Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

4.2. Strateji planlaĢdırma və onun mərhələləri 
 
Planlaşdırma sisteminin aşağıdakı iki növünü: texniki – 
iqtisadı və operativ planlaşdırma növlərini fərqləndirirlər. 
Texniki–iqtisadi  planlaşdırma  müəssisənin  müvafiq 
plan dövründə dövlət tapşırıqlarının və istehlakçıların sifariş-
lərinin  yerinə  yetirilməsinə  yönəldilmiş  texniki,  iqtisadi, 
təşkilati  və  sosial  inkişaf  planlarının  işlənib  hazırlanmasına 
dair  hesablamalar  sistemidir.  Texniki  –  iqtisadi  planlaşdır-
manın  iki  növünü:  qısa  və  uzunmüddətli  növlərini  fərqlən-
dirirlər. 
Uzunmüddətli planlaşdırma –  iqtisadiyyatın və onun 
tərkib hissələrinin – sahələrin, müəssisələrin, adətən, beş il 
üçün iqtisadi və sosial inkişaf üzrə tapşırıqların işlənib ha-
zırlanmasını nəzərdə tutur. Bununla o, əmək kollektivləri-
nin  qarşıya  qoyulmuş  vəzifələrin  həllinin  ən  səmərəli 
yollarını  və  üsullarını  müəyyən  edir,  müəssisənin  iqtisa-
diyyatının  planauyğun  inkişafını,  onun  tarazlığını  və  pro-

---

 
 
84 
porsionallığını  təmin  edir,  intensivləşdirmə  əsasında  icti-
mai istehsalın effektivliyinin artmasına səbəb olur. Hazır-
da  uzunmüddətli  planlaşdırma  funksiyasını  strateji  plan-
laşdırma yerinə yetirir. 
Qısamüddətli planlaşdırma–uzunmüddətli plan tapşı-
rıqlarına əsasən müvafiq il üçün plan tapşırıqlarını müəy-
yənləşdirir. Hazırda  müəssisənin qısamüddətli planı funk-
siyasını biznes – plan yerinə yetirir. 
Operativ  planlaşdırma  –  ümumi  plan  tapşırıqlarının 
iş yerlərinə (icraçıya) çatdırılmasına imkan verən planlaş-
dırma iş növüdür. O, indi də öz funksiyasını saxlayır. 
“Müəssisələr  haqqında”  Azərbaycan  Respublikası 
Qanunun 32–ci maddəsində [2] deyilir: “Müəssisə istehsal 
etdiyi  məhsula,  gördüyü  işlərə,  göstərilən  xidmətlərə  tə-
ləbatı,  habelə  istehsalat  və  sosial  inkişafını  təmin  etmək, 
onun işçilərinin şəxsi gəlirlərinin yüksəldilməsi zəruriliyi-
ni  nəzərə  alaraq  öz  fəaliyyətini  müstəqil  planlaşdırır  və 
inkişafının perspektivlərini müəyyən edir”. 
Hər  bir  sahə  və  müəssisənin  yaxın  və  uzaq  gələcək 
üçün  imkanlarının  əvvəlcədən  müəyyən  edilməsi–proq-
nozlaşdırılması – bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar di-
rektiv planlaşdırma dövrünə nisbətən nəinki öz əhəmiyyə-
tini itirir, tamamilə əksinə, daha da aktual olur. Yeni şərait 
direktiv  planlaşdırmanın  indikativ  istiqamətləndirici  məs-
ləhət–planlaşdırma ilə əvəz olunması zərurətini yaradır.  
İndikativ  planlaşdırma  bir  neçə  strateji,  tənzimləyici, 
təchizedici (korrektə), məlumatverici funksiyaları icra edir. 
Strateji  funksiya  əsasən,  sosial  –  iqtisadi  inkişafın 
uzunmüddətli  planlar  proqnozlaşdırılmasından  ibarətdir. 
Bundan  əlavə  makro  səviyyədə  inkişaf  proporsiyalarının, 
plan  dövrü  üçün  inkişafı  çox  vacib  olan  sahələrin  müəy-

---

 
 
85 
yən  edilməsi  və  bir  də  bazar  mexanizminin  normal  işinin 
təmin edə biləcək iqtisadi şəraitin formalaşdırılması da in-
diakativ  planlaşdırmanın  strateji  funksiyasının  tərkib  his-
səsini təşkil edirlər. Bütün bunlar  isə  öz növbəsində  uzun 
müddətli proqnozlar vasitəsilə həyata keçirilir. 
Strateji  planlaşdırma  müəssisə  üçün  ali  səviyyədən 
olan fəaliyyətdir və əksər hallarda istehsalın inkişafının tə-
min  olunmasına  və  mənfəətin  artırılmasına  xidmət  edir. 
Strateji  planlaşdırma  –  istehsal  sahəsində  müəssisənin 
məqsədi, onun potensial imkanları arasında strateji uyğun-
luğun yaradılmasının və qorunub saxlanmasının idarə edil-
məsi prosesidir. O, müəssisənin istehsal proqramının məq-
səd və vəzifələrinə, “sifariş portfelinin” və istehsalın inki-
şaf strategiyasına istinad edir.