Mövcud hidrometeoroloji məlumat toplularının ilkin təhlillərinin nəticələrini təfərrüatlı şəkildə əks etdirən texniki hesabat

Oğuz 1936-cı ildən 1950-ci ilə qədər illər üzrə yağıntının ən çox miqdarı 1940-cı ildə 1521mm, soyuq dövr üçün (XI-III) yağıntının ən çox göstəricisi 534mm 1943-cu ildə, isti dövr üçün (IV-X) isə 1944-cü ildə 1290mm olmuşdur. 1951-ci ildən 1965-ci ilə qədər illər üzrə temperaturun ən böyük qiyməti 1962-ci ildə 9.4⁰C, ən minimal isə -7.6⁰ C 1964-cü ilin yanvar ayında olmuşdur.

1961-1965-ci illər. Oğuz məntəqəsində havanın maksimal temperaturu bu dövr üçün avqust 1964-cü ildə (22.7⁰C), minimal isə yanvar ayında 1963-cü ildə (-0.3⁰C) müşahidə edilmisdir. Yaz və yay fəslindəki temperatur normadan 2 dəfə cox olmusdur. Orta maksimal yağıntı iyun 1962-ci ildə (33.9 mm) olmuşdur. Bu illər ərzində bütün fəsllərdə yağıntının normaya nisbətən artımı müşahidə edilir.

1966-1970-ci illər. Bu dövrdə maksimal temperatur (24.7⁰C) 1967-cı ilin avqustunda, minimal isə (-3.7^oC) 1964-cu ilin fevral ayında olmusdur. Yaz və yay temperaturu normadan 2 dəfə cox olmusdur. Orta maksimal yağınti (48.3mm) 1967-ci ilin iyun, minimal isə 1970-ci ilin mart ayında müşahidə edilmisdir.

1971-1980-ci illər. Maksimal (25.3⁰C) 1979-ci ilin avqustunda, minimal isə (-5.2⁰C) 1972-ci ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir. Yaz və yay fəslində temperatur normadan çox olmusdur. Orta maksimal yağıntı (87.4mm)1974-cü ilin iyulunda, minimal (4.3mm) 1975-ci ilin mart ayında olmuşdur. Bütün fəsillərdə yağıntılar normadan az olmuşdur.

1981-1985-ci illər. Maksimal temperatur (25.8⁰C)1984-cü ilin iyulunda, minimal (-2.3⁰C) 1984-ci ilin fevral ayında olmuşdur. Fəsillər üzrə vəziyyət əvvəlki dövrdəki kimidir. Qış və payızda yağıntı azalır, yaz, yay fəslində artır. Orta maksimal (53.3mm) 1982-ci ilin iyul, minimal (5.8mm) 1984-ci ilin yanvar ayında olmuşdur.

1986-1990-ci illər. Temperatur yaz, yay fəslində normadan çox, qalan iki fəsildə az olmuşdur. Maksimal (24.3⁰C) 1987-ci ilin iyulunda, minimal isə (-1⁰C) 1988-cu ilin fevralında müsahidə edilmişdir. Orta maksimal yağıntı (36.9 mm) iyun 1988-cı ildə, minimal (5.1mm) fevral 1988-ci ildə müşahidə edilmişdir. Qış, yaz fəslində normadan çox, yay, payızda az olmuşdur.

1991-1995-ci illər. Maksimal temperatur (28.1⁰C) 1995-ci ilin iyul, minimal isə (-7.3⁰C) 1993-cü ilin fevralında muşahidə edilmişdir. Maksimal yağıntı (78.5mm) 1992-cü ilin iyul, minimal yağıntı 1992-ci ilin yanvar ayında olmuşdur. Fəsillər üzrə temperaturun və yağıntınin normadan olan vəziyyəti əvvəlki dövrdəki kimidir.

1996-2000-ci illər. Maksimal temperatur (32.5⁰C) 2000-ci ilin avqustunda, minimal isə (-6.1⁰C) 1997-ci ilin dekabrında muşahidə edilmişdir. Maksimal yağıntı (100.4mm) 1997-ci ilin iyul ayında olmuşdur.

2001-2009-cu illər. Maksimal temperatur (32.7⁰C) 2004-cı ilin avqust ayında, minimal temperatur (-6.3⁰C) 2002-cü ilin dekabrında, maksimal yağıntılar isə (92.6mm) 2004-cü ilin may ayında olmuşdur.

Baxılan illər ərzində Oğuz stansiyasında küləyin orta sürəti 1.1-1.9 m/san aralığında olmuşdur. Baxılan illərin (1961-2009) külək məlimatlarının ilkin təhlilində cənub küləklərinin ən az təkrarlanması qış aylarında, ən çox isə yaz aylarında müşahidə olunmuşdur. Bu ərazidə də şələkətli hava ilin soyuq dövründə üstünlük təşkil etmişdir. Oktyabr-mart aylarında şimal, şimal-qərb küləkləri və şələkətli hava şəraiti üstünlük təşkil etmişdir. İlin isti dövründə isə simal istiqamətli küləklərin təkrarlanması soyuq yarımilliyə nisbətən az olmuşdur. Aprel-may aylarında ilin digər aylarına nisbətən küləksiz günlərin (şələkətli) təkrarlanmasının daha az olması müşahidə edilmişdir.

İsmayıll

1992-1999-ci illər. İsmayıllı stansiyası 1992-1993-cü ildən fəaliyyətə başladığı üçün məlumatlar çox da uzun sıralı deyildir. Orta maksimal temperatur (29.0⁰C) 1999-cu ilin avqustunda, minimal isə (-9.3⁰C) 1994-cü ilin fevralında muşahidə edilmişdir. Maksimal yağıntı (64.5mm) 1997-ci ilin iyul ayında olmuşdur.

2000-2009-cu illər. Orta maksimal temperatur (30.6⁰C) 2004-cı ilin avqust ayında, minimal temperatur (-9.9⁰C) 2002-cü ilin dekabrında, maksimal yağıntılar isə (58.7mm) 2000-ci ilin aprel ayında olmuşdur.

Baxılan illər ərzində İsmayıllı stansiyasında küləyin orta sürəti 1.6-2.4 m/san aralığında olmuşdur. Baxılan illərin (1961-2009) külək məlimatlarının ilkin təhlilində payız və yaz aylarında şimal, şimal-qərb küləkləri üstünlük təşkil etmişdir. İlin isti dövründə isə simal istiqamətli küləklərin təkrarlanması soyuq yarımilliyə nisbətən az olmuşdur. İlin bütün aylarında şimal-şərq, cənub-şərq və qərb küləklərinin təkrarlanması nisbətən artmışdır.

Tədqiq olunan ərazinin çaylarda 1983-85-ci illərdə gündəlik suyun səviyyəsi ölçülmüş və illikdə göstərilmişdir. Lakin bu məlumatın dağ çaylarında bir şox səbəbdən ölçülməsi mümkün olmamışdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi 1990-cı ildən sonra hidroloji çoxilliklər nəinki çap edilməyib, hətta bütün çaylarda toplularda olan hesablama işləri aparılmayıb. Yalnız 2000-ci ilə qədər hidroloji illiklər hazırlanıb. Bu illiklərin məlumatları əvvəlki illərin toplularının məlumatlarından keyfiyyətcə fərqlənir. Axır illərdə çaylarda gətirmələr, bulanıqlıq, su səthindən buxarlanma ilə bağlı işlər aparılmır. Baxılan ərazi çaylarında da son illər bu məlumatların aparılması dayandırılıb. Yalnız Şəki ərazisində buxarlanma işi aparılır. Tədqiq olunan ərazi çaylarının su sərfi məlumatlarının orta, xarakterik qiymətləri təhlil edilmişdir. Axımın məlumatlarının təhlili onun dəyişkənliyə məruz qalmasını göstərir.

Cədvəl 13

Zaqatala meteoroloji məntəqəsində 1991-2005 illərdə fəsillər üzrə və illik temperatur və yağıntının qiymətləri ilə Talaçay-Zaqatalanın su sərflərinin 1961-1990-cı illərə nəzərən dəyişməsi.

Məntəqələr	Qış	Yaz	Yay	Payız	Illik
	XII-II	III-V	VI-VIII	IX-XI
Havanın temperaturu, (^0C)	0,8	0,5	1	0,4	0,7
Yağıntının miqdarı, (%-lə)	-4,2	4,2	4,5	-0,4	0,7
Su sərfi, (%-lə)	50	3	-13	6	9

Şəkil 10. Zaqatala meteoroloji məntəqəsində 1991-2011 illərdə fəsillər üzrə və illik temperatur və yağıntının qiymətləri ilə Talaçay-Zaqatalanın su sərflərinin 1961-1990-cı illərə nəzərən dəyişməsi

Cədvəl 15

Bir neçə ərazi çaylarının orta aylıq su sərflərinin 1961-1990 və 1991-2011-ci illər üzrə qiymətləri (m³/s)

Qanıx - Əyriçay
1961-1990	70	72,4	98,3	165	204	180	118	83	89,4	91,1	86,7	77,8
1991-2011	65,3	72,7	102	175	218	170	108	80,6	86,2	98,4	104	70,4
Таlaçay – Zaqatala
1961-1990	1,73	1,70	2,72	5,34	7,13	7,8	5,04	3,83	4,32	3,87	3,06	2,05
1991-2011	2,61	2,81	3,62	5,71	6,34	5,56	4,98	4,12	4,36	4,03	3,48	2,81
Əyriçay-Başdaşağıl
1961-1990	1,50	1,51	1,81	3,46	5,37	5,34	4,35	3,66	2,96	2,66	1,96	1,61
1991-2011	1,86	1,73	2,03	3,71	5,05	4,41	3,30	3,25	3,27	2,68	2,18	1,95
1961-1990	1,31	1,44	2,91	6,53	8,89	7,68	5,05	4,00	3,44	3,31	2,59	1,78
1991-2011	3,10	3,17	4,11	5,65	6,94	6,95	5,50	4,40	4,61	4,53	4,18	3,54
Əlicançay-Qayabaşı
1961-1990	3,46	3,35	5,18	6,64	9,18	8,25	5,99	5,00	6,09	4,86	4,19	3,62
1991-2011	5,23	5,58	6,66	8,57	9,58	7,16	4,69	4,32	4,69	5,71	5,82	5,49
Damarçik-mənsəb
1961-1990	0,82	0,76	0,92	1,30	1,99	2,28	1,90	1,58	1,55	1,32	1,06	0,92
1991-2011	1,30	1,30	1,73	2,58	3,30	3,14	2,80	2,26	2,14	1,89	1,55	1,38
Qaynar- mənbə
1961-1990	0,14	0,13	0,19	0,46	0,65	0,74	0,55	0,40	0,35	0,28	0,25	0,19
1991-2011	0,50	0,46	0,61	0,99	1,28	1,21	0,92	0,82	0,82	0,68	0,56	0,46
Çuxadurmaz-mənbə
1961-1990	0,33	0,25	0,31	0,66	1,14	1,32	1,02	0,81	0,65	0,55	0,44	0,35
1991-2011	0,63	0,68	0,88	1,35	1,80	1,97	1,24	1,24	1,18	1,14	0,85	0,61

Əlicançay-Qayabaşı məntəqəsinin suyun səviyyəsi 1957-75-ci iillər ərzində maksimal səviyyə 404sm 1963-cü ilin iyun ayında, ən kiçik ilsə 248sm 24-28 iyun 1974-cü ildə, su sərfi məlumatları 1958-ci ilin iyul ayından dekabra qədər, 1959-cu ildə indiyə qədər isə bütün aylar üçün ölçü işləri aparılmışdir. 1959-1962-ci illər üçün xarakterik su sərflərinin ən böyük qiyməti 31.1 m3/san1960-cı ilin noyabrda, ən kiçik isə 0.41 m³/san 1961-ci ilin iyun ayında olmuşdur. 1963-70-ci illər üçün maksimal 32 m³/san 1968-cü ilin iyun ayında, minimal isə 0.67 m³/san 1966-ci ilin iyul ayında müşahidə edilmişdir. 1971-75-ci illər üçün xarakterik ən böyük 146 m³/san 1963-cü ilin iyun ayında, ən kiçik isə 9.75 m³/san 1961-ci ilin aprel ayında müşahidə edilmişdir. 1981-1995-ci ilə qədər maksimal su sərfi 32 m3/san 1981-ci ilin may, minimal su sərfi isə 2.09 m3/san 1990-cı ilin dekabr ayında müşahidə edilmişdir. Xarakterik maksimal su sərfi 72.4 m3/san 1982-ci ilin noyabr, minimal isə 1.38 m3/san 1986-cı ilin iyul ayında olmuşdur. 1996-2000-ci ilə qədər maksimal su sərfi 12.4 m3/san 2000-ci ilin may, minimal su sərfi isə 1.62 m3/san 1999-cu ilin dekabr ayında müşahidə edilmişdir. 2001-2009-cu ilə qədər maksimal su sərfi 27.0 m3/san 2005-ci ilin sentyabr, minimal su sərfi isə 0.20 m3/san 2002-ci ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir.

Tikanlıçay-Tikanlı məntəqəsinin su sərfi məlumatları 1947-ci ildə cəmi 3 ay (X-XII), 1948-ci ildən 57-ci ilə qədər ən böyük su sərfi 38.3 m3/san 1954-cü ilin iyul ayında olmişdur. 1971-75-ci illər ərzində maksimal sərf 1973-cü ilin iyul ayında 13.5 m³/san, minimal isə 0.21 m³/san 1973-cü ilin fevral ayında müşahidə edilmişdir. 1981-1995-ci ilə qədər maksimal su sərfi 37.2 m3/san 1984-cü ilin iyul, minimal su sərfi isə 0.10 m3/san 1993-cü ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir. 1996-2000-ci ilə qədər maksimal su sərfi 8.09 m3/san 2000-ci ilin may, minimal su sərfi isə 0.15 m3/san 1999-cu ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir. 2001-2009-cu ilə qədər maksimal su sərfi 62.9 m3/san 2008-ci ilin sentyabr, minimal su sərfi isə 0.36 m3/san 2003-cü ilin sentyabr ayında müşahidə edilmişdir.

Dəmiraparançay- Qəbələ məntəqəsinin su sərfi məlumatları 1947-ci ildən 1962-ci ilə qədər ilan dövrü üçün su sərfinin ən böyük qiyməti 50.2 m3/san 1962-ci ilin iyununda, ən kiçik isə 7.84 m3/san 1947-ci ilin iyun ayında ilmuşdur. 1963-75-0-ci illər ərzində maksimal su sərfi 23.2 m3/san 1963-cü ilin iyul, minimal 0.48 m3/san 1965-ci ilin fevral ayında müşahidə edilmişdir. 1971-75-ci illər ərzində xarakterik maksimal su sərfi 71.0 m3/san 1974-cü ilin iyul, minimal 7.84 m3/san 1947-ci ilin iyun ayında müşahidə edilmişdir. 1981-1995-ci ilə qədər maksimal su sərfi 23.2 m3/san 1993-cü ilin iyun, minimal su sərfi isə 0.48 m3/san 1981-ci ilin fevral ayında müşahidə edilmişdir. Xarakterik maksimal su sərfi 32.2 m3/san 1985-ci ilin iyun, minimal isə 0.36 m3/san 1995-ci ilin fevral ayında olmuşdur. 1996-2000-ci ilə qədər maksimal su sərfi 15.6 m3/san 1997-ci ilin iyul, minimal su sərfi isə 2.17 m3/san 1996-cı ilin fevral ayında müşahidə edilmişdir. Xarakterik maksimal su sərfi 27.2 m3/san 2000-ci ilin avqust, minimal isə 1.07 m3/san 1998-ci ilin fevral ayında olmuşdur. 2001-2009-cu ilə qədər maksimal su sərfi 28.9 m3/san 2003-cü ilin may, minimal su sərfi isə 1.97 m3/san 2004-cü ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir.

Axoxçay-Xanagah məntəqəsinin su sərfi məlumatları 1951-ci ildə yalnız (IX-XII) aylarda, 1952-ci ildən 1962-ci ilə qədər dövrdə ən maksimal su sərfi 24.8 m3/san 1952-ci il iyun, minimal isə 8.59 m3/san 1958-ci ilin sentyabrında olmuşdur. 1964-70-ci illər ərzində maksimal su sərfi 6.12 m3/san 1963-cü ilin iyul, minimal 0.38 m3/san 1967-ci ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir. 1971-75-ci illər ərzində xarakterik maksimal su sərfi 164 m3/san 1963-cü ilin avqust, minimal 3.34 m3/san 1971-ci ilin iyun ayında müşahidə edilmişdir. 1981-1995-ci ilə qədər maksimal su sərfi 10.1 m3/san 1982-ci ilin may, minimal su sərfi isə 0.38 m3/san 1986-cı ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir. Xarakterik maksimal su sərfi 98.9 m3/san 1985-ci ilin iyun, minimal isə 0.17 m3/san 1986-cı ilin may ayında olmuşdur. 1996-2000-ci ilə qədər maksimal su sərfi 2.37 m3/san 2000-ci ilin aprel, minimal su sərfi isə 0.61 m3/san 1996-cı ilin dekabr ayında müşahidə edilmişdir. 2001-2009-cu ilə qədər maksimal su sərfi 8.34 m3/san 2006-cı ilin aprel, minimal su sərfi isə 0.36 m3/san 2006-cı ilin yanvar ayında müşahidə edilmişdir.