Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad yniversiteti

Sığortanın növləri. Sığorta ictimai-iqtisadi həyatın bütün aspektlərini əhatə 
etməklə cəmiyyətin sahibkarlıq riskinin və maddi rifahının zəmanətçisi kimi çıxış 
edir, fövqəladə və gözlənilməz hadisələr zamanı əmlak münasibətlərinin və 
mənafenin qorunmasına, dövlətin maliyyə sisteminin möhkəmləndirilməsinə 
birbaşa təsir göstərir və nəinki sığorta hadisəsi zamanı büdcəni dəymiş zərərlərin 
ödənilməsindən qurtarır, eləcə də uzunmüddətli investisiyaların başlıca mənbəyinə 
çevrilir. Sığorta ixtisaslaşdırılmış sığorta təşkilatları tərəfindən realizə olunur. Bu 
təşkilatlar qeyri-dövlət və dövlət təşkilatları ola bilər və onların fəaliyyət sahəsi 
xarici, daxili (məhdud) və ya qarışıq (ikili) sığorta bazarlarını əhatə edir. Bazarların 
yüksək inkişafı şəraitində sığorta fəaliyyəti həm xaricdə, həm də ölkə daxilində 

---

30 
həyata keçirilə bilər. Bu isə sığortanın təşkilati təsnifləşdirilməsidir. Hər hansı 
təsnifləşdirilmənin əsasını elə əlamətlər təşkil etməlidir ki, bütün həlqələrin 
qarşılıqlı şəkildə əlaqələrini təmin edə bilsin. Təsnifatın əsasını iki əlamət təşkil 
edir ki, bunlar sığorta məsuliyyətinin və sığorta obyektlərinin səviyyəsində 
fərqlərdir. 
Yuxarıda qeyd olunanlara uyğun olaraq iki təsnifləşdirmə əlaməti tətbiq 
edilir: 
- sığorta obyektləri üzrə; 
- təhlükəlilik səviyyəsi üzrə. 
Sığorta obyektləri üzrə təsnifat ümumi xarakter daşıyır, təhlükəlilik səviyyəsi 
üzrə təsnifat isə əmlak sığortasını əhatə etdiyindən sahə xarakteri daşıyır. 
Sığorta münasibətləri könüllü və məcburi formalarda realizə olunur. 
Sığortanın məcburi forması dövlət tərəfindən qanunvericiliyə əsasən həyata 
keçirilmək şərtilə cəmiyyətin mənafelərinin qorunması və təmin edilməsi üçün 
hüquqi və fiziki şəxslərin sığorta edilməsidir. Bu müəyyən sığortalanmış qrupların 
qəti şəkildə müəyyənləşdirilmiş sığorta ödənişinin həyata keçirilməsi anlamına 
gəlir. Yəni maddi zərərin ödənilməsi və ya pul formasında yardım göstərilməsi 
lazım olduqda bu, nəinki konkret zərərçəkmişin marağına, eləcə də, ictimai marağa 
xidmət edir. Bir sözlə, məcburi sığorta sığortaçını müdafiə edir. Bu səbəbdən hərbi 
xidmətçilərin sığortası, sosial sığorta və bir neçə digər sığorta forması ölkəmizdə 
məcburi sığorta kimi nəzərdən keçirilir. Məcburi sığortada bu prinsiplər 
fərqləndirilir: Sığorta edən müəyyən olunmuş obyektlərin sığortalanması üçün 
məcburi sığorta qanununu tətbiq edir, sığorta olunan isə sığorta ödənişini həyata 
keçirməlidir. Qanunda əsasən aşağıdakı məsələlər nəzərə alınır: 
- məcburi sığortalanmalı olan obyektlərin siyahısı; 
- sığorta məsuliyyətinin səviyyəsi; 
- tarif dərəcələrinin tətbiqində nəzərə alınan qaydalar; 
- sığorta ödənişlərinin həyata keçirilmə dövrü; 
- sığorta olunanın və sığorta edənin vəzifə və hüquqları.

---

31 
Bir qayda olaraq məcburi sığorta qanununun tətbiq olunması dövlət sığorta 
orqanlarına həvalə edilir və məcburi sığorta fəaliyyətinin həyata keçirilməsində 
səlahiyyətli orqanlar qanunvericilik əsasında müəyyənləşdirilir. Qanunda məcburi 
sığortası nəzərdə tutulmuş obyektlərin sığortalanmasının bütövlükdə əhatə 
olunması vacib şərtlərdən hesab olunur və bu səbəbdən sığorta orqanları tərfindən 
hər il sığortalanmış obyektlərin ölkə üzrə qeydiyyatı aparılır, sığorta ödənişlərinin 
müəyyən olunmuş müddətə yığılması və hesablanması həyata keçirilir. Digər vacib 
şərtlərdən biri Qanunda məcburi sığortası nəzərdə tutulmuş obyektlərin avtomatik 
olaraq əhatə olunmasıdır. Yəni məcburi sığorta obyektlərindən heç biri bu 
prosesdən kənarda qala bilməz. Məcburi sığortanın sığorta ödənişlərinin həyata 
keçirilib-keçirilməməsindən asılı olmayaraq 
fəaliyyət 
göstərdiyi 
üçün 
sığortalananlar sığorta ödənişlərini həyata keçirmədiyi hallarda məsələ məhkəmə 
qaydasında nəzərdən keçirilir. 
Məcburi sığortanın müddətsizlik xüsusiyyəti mövcuddur. Sığortaçının sığorta 
olunmuş əmlakdan ümumilikdə istifadə etdiyi dövr ərzində məcburi sığorta 
fəaliyyəti həyata keçirilir. Bu sığorta yalnız köhnəlmiş və sahibsiz əmlak 
nümunələri üçün nəzərdə tutulmamışdır. Əmlakın başqasının mülkiyyətinə keçdiyi 
vaxt isə sığorta dayandırılmır, yalnız sığortalanmış əmlak məhv olduqda öz 
qüvvəsini itirir.
Məcburi sığortadan fərqli olaraq sığortanın digər forması olan könüllü 
sığortada sığorta müqaviləsi könüllülük prinsipi əsasında bağlanır. 
Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada könüllü sığortanın ayrı-ayrı növü 
üzrə xüsusi qaydalar müəyyənləşdirilir və dövlət sığorta nəzarəti orqanları 
tərəfindən lisenziya verilir. Bir qayda olaraq sığortanın könüllü formasında 
müqavilələr əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş sığorta müddəti üçün bağlanılır. 
Bu sığorta formasının bir sıra prinsipləri mövcuddur: 
1. Könüllü sığorta könüllü əsaslarla və qanuni yolla fəaliyyət göstərir. 
Könüllü sığortana biləcək bütün obyektlərr qanun tərəfindən müəyyənləşdirilir və 
konkret şəraitin tənzimlənməsində sığorta qaydalarından istifadə olunur. 

---

32 
2. Sığortada könüllü iştirak. Əgər mövcud vəziyyətlə sığorta şərtləri 
arasında ziddiyyət yoxdursa, bu zaman sığortaçının müvafiq obyekti 
sığortalamamağa haqqı yoxdur.
3. Sığortanın könüllü formasında obyektlərin müəyyən hissəsinin