İslam akaiDİ ve kelama giRİŞ

111 Bu konuda geniş bilgi için bk. M. Rahmi Balaban, İlim-Ahlâk-İmân, s. 3-12 (Ank., ts.) (A. Hamdi Ak­seki'nin bu esere yazdığı giriş)

112 İbrâhîm: 14/10. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 50-51.

113 Bk. Gazzâlî, İhya, I, 144; Şehristânî, Nihâyetü'l-İkdâm, s. 4.

114 En'âm: 6/103.

115 Fussılet: 41/53.

116 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 51-53.

117 Rûm: 30/30.

118 Bk. Bekir Topaloğlu, İslâm Felâmcıları ve Filozof­larına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcib), s. 23-24 (Ank.,

119 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 53-55.

120 Yûnus: 10/12. Ayrıca bk. Neml: 27/ 62; Zümer:39/8, 49.

121 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 55-56.

122 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 56-57.

123 Devir: Lûgatta dönmek, râci olmak manasına gelen bu kelime, mümkin iki varlıktan her birinin, öteki­nin var olması için illet teşkil etmesi, diye tarif edi­lir. A ile B mümkin olan iki varlık olsun. Bunlar­dan A nın var edici illeti B, B nin var edici illeti A olarak kabul edilirse, bu tarz bir düşünceye devir denilir. Kelâmcılar böyle bir düşünce şeklini batri kabul etmişlerdir. Çünkü bu iki illetten meselâ, A nın B yi var edebilmesi için, ondan önce kendisinin var olması gerekir. Halbuki A nın vsrlığı B nin onu var etmesine bağlı idi. Aynı şeyi E için de düşüne­biliriz. Böylece A ile B var olabilmek için birbirle­rine muhtaç olurken, gerçekte kendi kendilerine muhtaç olmaktadırlar. Halbuki “bir şeye muhtaç olmak”, “muhtaç olan” ve “muhtaç olunan” diye iki ayrı varlığı gerektirir. (Bk. Bekir Topaloğlu, age, s. 103 ve oradaki kaynaklar)

Teselsül ise, hadislerin ve mümkinlerin birbirinin müessiri (illeti ve sebebi) olarak geriye doğru niha­yetsiz devam etmesi demektir. Kelâmcılar teselsülü iptal etmek için çeşitli deliller kullanırlar. Bunlar­dan ikisini zikredelim:

(a) Burhân-i Tatbik: Sebeb-müsebbeb zinciri geri­ye doğru, bir dizide sonsuz olarak devam eder gi­derse, bu durumda, bize doğru son ma'lûl son eser vardır, fakat ilk müessir yoktur. Biz son eserden başlamak üzere geriye doğru nihayetsiz bir zincirle­me düşünelim. Bir de son esere nisbetle meselâ, beş kademe yukarıda olan ikinci bir sonsuz silsile düşü­nelim. Bu iki malûl silsilesini bize doğru olan baş­langıç noktalarından birbirine çakıştıralını (tatbik). Birinci silsilenin birinci halkası, ikinci silsilenin bi­rinci halkası ile (yani asıl illetler silsilesinin beşinci halkası ile) karşı karşıya gelecektir. İkincisi ikinci­sinin, üçüncüsü üçüncüsünün karşısına olmak üzere devam edecektir. Bize doğru olan başlangıç noktası­na nisbetle aralarında dört kademe fark bulunan bu iki malûl zinciri arasında, ya tam bir uygunluk bu­lunacak, yani zincirlerden birinin her halkasının 'çarşısına öbürünün bir halkası gelecek, bu takdirde ül cüz'e eşit olacaktır ki, bu muhaldir; veya eksik sisile sona erecektir. O zaman da öbür silsile dört kademe fazla gelecektir. Sonlu kemiyetten, muay­yen miktarda fazla olan kemiyet te sonlu olacağından öbür silsile de sona erecektir. Böylece sebeb -müsebbeb zinciri sonsuz olmaktan çıkacaktır,

(b) Burhân-ı Tezâyüf: Bu delil illet ile malûl ara­sındaki nisbetin incelenmesinden doğmaktadır. İllet­ler zincirinin sonsuz olarak sürüp gittiğini kabul edersek, malûl sayısı illet sayısına nisbetle bir fazla olacak ve illet-malûl dengesi bozulacaktır. Çünkü zincirin her halkası," kendisinden öncekine nisbetle malûl, kendisinden sonrakine nisbetle de illettir. Halbuki bize doğru son malûl sadece malûldür, il­let değildir. O halde fazladır. Oysa nihayetsiz düşü­nülen varlıklarda ziyade ve noksan düşünülemezdi. Bk. Bekir Topaloğlu, age, s. 105-106 ve oradaki kay­naklar. Ayrıca bk. İzmirli, Yeni İlm-i Kelâm, II, 20-21).

124 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 57-58.

125 Furkân: 25/61.

126 Âl-i İmrân: 3/191. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 59-60.

127 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 60.

128 Târık: 86/5-7.

129 Ğâşiye: 88/17 -20.

130 Hacc: 22/73. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 60-61.

131 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 61.

132 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 61-62.

133 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 62.

134 Allah’ın varlığının delilleri konusunda geniş bilgi edinmek isteyenler şu eserlere 'bakabilirler: Harpûtî, Tenkîhu'l-kelâm, s. 155 vdd.; İzmirli, age, II, 5-41; Mülahhas İlm-i Tevhîd, s. 82-92 (İst., 133.8); Ömer Nasuhi Bilmen, Muvazzah İlm-i Kelâm, s. 87-94; İrfan Abdülhamîd, İslâmda İtikâdî Mezhepler ve Akaid Esasları, s. 163-206; î. Agâh Çubukçu, İslâm Felsefesinde Allah’ın Varlığının Delilleri, ilgili yerler (Ank., 1978); Bekir Topaloğlu, Allah’ın Varlığı, il­gili yerler; Ali Arslan Aydın, İslâm İnançları ve Fel­sefesi, s. 153-168; Ahmed Hamdi Akseki, Allah Var­dır ve Birdir (Îlim-Ahlâk-İman içinde), s. 173-185... Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 62-63.

135 Sufilerin Allanın varlığı konusundaki görüşleri hak. bk. Süleyman Uludağ, Tasavvufta Ülûhiyyet Telâk­kisi, Hareket der., sayı: 18-19, s. 3-10 (Ağustos-Eylül 1980); Tasavvuf! Ülûhiyyet Telâkkisinde Tezat, aynı dergi, sayı: 20-22, s. 3-18 (Ekim-Kasım-Aralık 1980). Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 63-64.

136 Bk. Bâkıllânî, K. et-Temhîd, s. 24; Bekir Topaloğlu, age, 94 vd.

137 Tûr: 52/35 – 36.

138 Rûm: 30/22.

139 Ra'd: 13/4

140 Monsma, Allah Yetecellâ fî asri'l-ilm s. 11 vd. dan naklen Bekir Topaloğlu, age, s. 172-173.

141 A. Cressy Morrison, Bir Bilim Adamını Allahın Varlığına İnandıran Yedi Sebep, (İlim-Ahlak-İman içerisinde), s. 186-187; însan. Kâinat ve Ötesi {trc. Be­kir Topaloğlu), s. 21 İst., 1979)

142 İbrahim: 14/10.

143 Bekir Topaloğlu, Allah’ın Varlığı, s. 173-174.

144 Bk. A. Cressy Morrison, İnsan Kâinat ve Ötesi, s. 83; Bir Bilim Adamını Allahın Varlığına İnandı­ran Yedi Sebep, s. 189-190.

145 Rûm: 30/22. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 64-69.

146 Bu konuda geniş bilgi için bk. Süleyman Uludağ, Teftâzânî'ye ait gerhu'l-Akâid adlı eserin tercemesi, s. 148-149, 1 nolu dipnot. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 70.

147 Îsm-i a'zam konusundaki hadisler için bk. Ebû Dâvûd, Vitr, 23; Tirmizî, Daavât, 64, 65, 100; Nesâc Sehv. 58; İbn Mâce, Duâ, 9, 10; Dârimî, Fedâilü'l- Kur'ân, 14; Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 120, 158. 245, 265; V, 349, 350, 360; VI. 461 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 70.

148 Tâhâ: 20/8.

149 Haşr: 59/24.

150 A'râf: 7/180.

151 İsrâ: 17/110.

152 Buhârî, Daavât, 68; Şürût, 18; Tevhid, 12; Müslim, Zikr, 2; Tirmizî, Daâvât, 83.

153 Tirmizî, Daavât, 83; İbn Mâce. Duâ, 10.

154 Ahraed b. Hanbel, Müsned, I, 391.

155 En'âm: 6/19,

156 Mâide: 5/116.

157 İzmirli, Yeni îlm-i Kelâm, II, 84

158 Bağdadî, Usûluddîn, s. 115 vd. (İst, 1346/1928).

159 Mâtürîdî, K. et-Tevhîd, s. 38; .Bağdadî, age, s. 116; İzmirli, age, II, 86.

160 Teftâzânî, Şerhu'l-akâid, s. 147.

161 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 71-75.

162 En'âm: 6/133.

163 Hadisi Ebû Nuaym ve Taberânî rivayet etmiştir. Bk. Süyûtî, el-Câmiu's-sağîr, I, 132 (Mısır, 1373); Aclûnî, Keş.fu'1-hafâ', I, 311 (Beyrut, 1352).

164 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 75-76.

165 İzmirli, age, II, 88 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 77.

166 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 77.

167 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 78.

168 Hadîd: 57/3,

169 Kasas: 28/88,

170 Rahman: 55/26-27.

171 Bk. Fethullâh Huleyf, K. et-Tevhîd Mukaddimesi, s. 19, Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 78-79.

172 Şûra: 42/11.

173 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 79.

174 İhlâs: 112/1-2.

175 Fâtır: 35/15. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 79-80.

176 Zümer: 39/4.

177 Îhlâs: 112/1 – 4.

178 Mü'rninûn: 23/91.

179 Enbiyâ: 21/22.

180 Burhân-ı Temânü' için bk, Teftâzânî, age, s. 141; Beyâzî, İşârâtü'l-merâm, s. 97; Harpûtî, Tenkîhu'l-kelâm, s. 181-182; İzmirli, age, II, 97-98.

181 Bk. Beyâzî, age, s. 97; İzmirli, age, II. 96-97.

182 Bk. İzmirli age, II, 98; A. Arslan Aydın, age, s. 196. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 80-83.

183 Sübûtî afatlar konusunda geniş bilgi için bk. Sâbûnî, el-Bidâye, s. 73-75; Teftâzânî, age, s. 157-164; Beyâzî, age, s. 118, Harpûtî, age, s. 195-205; İrfan Abdülhamîd, İslâmda İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları, s. 235-266; Metin Yurdagür, Allahın Sıfat­ları, s. 171-225 (İst., 1984).

184 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 83-85.

185 Furkân: 25/58,

186 Tâhâ: 20/111. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 85-86.

187 En'âm: 6/59.

188 Mücâdele: 58/7.

189 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 86.

190 Ebû Dâvûd, Edeb, 110.

191 Âl-i İmrân: 3/26,

192 Şûra: 42/49.

193 Nahl: 16/40.

194 Nahl: 16/90 Nahl: 16/90.

195 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 86-87.

196 Nûr: 24/44-45.

197 İzmirli, age, II, 122.

198 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 87-88.

199 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 88.

200 Mü'min: 40/19-20^. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 89.

201 A'râf: 7/143,

202 Kehf: 18/109.

203 Kelâm sıfatı için bk. Teftâzânî, age, s. 166-174; Beyâzî, age, s. 138-144. .

204 Eş'arî, el-îbâne, s. 28 (Medine, 1975); Teftâzânî, age, s. 169.

205 Bk. Ali el-Kârî, Şerhu'l-fıkhı'l-ekber, s. 23; Şer-hu'ş-şifâ, II, 497 (İst.', 1309)

206 Tevbe: 9/6.

207 Bk. Sâbûnî, age, s. 89-90; Teftâzânî, age, s,172; Beyâzî, age, s. 183. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 89-91.

208 Haşr: 59/24.

209 Tekvin sıfatı için bk. Sâbûnî, age, 91-96; Teftâzânî, age, s. 174-181; İzmirli, age, II, 121-122. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 91-93.

210 Fiilî sıfatlar konusundaki görüşler ve tartışması için bk. Sâbûnî, age, s. 91-92; İzmirli, age, II, 122-126: Metin Yurdagür, age, s. 226-232.

211 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 93-94.

212 Âl-i İmrân: 3/47. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 94.

213 Fâtır: 35/8.

214 Bk. Sâbûnî, age, s. 163; Teftâzânî, age, s. 227 vd.; Beyâzî, age, s. 227. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 94.

215 Enbiyâ: 21/107. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 95.

216 Mü'minûn: 23/ 16,

217 Yâsîn: 36/79,

218 Yâsîn: 36/51.

219 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 95.

220 Bk. Nisa: 4/48.

221 Mâide: 5/18. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 95-96.

222 Feth: 48/10,

223 Sâd: 38/75.

224 Rahman: 55/27.

225 Tâhâ: 20/39.

226 Tâhâ: 20/5.

227 Fecr: 89/22.

228 Bakara: 2/210.

229 Buhâ, Teheccüd, 14; Müslim, Salâtü'l-müsâfirîn, 24.

230 Şûra: 42/11.

231 Nahl: 16/17; Meryem: 19/65

232 Teşbih, tevil ve haberi sıfatlarla ilgili olarak bk. İbn Haldun. Mukaddime, II, 1093-1107; İzmirli, age, II, 152-159; İrfan Abdülhamîd, age, s. 207-234; Me­tin Yurdagür, age, s. 233-248; Haberî Sıfatları Anlamada Metod, Erciyes Ün İlahiyat Fak. Der., sayı: 1, s. 249-264 (Kayseri, 1984).

233 Sâbûnî, age, s. 71-72; Teftâzânî, age. s. 153. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 96-98.

234 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 99-100.

235 Şems: 91/7-8.

236 İnsan: 76/3.

237 Beled: 90/10.

238 Şems: 91/9-10.

239 Müdessir: 74/38.

240 Fussilet: 41/ 46.

241 Zümer: 39/62.

242 Nahl: 16/17.

243 Sâffât: 37/96.

244 Mülk: 67/14.

245 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 100-102.

246 Zümer: 39/62; Ra'd: 13/8; Kamer: 54/" 49; Tevbe: 9/51 A'râf: 7/178; Dehr: 76/30.

247 Fussılet: 41/46. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 102-103.

248 Nisa: 4/123; A'râf: 7/23; Tür: 52/21; İnsân: 76/3.

249 Zümer: 39/62; Fâtır: 35/3; En'âm: 6/102.

250 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 103-104.

251 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 104.

252 İrade hürriyeti ve kulların fiillerinin meydana gelişi konusunda geniş bilgi için bk. Sâbûnî, el-Bidâye, s. 139-142; Teftâzânî, Şerhu'l-akâid, s. 190-201; Harpûtî, Tenkîhu'l-kelâm, s. 240-242; İzmirli, Yeni İlm-i Kelâm, II, 202-203; Ali Arslan Aydın, İslâm İnanç­ları ye Felsefesi, s. 231-244; İrfan Abdülhamîd, İslâmda İtikâdî Mezhepler ve Akaid Esasları, s. 267-303; Kemal Işık, Mâtürîdinin Kelâm Sisteminde îman, Allah ve Peygamberlik Anlayışı, s. 90-96 (Ank., 1980); M. Saim Yeprem, İrade, Hürriyeti ve İmam Mâtürîdî, ilgili bölümler (İst., 1980); Şerafettin Gölcük, Kelâm Açısından İnsan ve Fiilleri, ilgili bölümler (İst., 1979); Necati öner, İnsan Hür­riyeti, ilgili bölümler (İst., 1982)

253 Savrahat, s.; 209, 1958.

254 Yaratmanın bu ikinci manası için bk. Âsim Efendi, Kâmûs Tercemesi, III, 835; Necati Öner, age, s. 63-65.

255 Mâide: 5/110.

256 Mü'minûn: 23/ 14.

257 Sâbûnî, age, s. 142; Teftâzânî, age, s. 193. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 104-106.

258 Ra'd: 13/8.

259 Hicr: 15/21.

260 Kamer: 54/49.

261 Furkân: 25/2.

262 Bakara: 2/177, 285; Nisa: 4/ 136.

263 Müslim, İmân, 1; Ebû Dâvûd, Sünnet, 15; İbn Mâce Mukaddime, 9.

264 Bk. Mâtürîdî, Te'vîlâtü'l-Kur'ân, vr. 220" dan nak­len, M. Sâim Yeprem, age, s. 319.

265 Tirmizî, Kader, 1.

266 Bk. Buhârî, Teheccüd, 5; Tevhîd, 31; Müslim, Müsâfirün, 28.

267 Seyyid Sabık, el-Akâidü'l-İslâmiyye, s. 98 (Beyrût, ts.)

268 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 106-111.

269 Âl-i İmrân: 3/159.

270 Tirmizî, Kıyamet, 60.

271 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 111-112.

272 Âl-i İm­rân: 3/97.

273 İstitâat ye bu konudaki tartışmalar için bk. Mâtürîdî, K. et-Tevhîd, s. 256-262; Sâbûnî, age, s. 135-138; Teftâzânî, age, s. 210-216. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 112-113.

274 Hayır ve şer konusunda daha geniş bilgi için bk. İzmirli, age, II, 210-225. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 113-115.

275 Şûra: 42/52; İsrâ: 17/9; Nisa: 4/119; İbrahim: 14/36.

276 Fâtır: 35/8.

277 Nisa: 4/79.

278 Kasas: 28/56.

279 Ra'd: 13/39.

280 İzmirîi, age, II, 195-197. Hidayet ve dalâlet konu­sunda bk. Sâbûnî, age, s. 163-164; Teftâzânî, age, s. 227, 242-243. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 115-117.

281 Mutezilenin salâh ve aslah konusundaki görüşleri için bk. Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu'l-usûli'l-hamse, s. . 518 vdd.

282 Nisa: 4/113.

283 Bk. Sâbûnî, age, s. 155-156; Teftâzânî, age, s. 243-247; Girîdî, Nakdü'l-kelâm, s. 237-238; İzmirli, age, II, 195. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 118-119.

284 Hikmet konusunda geniş bilgi için bk. İzmirli, age, II, 126-152. Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 120.

285 Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 121-122.

286 Hayreddin Karaman, Fıkıh Usûlü, s. 176-179 (îst, 1975). Ayrıca bk. Beyâzî, age, s. 75-81, 261; Kemâl b. Ebî Şerif, el-Müsâmere, s. 151-156 Müsâyere şerhi, Mısır, 1317) Doç. Dr. A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla İslâmakaidi Ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları: 122-125.