HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

"Dut­maq" feli ilə dü­zəl­miş fra­zeo­lo­ji va­hid­lə­rin sa­yı abi­də­də on­dan çoxdur ki, on­lar­dan dör­dü fra­zeo­lo­ji va­riant­lar­dır: "əmr dut­maq" - "buy­ruq dut­maq" (əm­rə ta­be ol­maq, əm­ri ye­ri­nə ye­tir­mək), "xa­ti­ri xoş dut­maq" - "kön­li şad dut­maq" (ürə­yi­ni buz ki­mi sax­la­maq, xa­tir­cəm ol­maq). Məsələn : "Əm­ri-taət mana olub ru­zü şəb, Dut­sam əm­rin no­la ha­lım əcəb"; "Pəs, Xu­da­nın buy­ru­ğu­nı dut­dı­lar, Yer yü­zin­də Kə'bə bün­yad et­di­lər"; "Xa­ti­ri­ni xoş dut­gil, ya rə­sul, Şol mü­ba­rək kön­lü­ni qıl­ma mə­lul"; "Pəs, ana ol dəm ye­nə de­di rə­sul, Şad dut­gil kön­li­ni, qıl­ma mə­lul".

Birinci fra­zeo­lo­ji va­riant­lar­da yal­nız baş si­no­nim isim­lər- ərəb mən­şə­li "əmr" və türk mən­şə­li "buy­ruq" - əvəz­lən­di­yi hal­da, ikinci fra­zeo­lo­ji va­riant­lar­da ərəb mən­şə­li "xa­tir" və türk mən­şə­li "kö­nül" si­no­nim isim­lə­rin­dən baş­qa, hər iki­si fars mən­şə­li olan "xoş" və "şad" si­fət­lə­ri də əvəz­lən­miş­dir. Bu fra­zeo­lo­ji va­riant­lar­dan heç bi­ri müasir ədəbi di­li­miz­də iş­lən­mə­sə də, "ürə­yi­ni gen (buz ki­mi) sax­la­maq" fra­zeo­lo­ji va­riant­ı ilə so­nun­cu­lar ara­sın­da müəy­yən ya­xın­lıq mü­şa­hi­də olu­nur: kö­nül-ürək, tut­maq-sax­la­maq. "Kön­lü xoş tut­maq" ifa­də­si "Kə­va­mi­lüt-tə'bir"də də iş­lən­miş­dir (122, 2a).

Hə­zi­ni ­tərcüməsindəki "dust ­dut­maq" (sev­mək, özü­nə dost say­maq) far­zeo­lo­ji va­hi­di də müasir ədə­bi di­li­miz­də iş­lən­mir: "Çox olur dün­ya­da elm əh­li­nə yar, Kim anı gör­sə, özi­nə dost du­tar". Bu fra­zeo­lo­ji ifa­də Cəlil.Məm­məd­qu­lu­za­də və Məmməd.Səid.Or­du­ba­di­nin di­lində iş­lən­sə də (8, II, 140), fik­ri­miz­cə, o, fars di­lindəki دوست داشتن (sev­mək) sa­bit söz bir­ləş­mə­si­nin "kal­ka" yo­lu ilə tər­cü­mə­si­dir. Ma­raq­lı­dır ki, bu ifa­də bu gün də əsasən ru­ha­nilərin di­lin­də iş­lə­nir.

Tərcümədə işlənmiş "hör­mə­tin tut­maq" , "məlal dutmaqu" və "şəkk tut­maq" fra­zeo­lo­ji va­hid­lə­ri də bu qə­bil­dən­dir. Bu fra­zeo­lo­ji va­hidlər də, fik­ri­miz­cə, fars di­lin­də iş­lə­nən حرمت داشتن (hör­mət et­mək), ملال داشتن (qəmlənmək, kədərlənmək), və شک داستن (şəkk etmək) sa­bit söz bir­ləş­mə­lə­rin­dən "kal­ka" yo­lu ilə tər­cü­mə olun­muş­dur. Xa­tır­la­daq ki, داشتن feli­nin bir­ba­şa məna­sı "ma­lik ol­maq"dır. "Hör­mət tut­maq" fra­zeo­lo­ji va­hi­di Seyid Əzim Şir­va­ni­nin di­lin­də də qey­də alın­mış­dır (8, IV, 402). Bu sa­bit söz bir­ləş­mə­si müasir ədəbi di­li­miz­də "hör­mə­tin göz­lə­mək (sax­la­maq)" şək­lin­də iş­lə­nir, "şəkk dut­maq" isə ümu­miy­yət­lə iş­lən­mir.

Hə­zi­ni tər­cü­mə­sin­də "qulaq dutmaq" və "yol dut­maq" fra­zeo­lo­ji va­hi­dləri də işlənmişdir : Dedi kim nari- səqər olur əyan, Dut qulağın, ya Bilal məndin yana .

Bu ifadələrdən birincisi müasir ədəbi dilimizdə "qulaq asmaq" (bəzən də "qulaq vermək") şəklində işlənir. İkinci ifa­də­nin isə müasir ədəbi dilimizdəki va­rian­tı "yo­la düş­mək" sa­bit söz bir­ləş­mə­si­dir.

Tərcümə­də iş­lən­miş "yüz dut­maq", "xə­bər dut­maq" fra­zeo­lo­ji va­hid­lə­ri isə müasir ədə­bi di­li­miz­də aza­cıq fo­ne­tik də­yi­şik­li­yə uğ­ra­mış­lar: "üz tut­maq", "xə­bər tut­maq".Tərcümədə "məlal dutmaq" frazeoloji birləşməsi də "qəmlənmək", "kədərlənmək" mənasında işlənmişdir.