I mövzu: Mədəniyyətşünaslığın predmeti Plan: Mədəniyyətşünaslığın elm kimi formalaşması

Orta əsrlər mədəniyyətinin maddi əsası feodal münasibətləridir: iri torpaq sahibləri (feodal) kəndlilər və torpağın ağası idilər (kəndlilər torpağa sahibkardan icarəyə götürürdü). Kəndli torpağın ağasından tam iqtisadi və şəxsi asılılıqda idi ki, bunun da nəticəsində təhkimlilik hüququ yarandı. Təsərrüfat natural idi: qapalı malikanə dövriyyəsində və inkişaf etməmiş ticarət münasibətləri formasında idi.

Təsərrüfat həyatının belə xarakteri yeni sosial mədəniyyətin formalaşmasına gətirib çıxardı. Senyor – vassal, vassal və feodal münasibətləri şəxsi və ailə əlaqələri, müqavilələri, himayədarlığı əsasında qurulurdu. Bu zümrələrin – ruhanilər, əyanlar (cəngavərlər) və üçüncü təbəqə adlanan (xalq) digər əhalinin formalaşmasına gətirib çıxardı. Eyni zamanda yerdəki “günahlı” həyatdan ayrılaraq tərki-dünyalıqla ruhunu xilas edənlər – rahiblər zümrəsi də formalaşır. Orta əsrlərdə əgər ruhanilər insan ruhunun qayğısına qalırdılarsa, o biri zümrə - əyanlar – insan haqqında başqa təsəvvürə malik idilər. Onun əsasında da cəngavər mədəniyyəti meydana gəlir. Onların insan idealı alicənab mənşəni, cəsarəti, şöhrəti, namusu, qəhrəmanlığa can atmanı, öz senyoruna və Allahına sadiqliyi, gözəl xanıma pərəstişi, nəcibliyi əks etdirirdi.

Orta əsrlərin kəndli mədəniyyəti başlıca olaraq folklorda ifadə olunurdu. Bəzi tədqiqatçılar onu “məzəli”, yaxud karnaval mədəniyyəti adlandırırdı.

Orta əsrlərdə üç növdə məktəblər fəaliyyət göstərirdi. Kilsə və monastırların əsasında yaranan aşağı məktəblər elementar savadlı kilsə ruhanilərini – kliriklərin hazırlamaq məqsədi güdürdü. Həmin məktəblərdə başlıca diqqət latın dilinin, dualar və ibadət qaydalarının öyrədilməsinə yönəldilirdi. Əsasən yepiskop kafedraları əsasında formalaşmış orta məktəblərdə yeddi “azad sənət” (qrammatika, ritorika, dialektika, yaxud məntiq, hesab, özündə coğrafiya, astronomiya, musiqini birləşdirən həndəsə) öyrədilirdi. İlk üç elm trivium, sonuncu dördlük isə kvadrium adlanırdı. Sonralar “azad sənətlər”in tədrisi ali məktəblərdə də həyata keçir ki, onlar da universitet adını alır. İlk universitetlər XII əsrdə meydana gəlmişdir. Burada ilahiyyat, fəlsəfə, roma hüququ və tibbi tədris edən professorlar fəaliyyət göstərirdilər. Hələ XII əsrin I yarısında “azad məktəb” şəklində fəaliyyət göstərən Paris universiteti Avropanın ən qədim universitetlərindəndir.