Montessori pedagogikasi

O‘ZBEKISTОN RESPUBLIKASI
ОLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI
MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI KAFEDRASI
“MONTESSORI PEDAGOGIKASI”
FANIDAN
O‘QUV
MATERIALLARI


Namangan-2023

1-mavzu: Montessori pedagogikasining zamonaviy ta’lim makonidagi o‘rni. Reja:
1.Mariya Montessori shifokor-pedagog.
2.Mariya Montessori pedagogikasining 10ta asosiy tamoyillari.
Tayanch tushunchalar: rivojlantiruvchi muhit, Montessori pedagogikasi, mustaqillik, kognitiv-ijodiy xususiyatlar, landshaft, sog’lomlashtiruvchi muhit, so’lomlashtiruvchi majmua, o’yin vositalari, .


MONTESSORI (Montessori) Mariya (1870 yil 31 avgust, Chiaravalle, Ancona yaqinida, - 1952 yil 6 may, Noordvijk anan Zi, Gollandiya), italiyalik o'qituvchi, shifokor. 1894 yilda Rim universitetini bitirgan. Italiyada birinchi ayol tibbiyot fanlari doktori (1896). Ayollar uchun oliy maktab gigiena professori (1896-1906). 1900-1907 yillarda. Rim universitetida pedagogik antropologiya kursida o'qigan (1904-1908 yillarda professor).
Amaliy faoliyatini bolalar psixiatrik klinikasida (1895-1898) boshlagan, u erda J. Itard va E. Seguin g'oyalari ta'siri ostida aqli zaif bolalarda hissiy organlarni rivojlantirish usulini yaratgan. 1899-1901 yillarda. U jismoniy va aqliy nogiron bolalar uchun maxsus maktab o'qituvchilarini o'qitadigan ortofreniya maktabida ishladi. Usulning muvaffaqiyati (Montessori o'quvchilari, boshqa bolalar bilan teng ravishda, boshlang'ich maktab kursi uchun imtihonlardan o'tishgan), uni maktabgacha yoshdagi oddiy bolalarga qo'llashga imkon berdi. Uning tizimini tatbiq etish uchun Montessori 3-6 yoshli bolalar uchun maktabgacha tarbiya muassasalarini - "bolalar uylari" ni tashkil etdi (birinchisi 1907 yilda San-Lorentsoning Rim ko'chalarida joylashgan.) Montessori "Ilmiy pedagogika metodikasi ..." ("Il metodo della pedagogiascientifica applyato all'educazione infantile nelle case dei bambini", 1909; rus tilidagi tarjimasi 1920) va keyingi asarlarida bolalarni o'qitish tajribasini umumlashtirdi. Italiyada fashistik rejim o'rnatilgandan keyin u hijrat qildi. Buyuk Britaniya, Frantsiya, AQSh, Ispaniya, Hindiston va boshqa mamlakatlarda u o'z tizimini faol targ'ib qildi, maktablar tashkil etdi, bolalarni tarbiyalash muammolari bo'yicha ma'ruzalar, xalqaro kongresslar tashkil qildi. Ta'limni "tinchlik uchun kurashda qurol" deb bilgan holda urushga bir necha bor qarshi chiqqan. Ikkinchi Jahon urushidan keyin u Italiyaga qaytib keldi. Umrining so'nggi yillarida Gamburgdagi YuNESKO pedagogika institutini boshqargan.
Montessori tizimi bepul ota-onalar g'oyalariga asoslanadi. Maktabdagi eskirgan o'quv uslublarini va Frebelian bolalar bog'chalarining kamchiliklarini tanqid qilgan Montessori, bolaga nisbatan zo'ravonlikka yo'l qo'yib bo'lmaydi, degan g'oyani qo'llab-quvvatladi, o'quvchilarning shaxsiy xususiyatlariga hurmat ko'rsatishni talab qildi. Montessori bolalikning alohida dunyosi borligini va bolaning rivojlanishi maxsus qonunlarga bo'ysunishini ta'kidladi. "Bolaning o'z-o'zidan rivojlanishi" nazariyasiga asoslanib, Montessori o'qituvchining faol tarbiyaviy rolidan voz kechishga keldi: kattalar, bolalarga o'zlarining munosabatlarini yuklaydi, ularning tabiiy rivojlanishiga xalaqit beradi. Bolaning ehtiyojlarini qondiradigan, uning ehtiyojlarini aniqlashga yordam beradigan va o'z-o'zini tarbiyalashga hissa qo'shadigan sharoitlarni yaratishda tarbiya vazifasini ko'rdi.
Ta'lim va ta'limni ilmiy asosga qo'yish uchun Montessori pedagogikada eksperimental fanlarning asosiy printsiplaridan foydalangan. Montessori maktabgacha (boshlang'ich maktab) bolalarning aqliy hayotini o'rganish uchun laboratoriya deb hisoblagan, unda o'qituvchi kuzatuvchi-eksperimentar bo'lib, u o'quv vaziyatini, didaktik materialni sinchkovlik bilan rejalashtiradi va erishilgan natijalarni iloji boricha aniq baholaydi. Montessorining so'zlariga ko'ra, o'qituvchining bilvosita rahbarligi autodidaktizm asosida amalga oshiriladi: bolalar biron bir faoliyatni erkin tanlaydilar, ammo buni o'qituvchisi xohlagan tarzda bajaradilar - standart didaktik materialni yaratishda ham taqdim etilgan doirada (kublarni, turli shakl va uyalar bilan ramkalar joylashtiring. bu uyalarni to'ldirish va boshqalar). Didaktik materialning qurilmasi bolaga o'z xatolarini mustaqil ravishda aniqlashga imkon beradi. Xatolarni tuzatish konsentratsiyani, e'tiborni, kuzatishni, sabr-toqatni talab qiladi, irodani mashq qiladi, bolaning intizomi va mas'uliyatini tarbiyalashga hissa qo'shadi. Sinfdagi asosiy narsa - bu "faoliyat" mashqlari, bilim olish vazifasi o'tgan narsa.
Montessori maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshidagi ta'limning asosi bo'lib, u atrof-muhit va didaktik materiallar yordamida darslarni tashkil etish orqali amalga oshirildi. Tuyg'ularni o'rgatish uchun Montessori chalg'ituvchi ta'sirlarni bartaraf etishni, bitta a'zoni mashq qilish paytida esa - qolgan qismini "o'chirishni" tavsiya qiladi (masalan, bolalarda nozik teginish tuyg'usini rivojlantirish uchun, ularni ko'r-ko'rona yopish). Montessori o'qitish samaradorligini bolalarning atrof-muhitning ba'zi bir ta'siriga sezgirligini oshiradigan maxsus sezgir davrlarini ajratish bilan bog'liq (masalan, nutqni o'rganish, shaxslararo munosabatlarni o'zlashtirish va boshqalar).
Montessori tizimiga ko'ra, ta'lim va tarbiyaning asosiy shakli - bu bolalar uchun mustaqil individual mashg’ulotlar yoki maxsus ishlab chiqilgan Montessori individual mashgu’lotlari bo'lib, ularning asoslari ixchamlik, soddaligi va ob'ektivligi (ya'ni, bolaning o'qish mavzusiga maksimal darajada konsentratsiyasi). Birgalikda musiqa va gimnastika mashg'ulotlari, shuningdek xizmat ko'rsatish (idishlarni yuvish, tozalash va hokazo) mashg'ulotlari o'tkazildi.
Montessorining ahamiyati - bu bolalar uchun moslashtirilgan uskunadan foydalangan holda, maktabgacha ta'lim muassasalariga amaliyotga tizimli antropometrik o'lchovlarni kiritish. Montessori bolalar bog'chasining bino va xonalarini jihozlash, ularni bolalar uchun maxsus mebel jihozlari bilan ta'minlash sohasida islohotlarni amalga oshirdi. Montessori maktablarining arxitekturasi ham pedagogik vazifalarga bo'ysunadi: individual (guruh) darslari xonalari ular uchun umumiy ayvon atrofida joylashgan bo'lib, u erda bolalar tabiat bilan tanishadilar (o'simliklar, kichik uy hayvonlari). Davlat maktabgacha ta'limini tashkil etish muammolari bilan shug'ullanar ekan, Montessori xayriya o'zi hech qanday natija bermasligini, maktabgacha bolalar muassasalarida bolalar bilan tizimli, tizimli ish olib borish kerakligini ta'kidladi.
Maktabgacha pedagogika masalalari (o'qitishning umumiy pedagogik talablari, kundalik tartib, ovqatlanish, jismoniy tarbiya, qo'l mehnati, sezgi, aqliy tarbiya, nutqni rivojlantirish, o'qish, yozish, hisoblash va arifmetik operatsiyalarni o'qitish), Montessori boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar tomonidan individual o'rganish usulini ishlab chiqdi. ona tili, geometriya, arifmetika, geografiya, musiqa, biologiya, tarix va boshqa fanlarning grammatikasi. U, shuningdek, yosh bolalarni (3 yoshgacha) tarbiyalash masalalari bilan ham shug'ullangan. Montessori tizimi ko'plab mamlakatlarda mashhurlikka erishdi; uning didaktik materiali va o'qitish usullari bolalarni o'qitish va tarbiyalashning yanada mukammal tizimini yaratishga asos bo'ldi.
Bugungi kunda jahon maktabgacha ta’lim tizimida italiyalik mashhur pedagog Mariya Montessorining mualliflik metodikasi juda keng tarqalgan. Bu pedagogik tizimning noan’anaviy 10 ta qoidasi bo‘lib, unga amal qilish orqali maktabgacha ta’lim tizimida ulkan muvaffaqiyatlarga erishilgan. Jumladan, mamlakatimizdagi ayrim MTMlarda ham pedagoglar ushbu metodikadan foydalanadi. Keling, mazkur metodika mohiyatini yanada ko‘proq tarbiyachi-pedagoglarimizga etkazish maqsadida, uning har bir qoidasini birma-bir ko‘rib chiqsak.
1. Bola—asosiy e’tiborda Mariya Montessori bolaga uning xohish-istaklariga qarab munosabatda bo‘lish eng to‘g‘ri va yagona yo‘l, degan qat’iy fikrni ilgari surgan. Bola uchun nima muhimligi uning o‘zigagina ma’lum. U suvni idishlarga quyib, xossalari va jozibasini o‘rganishga bir soat vaqt ketkazishi mumkin, bu paytda bolani rasm chizish yoki boshqa mashg‘ulotga chalg‘itish montessori pedagogikasiga zid.
2. Pedagog bolaning diqqatini bo‘lmasdan yo‘naltiradi Albatta, bola ta’lim jarayonining asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Kattalar muntazam ravishda kichkintoy bilan hamnafas, lekin ular bolaning tabiiy qiziqishlarini so‘ndirmaslik, bilim olishga bo‘lgan ehtiyojlarini barbod qilmaslik uchun ehtiyotkorona yondashishi kerak. Montessori kundaliklarida tarbiyachilarni tayyorlash masalasiga jiddiy e’tibor berish zarurligini ta’kidlagan. Shogirdlarining metodika bo‘yicha olgan yangi nazariy bilimlarini hayotda qo‘llay olmasligining guvohi bo‘lgach, u pedagoglarning bolalar bilan ishlashda an’anaviy usullarni yangisi bilan uyg‘unlashtirish masalasiga alohida e’tibor qaratdi.
3. Bolalar atrofidagi muhit ularning qiziqishlariga qarab o‘zgartiriladi

Muhit — montessori pedagogikasining poydevoridir. Bolalar xonasidagi jihozlar ularning ehtiyojlarini hisobga olgan holda joylashtiriladi va qiziqishlariga mos ravishda o‘zgartirib turiladi. Tarbiyachilarning qo‘llari “guruh pulsi”da bo‘lib, bolalarni kuzatib boradi va jihoz, ko‘rgazmalarni mashg‘ulotlar mazmuni, dolzarbligiga qarab yangilaydi. Montessori ta’limoti bo‘yicha maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalanuvchilar uchun sensor amaliy nutq o‘stirish va rivojlantirish muhiti, matematik tasavvurlarni shakl¬lantirishga sha¬roit yaratish lozim.
4. Ba’zi mashg‘ulotlarda yoshlari har xil bolalar ham birga shug‘ullanishi mumkin Bolalar juda ko‘p narsalarni tengdoshlariga qarab o‘rganadi. Har xil yoshdagi bolalar jamoasi bunday tajriba almashish uchun qulay muhit. Bola vaqt o‘tib qanday rivojlanish darajasida bo‘lishi kerakligini kattalardan o‘rgansa, o‘zidan kichiklar bilan hayotiy tajribasini bo‘lishishdan zavqlanadi. “Zamonaviy oila”larda (kun davomida ishda bo‘ladigan ota-onalarning bolalari bilan muloqotga vaqti qolmaydi) bolalarga taqqoslash, rivojlanish, o‘zini namoyon qilish uchun sharoit etarli emas. Shu sababli aynan shunday mashg‘ulotlar bolada o‘ziga ishonch hosil qilish, mustaqil fikrlashni rivojlantirish uchun qulaydir.
5. Bolalar mashg‘ulotlarda erkin bo‘lishi kerak Guruhdagi bolalar mashg‘ulot uchun maxsus xonaga kirgach (montessori metodikasida mayda va yirik motorikani rivojlantiruvchi, tabiat bilan tanishtiruvchi, nutq o‘stirish mashg‘ulotlari va hokazolar uchun alohida xonalar jihozlanadi), uning xohish-istaklari hisobga olinadi. Yangi bilimlar tarbiyachi tomonidan bayon qilingach, bola o‘zi tanlagan o‘yinchoq yoki jihoz bilan o‘ynashi, ba’zan bu jarayonda ular bitta o‘yinchoqni talashib qolishi mumkin. Bu holat montessori metodikasining keyingi qoidasini keltirib chiqaradi.
6. Bola yakka o‘ynash yoki tengdoshlari bilan shug‘ullanishni o‘zi tanlaydi Bolalar o‘zining mustaqil fikrini erkin bayon qilish, boshqalar fikrini hurmat qilish, bir-birlari bilan hamkorlikda ishlash, o‘zaro til topishishni erkin muhitdan o‘rganadi. Buni tarbiyachi nazorati ta’minlaydi. Guruhga yangi kelgan bola yil oxirida birovlar¬ning xohish-istaklarini hurmat qilib, kelishib shug‘ullanishni o‘rganadi (bu ko‘nikmalar ular katta bo‘lgach, mustaqil hayotda asqotadi).
7. Bolalar qancha xohlasa, shuncha vaqt shug‘ullanadi Montessori guruhida bolalarga bosim o‘tkazilmaydi, uning qo‘lidagini “bu yoqqa ber!” deb tortib olishga yo‘l qo‘yilmaydi. Masalan, tabiat bilan tanishtirish mashg‘ulotlarida bola barglarni o‘rganib o‘tirgan bo‘lsa, ikki daqiqadan so‘ng sabzavotlar bilan shug‘ullanishni xohlasa, “Qaragin, qanday chiroyli rangli barglar bor” deyilmaydi, bu mazkur metodikaga ziddir.
8. Guruhda, hatto kattalar ham amal qiladigan qoidalar mavjud Masalan, guruhdagi har bir jihoz, ko‘rgazma va o‘yinchoqlarning o‘z joyi bor. Bolalar (kattalar ham) mashg‘ulotdan so‘ng hamma narsani o‘z joyiga qo‘yish kerakligini yaxshi biladi. Vaqt o‘tib bu ko‘nikma malakaga aylanib, eslatmasiz bajariladi. YAna Montessori guruhida bolalar tarbiyachi ko‘magida bir-biriga xalaqit bermasdan, xotirjam ishlashni o‘rganadi, hatto pedagoglar ham baland ovozda gapirishi mumkin emas.
9. Bolaning o‘z ishini o‘zi baholashiga imkon beriladi Montessori metodikasida shunday jihozlar borki, bola mustaqil ravishda shug‘ullanib, yangi bilim hosil qiladi. Masalan, har xil shakl¬dagi silindrlarni o‘z hajmiga mos joylarga joylashtirish. Kuzatishlardan ma’lum bo‘ldiki, tarbiyachi ko‘rsatmasi bilan topshiriqni bajargan bolalar ertasiga ushbu vazifani qaytadan ko‘rsatib berishda xatolikka yo‘l qo‘ydi, mustaqil bajargan bolalar silindrlarni deyarli bexato bajardi. Mustaqil o‘zlashtirish jarayonida ko‘proq vaqt talab qilinishi mumkin, lekin ular olgan bilimlarini xotiralarida mustahkam saqlab qoladi.
10. Bola murojaatisiz yordam berish taklif qilinmaydi Bolaning mustaqilligi qo‘llab-quvvatlanadi, hech kim uni shoshirib, kerak bo‘lmasa ham yordam beravermaydi. Lekin har bir bola doim savol tug‘ilganda tarbiyachining yordam berishini his qiladi. Mariya Montessorining o‘z davrida butun insoniyatga qilgan quyidagi murojaati mavjud: “Bizda shunday muammo bor — kattalar rivojlanishning diqqat-markazida turadi. Agar hokimiyat e’tiborini bolalarga, ular qalbiga qaratsa, biz tinchlik hukm surgan dunyoni quramiz. Bilim — tinchlik qurolidir”.