındaki Su-matra'dan ortasında ünlü Krakatau vol­kanının bulunduğu Sunda Boğazı (Selat Sunda), doğudaki Balİ adasından Bali Bo­ğazı (Selat Bali) ve Madura adasından ise dar Madura Boğazı'yla (Selat Madura) ay­rılır. Ortalama eni 180 km. (bazı yerler­de 100 km kadar), boyu yaklaşık 1000 km. olan bir dikdörtgen şeklindeki ada Büyük Okyanus'u kuşatan volkanik ku­şağa dahildir. Cava'da yüzey şekilleri ba­kımından doğu-batı doğrultusunda şe­ritler halinde uzanan birbirinden farklı üç bölge ayırt edilir. Bunlar kuzeyde ge­nellikle bataklık bir kıyı ile sınırlanan alü-viyal ovalar ve tepelikler. ortada kıvrım­lı tersiyer tortulları üzerine yerleşmiş, çevreleri verimli topraklarla kaplı fakat patlamaları zaman zaman can ve mal kaybına yol açan genç volkanlar dizisi⁷¹²; Pliyosen kıvrımları ile şe­killenmiş ve yükselmiş Neojen oluşukla­rından meydana gelip adanın hemen gü­neyindeki derin okyanus çukuruna düz ve dik bir kıyı ile inen 1000-2000 m. yük­sekliğindeki platolarla dağlar bölgesidir.

Cava genelde, kuzeybatı musonunun hâkim olduğu yağmur mevsimi ekimden mayısa kadar süren ve ortalama sıcak­lığı 26-28° C arasında olan sıcak⁷¹³ ve bol yağışlı⁷¹⁴ bir ekvatoral muson ikliminin etkisindedir. Bununla beraber adada Özellikle yağış bakımından bazı bölgesel farklar görülür; doğuya gidil­dikçe yağışlar azalır ve kurak mevsim (güneydoğu musonu zamanı) uzar. Bu sı­cak ve nemli iklim şartlan, adanın bü­yük kısmını kaplayan ormanların çok zen­gin flora ve faunası üzerinde de etkilidir.

Cava tarih öncesi çağlardan beri mes­kûn olan bir adadır⁷¹⁵. Ülke yüzölçümünün an­cak % 7'si kadar bir toprağa sahip ol­duğu halde nüfusun yaklaşık % 6O'ı bu­rada yaşar ve ortalama nüfus yoğunlu­ğu da 800/km2 civarındadır. Etnik ba­kımdan halkın en büyük kısmını Cavalı-İar oluşturur: ikinci büyük grup adaya çok eski yıllardan beri göçmen olarak gelen Çinliler'dir. Endonezya'nın en bü­yük şehirleri de bu adada olup başlıca-ları kuzey kıyılarındaki Cakarta (1986da 7.6 milyon nüfusl, Surabaya (2 3 milyon) ve Semarang (13 milyon) limanlan ile adanın batı kesimindeki Bandung'dur (1.6 milyon). XVIII. yüzyılda toplam 4 mil­yon kadar insanın yaşadığı Cava'nın nüfusu özellikle son yüzyılda büyük bir hız­la artarak 100 milyonu aşmıştır. Her yıl yaklaşık 1.8 milyon kişiyi bulan bu hızlı nüfus artışı karşısında geçim kaynakla­rının giderek yetersiz kalması sebebiyle ortaya çeşitli problemler çıkmakta ve yüz binlerce Cavalı'yı öteki adalara nak­letmek suretiyle bunların halline çalışıl­maktadır.

Ada halkının % 90'dan çoğu Sünnî müslüman olup Şafiî mezhebine men­supturlar. İslâmiyet Cava'ya Özellikle XV. yüzyılın başlarında Çin, Gucerât, Malez­ya. Sumatra ve Basra körfezi kıyıların­dan gelen müslüman tacirler tarafından yayılmış ve kısa bir süre içinde bütün adada barış içinde ve gönül rızası ile be­nimsenmiştir. Bu dönem öncesinde ada IV ve V. yüzyıllardan başlayarak uzun bir süre boyunca Hinduizm'in ve Budizm'in etkisi altında kalmıştır. Hint medeniye­tinin derin izleri eski yapılarda, çeşitli sanat eserlerinde ve hâlâ yaşayan bazı geleneklerle törenlerde açıkça görülmek­tedir. Cava'nın batısı XII. yüzyıl ile XIII. yüzyılın başları arasında, bölgedeki de­niz yollarını denetleyen Srivijaya Devle-ti'nin, doğusu ise Kediri Devleti'nin sınır­lan içine girdi. XIII. yüzyıl sonlarından XV. yüzyıl sonlarına kadar adanın tama­mı, bugünkü Endonezya'yı oluşturan ada­lardan birçoğunun ve bunların kıyıların­daki limanları birbirine bağlayan deniz ticaret yollarının üzerinde hâkimiyet kuran (bu sebeple de günümüzde Endonez­ya milliyetçiliğinin dayandığı "çeşitlilikte birlik" ilkesinin mazideki iiham kaynağını oluşturanı Macapahit İmparatorluğunun ana toprakları oldu.

1511'de Portekizliler'in adaya ayak basması ile Cava tarihinde yeni bir dö­nem başladı. Küçük prenslikler ve sul­tanlıklar istilâcılara direnemeyip yıkıldı­lar; adanın kuzeyindeki Bentem ve Demak sultanlıkları ise onlarla bazı ticaret anlaşmaları yaparak bir süre daha ba­ğımsızlıklarını koruyabildiler. Bu kısmî sömürgeleşme dönemini, 1595'te Hol-landalılar'ın adaya çıkması ile başlayan ve Endonezya Devleti'nin kuruluşuna ka­dar yaklaşık 350 yıl süren çok katı bir sömürü dönemi takip etti. Hollandalılar bu sömürüyü yönetmek üzere 1600'de Vereenigde Oostindische Compagnie'yi kurdular; 1619'da Bentem sultanının Portekizliler'e karşı kazandığı bir zafe­rin anısına inşa ettiği Cakarta Kalesi'ni yıkarak harabesi üzerine Batavia adını verdikleri bugünkü Cakarta'nın çekirde­ğini oluşturan şehrin temellerini attılar⁷¹⁶ ve 1816-1830 yılları ara­sında da adanın diğer kısımlarını hâki­miyetleri altına aldılar. 1942-1945 yılla­rında komşu adalarla birlikte Japon iş­galinde kalan Cava 17 Ağustos 1945'te Sukarno'nun ilân ettiği bağımsız cum­huriyete bağlandı. Fakat II. Dünya Sava-şı'nın sonunda İngilizlerle Hollandalılar Cava'nın bazı önemli şehirlerini işgal ettiler. Hollandalılar 1948'de adanın ba­tı ve doğu bölgelerinde iki ayrı Özerk devlet kurdular. Daha sonra Hollanda hükümetiyle yeni Endonezya Cumhuri­yeti hükümeti arasında yapılan görüş­melerde Endonezya adaları tam olarak bağımsızlık kazandılar⁷¹⁷. Aynı tarihte federal sisteme bağlı bir de bağımsız Endonezya Birleşik Devletle­ri Cumhuriyeti kuruldu. Endonezyalılar Hollanda'nın baskısı altında kurulan bu devleti 17 Ağustos 1950'de tekrar üni-ter bir cumhuriyete dönüştürdüler ve Cava adasının tamamı da bu cumhuri­yete bağlandı.

Önemli bir tarım ülkesi olan Cava pi­rinç, kauçuk, çay, şeker kamışı, manyok, tütün ve çeşitli baharat üretmekte, ay­nı zamanda petrol, doğal gaz, demir, manganez, bakır ve boksit gibi bazı zen­gin yer altı kaynaklarına da sahip bu­lunmaktadır. Ayrıca ormanlarından kıy­metli kereste türleri elde edilir.

1 Eskicami. XV. yüzyıl |?|

2 Mimarları Evren, Dutipek, Bankoğlu, Türe

3 Akar metin olarak yetersiz

4 Pcnguın Books

5 haz Orta Asya ve Kazakistan Dinî Fserler Enstitüsü

6 trc Celâlettin Rodoslu

7 et-Tevbe 9/18

8 Bk. M. F. Abdülbâkl, Mu'cem, "mescid" md.; Wensinckr Miftâhu künûzi's-sünne, "me-sâcid" md.

9 et-Tevbe 9/ 17

10 Mefmhu'hğayb, XVI, 7

11 Yes''elûneke fi'd-dîn ve'l-hayât,\V, 19

12 el-Bakara 2/ 114

13 Bk. el-Ba­kara 2/125; el-Hac 22/26

14 el-Cin 72/18

15 Bk. Wensinck, Miftâhu künûzi's-sünne, "mesâcid" md

16 Bk. el-A'râf 7/ 31

17 Ebû Dâvûd, "Ta­haret", 93; İbn Mâce, "Taharet", 126

18 Bk. et-Tevbe 9/28

19 Meselâ bk. Müslim, "Mü-sâfirîn", 191

20 Müslim, "Müsâ-firîn", 68; Ebû Dâvüd, "Salât", 18

21 Buhârî, "Fazlu'ş-şalât fî mescidi Mekke ve'1-Medîne", 1,6; Müs­lim, "Hac", 505-511

22 nşr Ebü'1-Vefâ Mustafa el-Merâgl

23 nşr Seyyid Sabık

24 Dâru'l-Kütübil-hadîse

25 nşr. Muhammecl Nâsırüddin el-Elbânî

26 Bk. M. F. Abdülbâkl, Mu'cem, "cm'a" md.; Wen-sinek, Mu'cem, "cm'a" md.

27 Meselâ bk. Bağda­dî, vr. 85b

28 Tirmizi, "Da'avât", 82; İbn Mâce, "DuV", 10

29 Bk. el-Enfâl8 /63

30 eş-Şûrâ 42/7, et-Tegâbün 64/ 9

31 Bk. ha­şir

32 kâğıt, mürekkep, kitap vb

33 Bk. Fasil

34 Bk. İs­tiare

35 Bk. Kıyas;Tarif

36 nşr. M. Abdülmün'im Hafâcî

37 DTCF Ktp., İsmail Saib Senccr, nr. 164. 79 varak

38 Millet Ktp., Feyzullah Efendi,

nr. 541, 121 varak

39 Sezgin, 1, 466

40 Sıddık Hasan Han, s. 67

41 trc. M. Yaşar Kandemir

42 7 Kasım 1414

43 Bk. Heft Eoreng, s. 141-153

44 8 Ocak 1474

45 9 Kasım 1492

46 Dîvân-ı Fânt, s. 205-208

47 Dîvân-ı Süheylî, s. 359-362

48 Dîvân-ı Kâmii-i Câmî, s. 789

49 Divân-ı Kâmil-i Câmî, s. 117

50 Feri­dun Bey, Münşeat, I, 361, 365

51 Dîuân-ı Kâ-mil-i Câmî, s. 36-38

52 a.g.e., s. 31-33

53 Heft Eoreng, s. 1012-1013

54 Dîuân-ı Kâmit-i Câmî, s. 815

55 Heft Eureng, s. 62-65, 300-301, 437-438, 465-467, 747-748

56 Heft Eureng, s. 64

57 Dluân-ı Kâmil-i Câmt, mukaddime, s. 250-251

58 Heft Eureng, s. 141-145

59 Nuruosmani-ye Ktp , nr. 3652, vr. 69-73

60 Nefehât, s. 413

61 Heft Eureng, s. 470-471

62 Heft Eureng, s. 22, 29, 126-127, 129

63 a.g.e., s. 478-479

64 Dîuân-ı Kâmil-i Câmî. s 803

65 Tahran 1341 hş

66 Tahran 1337 hş

67 Ayrıca bk. Karahan. TDED, IV. 4, s. 345-371

68 İÜ Ktp . FY. nr. 455, vr. 272'"-274”

69 Nuruosmaniye Ktp., nr. 4171, vr 538"540

70 Süleyma-niye Ktp., Tarlan, nr. 52. 80

71 Nefe-fehâl Tercümesi, İstanbul I 289

72 Bombay 1306/ 1888, 1326 1908

73 Tahran 1977

74 l, İstanbul 1304. ıı, Kahire 1323

75 Londra 1928

76 İstanbul 1291

77 La­hor 1297 1879; Madras 1290 1873

78 Nuruosmaniye Ktp.. nr. 4171, vr. 589"-592'

79 Nuruosmaniye Ktp , nr. 4376, vr. 175-176; nr 3646, vr. 581 -582 ; nr. 4406. vr. 263-266

80 "Al-Jâml's Trati-se on Existence", IsSamic Ph'dosophicai-Theology. Albany 1975

81 Kabil 1343 hs

82 Ayasofya, nr. 405

83 Nuru osmanıye Ktp , nr 4171

84 22 Ocak 1473

85 Meselâ bk Nuruosmaniye Ktp., nr. 3646, vr 219-235

86 istanbul 1949

87 7 Temmuz 1492

88 Bk Brockel rruınn, GAL SuppL, I, 533 vd

89 Eserin çok sayıdaki bas­kıları için bk. Ethe, Catalogue of the Persi-an Manuscripts. s. I 357

90 Kaikuta 1872

91 Kalküta I8l8

92 Taşkent 1960

93 Nuruosmanive Ktp., nr. 3646, vr 248-252

94 Nuruosmaniye Ktp.. nr. 4171, vr. 497-'-526rf

95 Kalküta 181i, Leknev 1264/ 1847; Kanpûr 1873

96 Nuruosmaniye Ktp , nr. 4171, vr. 559J-594

97 Nuruosmaniye Ktp.. nr. 4171. vr. 524'-538b

98 Nuruos­maniye Ktp., nr 4171, vr 510p-524

99 Tahran 1980

100 Albany 1979

101 İstanbul 1309

102 İstanbul 1309

103 Dih-ev Nuruosmaniye Ktp.. nr 4171. vr 588'-589

104 Nuruosmanive Ktp nr 4171. vr. 586;-588

105 İstanbul 1263

106 Nuruosmaniye Ktp., nr. 3254, vr. 404-409; nr. 3652, vr. 639-648

107 İÜ Ktp , FY, nr. 23, vr. I39b-I42

108 Câmî'nin eserlerinin yazma nüshaları için ayrıca bk. Ethe, Cataiogue, nr. 894-976; Münzevî, Fihrist, tur.yer.; FME. s 392-446, Karatay, Farsça Yazmalar, s. 234-259, ba­sılmış eserleri için bk. Fihrist-i Kitâbhâ-yi Çâpî-i Fârsî, tür.yer

109 nşr. Hâşim Radî

110 nşr. K L. lleer - A Musevî Bihbehânî

111 nşr. Murtazâ Muderrıs-i Giiân

112 nşr. Meh dîtevhîdîpûr

113 nşr. Muhammed Ya kfıb Vâhıdl-i Cüzcânî

114 nşr. Ali Asgdr Hik­met

115 nşr. Rukneddin Hümâyunferrû

116 nşr Muhammed Faz-lullah

117 haz. Ömer Okumuş, dokto­ra tezi, Tahran 1352 hş 1973

118 trc M Nuri Gcncosmanı. istan­bul 1949; Safa. Edebiyyât. IV. 347-368, 514-517 ; E. Browne. Ez Sa'dîiâ Gâmfltrc. Alı As­gar Hikmet

119 Konu ve kitap adına göre ilgili ciltlere bk

120 15 Ağustos 1141

121 Tahran 1343 hş

122 Lala İsmail, nr. 682/2; Hacı Mahmud, nr. 1042/2

123 Tahran 1347 hş

124 Tahran 1350 hş.

125 Tahran 1355 hş.

126 Tahran 1340 hş

127 Nafiz Paşa, nr. 399, la-37b

128 Na­fiz Paşa, nr. 399

129 nr. 4625

130 Bk. Mukaddimetân, Giriş, s. 4

131 Ortadoğu'da, bk. İbn Haldun, III, 1032

132 I-IV, Kahire 1950; 1353-1369/ 1935-1950; 1380; I-XX, 1386-1387/1966-1967

133 nşr. A. leffory

134 Riyad 1403/1983

135 nşr. Muhammed Re'fet Saîd

136 nşr. Mahmûd et-Tahhân

137 Bk. Orta Cami

138 Bk. El-Müfredât

139 Tez­kire, s. 116

140 Kınalızâde, 1, 245-246; Riyâzî, vr. 44Jb

141 Ha­yat, nr. 67, s. 5

142 TCYK, 455-458

143 Re­van, nr. 1092

144 Revan nr. 1092, 1361, 1497; Koğuşlar, nr. 1000

145 Ka-ratay, II, 77-78

146 nr. 5426

147 Kata­log, III, 318

148 TSMK, Bağdat Köşkü, nr. 290

149 Katalog, I, 367

150 TY, nr. 1702, 2374 (istinsah tarihi 999/ 1590-91], 3310

151 Millet Ktp., nr. 326

152 nr. 3417

153 Bk. Üniversite

154 Bk. Arap Birliği

155 14, 15 Ağustos 1947

156 Ağustos 1048

157 Cami’u'I-beyân, s. 4

158 en-Neşr, I, 61; Keşfuz-zunûn, I, 538

159 Câmi'ul-beyân, s. 7

160 Bk. a. e., Giriş |Atik|, s 69; a.e., s. 107

161 Meselâ bk. a.e., s 443, 496, 515, 528, 534, 535-536, 622

162 Meselâ bk. a.e., s. 514

163 Bk. Câmi'ul-beyân, s. 200, 224, 356, 444, 537, 548, 549, 592

164 Meselâ bk. Câmi'u'l-beyân, s. 55, 662

165 Mesela bk a.e., s. 623

166 nr 62

167 Dârü'l-kütübil-Mısriyye, 1, 94

168 Patı­na, I, 13. 110

169 doktora tezi, 1982, haz. M. Kemal Atik

170 Bk. Td, Muînüddin

171 Yâküt, XVIII, 62

172 Hatîb, II, 164; Yâküt, XVIII, 42

173 el-ahrufü's-seb'a

174 Ebû Dâvûd, "cİlm", 5; Tirmizî, "Tefsir",1

175 Meselâ bk. Câmi'u'l-beyân, I, 32

176 Meselâ bk Cami u I-beyân, IV, 328-329; VIII, 351

177 el-Hûfî, s. 140

178 Abdülhalim Mahmûd, s. 39

179 Inbâhü'r-ruuât, III, 89; el-İtkân, IV, 21 2 ; el-Hûfî, s. 157

180 Bk Goldzi-her, s. 108

181 Bk. Fihrist, s. 2

182 Kahire 1321

183 Kahire 1323-1330

184 Strassbourg 1912

185 Kahire 1373-1376/ 1954-1957

186 Enfâl sûresinin 47. âyetine kadar

187 Kahi­re 1955-1958

188 İbrahim sûresi­nin 27. âyetinin sonuna kadar

189 Kahire 1958-1969

190 Mütcvekki-liyye Ktp., nr. 107, 242 varak

191 Bk. Muhammed Abdülganî Hasan, s. 5

192 GAS, I, 328

193 Tahran 1339 hş./1960

194 Bk. Keramet Ra'nâ Hüseynî, s. 646-650

195 Beyrut 1403/1981