A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Moğollar Çağında
İranla Hind ve Çin
Arasında Deniz
Yolu ve Herat
«rÇu» ve «İle» havzalarında şehir hayatı daha 1 3. üncü asrın ikinci yarısında büyük bir sekteye uğruyor. Zikri geçen Cemal Qarşî buradaki şehir hayatının artık alçalma devrine girdiğine şahit oluyor. Bu noktalarda şehir hayatının inkıtaa uğramasını sadece göçebelerin istilâsı ile izah etmek yanlıştır. Bunun asıl sebebi, yukarıda (s. 60-61) anlattığımız gibi, Moğölistanda ve öge- day- Ulusunda hasıl olan nüfus fazlalığının cenuba doğru kaymak ihtiyacında kalması olmuştur. Çu ve İle havzalarında Kfcydu Hanın zamanında 1266 senesinde toplanan kurultayın karariyle resmî şeklini alan bu şehirleri ortadan kaldırma hâdisesi neticesinde bırakılan bu şehirler, 19-uncu asrın ilk yarısında Khokand hanları zamanına kadar ihya edilmedi. Burada göçebe hayat sağlam kaldı. Bu da «Khanbalık» (Pekin) ile Hindistan arasında 13.üncü asır sonunda kurulan deniz ticaret yolunun inkişafıyla ilgili olsa gerektir.

Kubılay Kaanm umum Moğol Kağanlığının merkezini Pekine gö- çürüp, 1279 da Sung sülâlesi elinde olan bütün Cenubî Çinin, 1282 de Hindiçinî ve Birmanya (o vakit «Miam») nm ve nihayet 1286 da «Sonda» adlarının Doğu Moğol devletine eklenmesi, Hindistana biti- ş:k îlhanlılar Devletiyle Doğu Moğ;ol Devleti arasında deniz münasebetleri kurulmasına sebep oldu. Horasanda bulunan llhanlı ArgUn Han ve islâmiyeti. kabul etmeden önce Gazan Han, Bülücistan ve Hürmüz


yoluyla Çinden Uzakdoğu mahsullerini, ustalarını, hattâ Buda dini eserlerini ve rahiplerini getiriyorlardı.- Daha 14.üncü asrın ikinci dörttebi- rinde arap seyyahı İlmi Battûta da Altın Orda*dan Ürgenç yoluyla Hindistana ve oradan Çine gitmişti. Her halde ö vakit Altın Orda ile Hindistan arasında kuvvetli bir ticaret yolu teessüs etmeğe yüz tutmuştu. 1 6.ncı asır başlarına kadar bu yol ehemmiyetini muhafaza etti. Herat- la Edil havzasındaki Kazan Hanlığı arasındaki medenî münasebetlere ait malûmatı biz, Hindistanda Babur Mirzanın ve Kandıhar taraflarında yaşıyan Fahri Sultan Muhammedin eserlerinden öğreniyoruz*). I6.ncı asırda Hind Moğol İmparatorluğu ile rus çarlar* arasında medenî

re Rus Noktainazarları, Yeni Türkistan, 1927, N. 4, s. 15-21.

^4:i) Bk. Zeki Veli d î , Türkistan ve Edil Havzasının Medenî Münasebetleri Tarihinden. «Yeni Türkistan», 1927, N. 2-3; s. 27-28.