Mała encyklopedia kultury antycznej

perypter (gr. peripteros od peri dokoła, pterón skrzydło) świątynia lub inna budowla otoczona z zewnątrz pojedynczym rzędem kolumn (por. dipteros). P. posiadał trzy formy typowe: z an-tami (zob. wita), z prostylem i z amfiprostylem (zob. prostyl). Przez ustawienie kolumnady nao­koło świątyni część dachu sięgająca od mu­rów świątyni do kolumn sprawiała wrażenie skrzydeł.

perystyl 1. (gr. peristylos) to samo co peryp­ter, ogólna nazwa świątyni lub innej budowli otoczonej z czterech stron kolumnadą. 2. (gr. peristylon, paristylwn, łac. peristllum, peristiiium) w okresie hellenistycznym i rzymskim wewnętrz­ny dziedziniec domu, ogród otoczony krytą ko­lumnadą krużganka.

pes łac. (gr. pus) stopa; zob. miary dIugoSci i miary powierzchni.

Pescennius Niger namiestnik Syrii za cesarza Kommodusa w r. 191; po śmierci Pertinaksa wystąpił przeciwko Didiusowi Julianusbwi; ogło­szono go cesarzem na Wschodzie, został jednak pokonany przez walczącego o władzę Sewera w r.193.

Pessinus (dziś Bałahissar) miasto w Azji Mn., w Galacji zachodniej, blisko granic Frygii, wa­żne centrum handlowe, sławne z kultu bogini zwanej Magna Mater lub Kybele, której poświę­cona była świątynia ozdobiona przez władców Pergamonu. Symbol tego kultu, czarny kamień, który wg legendy miał spaść z nieba, został zawieziony do Rzymu w r. 204 p.n.e. i umiesz­czony na Palatynie. Stolica prowincji Galatia U w okresie późnego cesarstwa.

petasos (gr. petasos, łac. petasus) nakrycie głowy, filcowy kapelusz z szerokim rondem, pochodzenia tesalskiego lub macedońskiego, używany przy chlamidzie. Znany także w Rzy­mie.

Petra (aramejska Selah, dosl. Skała) dziś Ouadi-Mousa; stolica Edomitów, a następnie, od końca IV w. p.n.e., arabskiego plemienia Nabatejów. W r. 105 n.e. zdobyta przez Rzy­mian przestała być centrum administracyjnym, ale zachowała znaczenie jako ośrodek religijny Arabii. Rozwój swój zawdzięcza P. położeniu na szlakach lądowych prowadzących z Egiptu do Mezopotamii i wybrzeży Zatoki Perskiej, nad którymi długo panowali Nabatejowie. Za­chowały się ruiny kilku świątyń, dwóch teatrów, łaźni, gimnazjonu itp. P. jest sławna z grobowców i świątyń kutych w skale.

Petroniusz (Petronius) 1. trybun wojskowy podczas wyprawy Krassusa przeciw Fartom. 2. Publius P., namiestnik Egiptu znany z wypra­wy do Etiopii w r. 24 p.n.e. Walczył z królową Etiopów Kandake, którą w r. 21 zmusi) do za­warcia pokoju, zdobywając stolicę Napatę. Przy­jaciel króla Herodesa. 3. Publius P., prokonsul Azji za Tyberiusza, legat w Syrii za Kaliguli. Ojciec Petronii, żony Witeliusza. 4. P. Turpi-lianus, dowódca wojskowy w Brytanii za Ne­rona. W r. 68 n.e. stracony na rozkaz Galby. 5. Caius (albo Titus) P. zw. Arbiter, prokonsul Bitynii za Nerona. Uchodził na dworze Nerona za wytwornego znawcę dobrego smaku. W r. 66 n.e. odebrał sobie życie na skutek oskarżenia Tigellinusa o należenie do spisku Kalpumiusza

Petrycy Sebastian

589

Picenum

Pizona (zob. Calpurnii 18). P. był autorem drobnych, lekkich wierszyków i satyrycznej po­wieści Satirlcon Libri, z której zachowały się liczne fragmenty. 6. P. Maximus, senator rzym­ski, organizator spisku przeciw Wytentyniano-wi III; po zamordowaniu Walentyniania w r. 455 objął władzę. Gdy na wieść o śmierci Walenty-niana Genzeryk z Wandalami stanął pod Rzy­mem, P. jako jeden z pierwszych rzucił się do ucieczki, został jednak przez oburzoną ludność zatrzymany i zamordowany (31 maja 455 r.).

Petrycy Sebastian (ok. 1554-1623) rodem z Pilzna, wychowanek uniwersytetów krakow­skiego i padewskiego, lekarz biskupa Madejow-skiego i carowej Maryny Mniszchówny, filozof, pedagog i poeta. W latach 1584-1591 wykładał w Krakowie o Arystotelesie i Wergiliusżu. Tłu­maczył i wydał szereg dzieł Arystotelesa ze swymi „przydatkami", a mianowicie: Oekonomika Ary­stotelesa albo raczej nauka domowego gospodar­stwa (Kraków 1601, 1618); Polityki Arystotele­sowej to jest rządu Rzeczypospolitej z dokladem ksiąg ośmioro (Kraków 1605); Ethyki Arystote­lesowej, to jest jako się każdy ma na Świecie rządzie, z dokladem ksiąg dziewięciorga (Kraków 1618, wyd. łącznie z Oekonomika). P. jest rów­nież autorem interesującej przeróbki liryków Horacego, które zaadaptował do własnej sytu­acji, gdy po upadku Dymitra Samozwańca prze­bywał wraz z innymi Polakami, dworzanami carowej Maryny, w więzieniu w Moskwie. Zbiór tych wierszy nosi tytuł Horatius Flaccus w tru­dach wiezienia moskiewskiego, na utulenie żalów przez dr Seb. Petrycego medyka nie tak namyślnie jak w niewoley teskliwie w liryckich pieśniach zawarty... (Kraków 1609).

Petus zob. Poetus.

Peutingeriana tabula jedna z najdawniejszych map rzymskich rysowanych (tabula picta), wska­zująca drogi komunikacyjne, ośrodki handlowe, źródła lecznicze, miejsca pielgrzymek itp. Spo­rządzona została ok. r. 250 według większego oryginału z I wieku. W następnych wiekach wprowadzano poprawki, ostatnie pochodzą z VIII-IX w. Autor mapy nieznany. Mapę tę znalazł w Tegernsee Konrad Celtes i testamen­tem z r. 1508 przekazał humaniście z Augs-burga, Konradowi Peutingerowi, który ją wydał.

Phaeaces zob. Feakowie.

Phaedon zob. Fodon.

Phaedrus 1. zob. Fedrus. 2. zob. Fajdros.

Phalaeceus yersus zob. falecejski wiersz.

phalanx zob. falanga.

Phalaris zob. Falaris.

Phalerum zob. Faleron.

pharetra (łac., gr. f wetrą) kołczan używany przez Greków i Rzymian, wykonywany z dre­wna, skóry lub metalu, wydłużony, w przekroju okrągły, owalny lub kwadratowy. Otwór do strzał był bądź nie osłonięty, bądź kryty na­krywką. F. zawieszano zwykle na prawym ra­mieniu, aby mieć strzały pod ręką, czasami także zawieszano ją u pasa.

Phamaces zob. Famakes.

Pharos zob. Faros.

Pharsalos (łac., także Pharsalus, gr. Fdrsalos) miasto w Tesalii, słynne ze zwycięstwa Rzymian nad Filipem (197 p.n.e.), a przede wszystkim ze zwycięstwa Cezara nad Pompejuszem w r. 48 p.n.e.

Phasis zob. Fasis.

Pherecrateus yersus zob. ferekratej.

Philippi przydomek rodu Marcjuszów (zob. Marcii).

Philippus zob. Filip.

Phoebus zob. Febus.

Phoenix zob. Feniks.

Picentia miasto w południowej części Kam­panii, nad Zatoką Pestańską (sinus Paestanus), założone w r. 268 p.n.e. przez Sabinów prze­siedlonych tu z Picenum po podboju Picenum przez Rzymian.

Picenum kraina w Italii obejmująca wybrzeże Adriatyku między Ankoną, a rzeką Sangro, niezbyt dogodne dla żeglugi (jedynym dobrym portem była Ankoną). Wnętrze kraju stosunko­wo żyzne. Na podstawie danych archeologicz­nych i językowych przypuszcza się istnienie mi­gracji (której daty nie umiemy określić) z terenu Illirii. Wczesna kultura P. posiada cechy od­mienne niż reszta Italii, wyrażające się przede wszystkim w nie występującym gdzie indziej w tym okresie grzebaniu zmarłych. Rzymianie opanowali P. w r. 268 p.n.e. Na mocy lex Fla-minia osiedlono na tym terenie znaczną ilość kolonistów latyńskich (r. 232 p.n.e.). Tutaj (w Asculum) wybuchła wojna sprzymierzeńców przeciwko Rzymowi (r. 90 p.n.e.). August zali­czył P. do regio V. W r. 292 połączono P. z Um-brią Wschodnią i utworzono prowincję Aemilia et P. Od r. 364 właściwe P. nosi nazwę P. subur-bicaiium w przeciwieństwie do prowincji Fla-minia et P. annonarium (dawna Umbria wscho­dnia).

Pictor

590

pinakoteka

Pictor zob. Fobii 8, 14.

Picus (jąć., dzięcioł) mit. rzymski bóg pól i lasów oraz przepowiedni, mieszkający w gaju na wzgórzu awentyńskim; syn Saturna, ojciec Fauna. Według jednej z tradycji miał być pierw­szym królem Lacjum i małżonkiem Pomony. Kirke miała go przemienić w dzięcioła, ponieważ wzgardził jej miłością. Przedstawiano go z laską augura, a także z dzięciołem, ptakiem wróżeb-nym poświęconym Marsowi, w czasach później­szych — jako młodzieńca z dzięciołem na głowie.

Piechowski Józef (1815-1891) filolog klasyczny pochodzenia polskiego, wykładowca języka łaciń­skiego na wydziale prawa Uniwersytetu Mos­kiewskiego, od r. 1868 profesor filologii greckiej na Uniwersytecie w Charkowie. Był jednym z pierwszych unitarystów w poglądach na tzw. kwestię homerycką; bronił jedności Iliady w jed­nym z najważniejszych swoich dzieł. De ironia Iliadis. Ponadto pozostawił rozprawy: De Q. Horatii Flacci epistula ad Ptsones oraz w języku rosyjskim Czym Jest filologia i Rozbiór Sofoklesowego Edypa-Króla.

Pieria kraj na poludniowo-wschodnim wy­brzeżu Macedonii, zamieszkały przez ludność tracką, jeden z najdawniejszych ośrodków kultu Muz, zwanych stąd często Pierydami.

pierścień Polikratesa zob. Polikrates.

Pierydy (Plerideś) mit. 1. przydomek Muz (zob. Pieria). 2. dziewięć córek Pierusa, króla Emalii w Macedonii, nazwanych imionami 9 Muz. Pokonane w zawodach z Muzami zostały zamienione w ptaki.

Pietas mit. rzymska personifikacja przywiąza­nia, miłości i czci oraz obopólnych obowiązków dzieci i rodziców. Początkowo posiadała małą świątyńkę, około r. 191 p.n.e. wybudowano większą na Forum Olitorium. Przedstawiano ją jako matronę składającą na ołtarzu kadzidło;

atrybutami jej były dzieci i bocian. Legenda podaje, że P. mlekiem swych piersi uratowała skazaną na śmierć głodową matkę (wg innej wersji — ojca).

pięciobój zob. pentatlon.

Pigmalion (Pygmalion) mit. 1. król Cypru;

zakochany w posągu kobiecym (podobno wła­snej roboty) błagał Afrodytę, by mu dała podo­bną żonę. Afrodyta, wysłuchawszy jego prośby, ożywiła posąg. Był ojcem Pafosa. 2. król Tyru, syn Belosa, brat Elissy (Dydony), późniejszej królowej Kartaginy. Zabił jej męża Sycheosa, chcąc zdobyć jego bogactwa.

Pigres brat (według innej wersji syn) królowej Karii, Artemizji; przypuszczalny (m.in. wg Księgi Suda) autor komicznych eposów: Margites i Ba-trachomyomachia (zob.).

pilentum łac. italski wóz podróżny i spacerowy, kryty, czterokołowy, dwu- lub czterokonny. Uży­wany pierwotnie przez flaminów, westalki i ma-trony w czasie uroczystości, później — pow­szechnie przez kobiety.

pileus (albo pilleus) łac. rzymskie nakrycie głowy, filcowa czapka o kształcie jajowatym, szczelnie przylegająca do skroni, używana przez Rzymian w czasie przedstawień teatralnych i uro­czystości. Nakładano ją również niewolnikom podczas sprzedaży na znak, że sprzedawca nie gwarantuje wartości sprzedawanego niewolnika. Poza tym powszechnie używana przez wyzwo­leńców jako oznaka wolności.

Pilitus (Lucius Otacilius P.) zob. Otacilius 4.

piłoś (gr., dosł. filc) greckie nakrycie głowy, z wysoką spiczastą główką i wąskim spadzistym rondem.

pilum łac. oszczep, rodzaj rzymskiej broni z metalowym długim grotem, zamocowanym na drewnianej rękojeści: p. miato długości ok. 2 m.

Pimplea (gr. Pimpleja) miasto w Pierii poświę­cone Muzom, zwanym stąd Pimpleidami (gr. Pimpleides).

Pimpleja zob. Pimplea.

pinakoteka (gr. pinakotheke, od pfnaks obraz, łac. pinacotheca, pinacothece) galeria obrazów;

w starożytności najsławniejsza z nich, znana dziś głównie na podstawie skąpych źródeł pisa­nych, mieściła się w północno-zachodnim skrzy­dle Propylejów na Akropolis w Atenach. Skrzy­dło to, stanowiące pomieszczenie dla ekspozycji obrazów, składało się: 1) z prostokątnej sali (10,76 m x 8,96 m) wyposażonej dla lepszego oświetlenia w dwa otwory okienne po obu stro­nach wejścia, 2) z poprzedzającego ją przed­sionka z kolumnadą dorycką między autami. Wystawione tam dzieła malarzy greckich, m.in. Polignota (V w. p.n.e.) i innych, będące praw­dopodobnie zarówno freskami, jak i malowid­łami wykonanymi na płytach drewnianych, gip­sowych i marmurowych, widział jeszcze w II w. n.e. Pauzaniasz, a wcześniej także Polemon (przełom III i II w. p.n.e.). Galerie obrazów posiadali również władcy hellenistyczni, jak np. Attalos II w Pergamon, uważany za mecenasa sztuki, czy Mitrydates. Dwie p. na Samos (z któ­rych jedna znajdowała się w Herajonie) wymie

Pinicius mons

591

Pisae

nią także Strabo. W Rzymie miejscem przecho­wywania obrazów stanowiących własność pu­bliczną byty portyki (np. porticus Octowe z set­kami malowideł). W okresie cesarstwa w Rzymie gromadzona pierwsze p. prywatne, które wspo­mina Pliniusz.

Pinicius mons fac. (dziś Pincio) wzgórze w Rzy­mie zwane w okresie wczesnego cesarstwa Collis Hortulorum. Na południowym wschodzie gra­niczyło z doliną oddzielającą ją od Kwirynału, stanowiącą w okresie republiki teren Horti Sal-lustiani; na zachodzie sięgało do murów aureliańskich przy porta Salaria, w kierunku pół-nocno-zachodnim osiągało porta Pinciana i porta Plaminia. Znajdowały się tu sławne Horti Lu-cullani, założone w r. 60 p.n.e., następnie Horti Aciliorum, należące w II w. n.e. do rodziny Acilii Glabiones. W IV w. n.e. przeszły one w posiadanie rodu Pincjuszów (Ptncia gens), od k.tórego to nazwiska u schyłku starożytności utworzono późniejszą nazwę wzgórza. Znajdu­jący się tam Domus Pinciana wraz z otaczają­cymi go terenami stał się następnie własnością rodziny cesarskiej (kilka marmurów dekoracyj­nych zabrał do Rawenny Teodoryk).

Pindar (Pindaros) z Teb (518-446 p.n.e.) gre­cki poeta liryczny, autor pieśni chóralnych, wzór stylu wzniosłego w liryce. Dzięki doskonałości kompozycji i śmiałości obrazowania osiąga szczyt greckiej poezji chóralnej. Przy swojej zdecydo­wanej postawie moralnej P. jest wyłącznie poetą arystokracji; warunkiem każdej cnoty jest dlań pochodzenie i majątek. Z dzieł jego zachowały się Epinikia, tj. pieśni ku czci zwycięzców na igrzyskach olimpijskich, pytyjskich, nemejskich i istmijskich, oraz fragmenty hymnów, peanów, dytyrambów, partheniów, trenów i skoliów. Poezja P. cieszyła się wielkim uznaniem staro­żytnych; w Rzymie upodobał ją sobie szczegól­nie Horacy, na którego też wywarła duży wpływ, podobnie zresztą jak i na niektórych poetów epoki nowożytnej (Ronsard, Szymonowicz).

Pindaricum metrum 1. wiersz o schemacie.:

'^'-'—^l.'^^'—^!.^ czyli trymetr chori-jambiczny katalektyczny, złożony z antyspastu, chorijambu i katalektycznego metrum jambicz-nego, por. Pindar frg. 159, z l wyd. Turyna:

ho Mojsagetas me kolej choreusaf. Wiersz ten różni się od jednastozgłoskowca safickiego (—^-'-^l—'^"^'-'-!'^-^) tylko początkowym antyspastem użytym zamiast metrum trocheicz-nego. 2. wiersz stanowiący połączenie dwóch

jambicznych trypodii katalektycznych (^—'^' -^-0: penthemimeres iambicum) z mieszczącą się między nimi daktyliczną trypodią katalektyczną (1.'^\^1.'<^^1-: penthemimeres dactylicum), np. Pindar frg. z 28 wyd. Turyna: sofo] de kaj'to meden dgan epos djnesan perissos \Jl.\^l.^\^\ \l.^^-il.\^^l.\—L^i^.—.

Pindos łańcuch górski oddzielający Tesalię od Epiru. Wypływały stąd rzeki Penejos i Acheloos.

Pinnius (Quintus P.) sąsiad i przyjaciel Teren-cjusza Warrona; Warro dedykował mu trzecią księgę swej pracy o rolnictwie.

Pirene zob. Pejrene.

Pireus (gr. Pejrafeus, tac. Piraeeus, Piraeus) najważniejszy port Aten, położony na półwyspie (zwanym niekiedy także P.), na którym znajdo­wały się jeszcze dwa inne porty ateńskie: Zea i Munychia. Znaczenie P. wzrosło po wojnach perskich, kiedy Ateńczycy za radą Temistoklesa uczynili P. głównym portem na miejsce Faleronu. Także za czasów Temistoklesa P. został obwarowany, a Perykles połączył port z Ate­nami słynnymi Długimi Murami.

Pirithous zob. Pejritoos.

Pirron (Pyrron) z Elidy (ok. 376-286), pierw­szy w filozofii greckiej przedstawiciel skrajnego sceptycyzmu. Porzuciwszy malarstwo, w którym nie stworzył nic godnego uwagi, poświęcił się filozofii. Był uczniem Anaksarchosa z Abdery, zwolennika Demokryta, któremu towarzyszył w wyprawie Aleksandra W. na Wschód i do Indii. P. głosił, iż rzeczy są niepoznawalne, a nasze wrażenia zmysłowe i sądy nie są ani prawdziwe, ani fałszywe. Należy zatem po­wstrzymać się od jakichkolwiek kategorycznych twierdzeń i zachować zupełną obojętność (opa­rte/a) wobec wszystkiego i spokój ducha (wpływ filozofii indyjskiej). P. nie napisał żadnego dzieła, jego poglądy znamy z relacji jego ucznia, Tymona z Fliuntu (zob.).

pirrych zob. pyrrich.

Pisa główne miasto w Pisatis, części Elidy na Peloponezie. Mieszkańcy P. prowadzili spór z mieszkańcami miasta Elidy o przewodnictwo w igrzyskach olimpijskich. Spór w czasie 52 olim­piady (572 p.n.e.) przerodził się w wojnę zakoń­czoną zburzeniem P. Zniszczenie miasta było-tak kompletne, że niektórzy już w starożytności wątpili w jego istnienie.

Pisae (dziś Pisa) miasto w Etrurii, położone u zbiegu rzek Amus (dziś Amo) i Auser (dziś,

Pisander

592

pitagorejczycy

Serchio). Wg podań P. założyli mieszkańcy Pisy w Elidzie, gdy wracając spod Troi przyźeglowali do brzegów Italii. Od czasów Augusta kolonia rzymska.

Pisander zob. Pizander.

Pisaurum starożytne miasto w Umbrii, nieda­leko ujścia rzeki Pisaurus, na drodze do Ari-minum. Skolonizowane przez Rzymian w r. 186 p.n.e.

Pisaurus zob. Pisaurum.

piscina (.tac., dosł. sadzawka) basen kąpielowy z zimną wodą we frigidarium, zwany też cisterna lub baptisterium, często dużych rozmiarów, aby umożliwić pływanie.

Pisidia zob. Pizydia.

Pisistratus zob. Pizystrat.

Piso zob. Calpumii.

Pison z Kalaurii, rzeźbiarz, uczeń Kritiosa, działający w V w. p.n.e. Miał być współwyko-nawcą (nie zachowanej) grupy wotywnej ofiaro­wanej przez Spartan Delfom po bitwie pod Ąjgospotamoj.

Pistoksenos garncarz attycki z ok. r. 500 p.n.e. Naczynia jego sygnował malarz Epiktet.

Pistoa rzeźbiarz ateński działający w ni w. p.n.e., uczeń Lizypa, twórca posągów Aresa i Hermesa, przewiezionych do Rzymu i umiesz­czonych w świątyni Zgody (Concordia). Znany ze wzmianki u Pliniusza Starszego i z sygnatury na bazie posągu, znalezionej na Akropolis ateń­skiej.

Pistoria (dziś Pistoia) miasto w Italii u stóp Apenin, na północny zachód od Florencji. Nale­żało do regio VII Etruria. W r. 62 p.n.e. ponieśli tu klęskę zwolennicy Katyliny.

Pitagoras (Pythagoras) 1. P. z Samos, filozof grecki z VI w. p.n.e., syn Mnesarchosa, kupca czy grawera. Mając ok. lat 40 opuścił Jonie i osiadł w zachodnich koloniach Wielkiej Grecji, gdzie w Krotonie założył związek nazwany pita-gorejskim. P. nie zostawił żadnych pism i dziś trudno powiedzieć, co w poglądach i zdoby­czach naukowych pitagorejczyków jest dziełem mistrza, a co szkoły, zwłaszcza że członkowie związku przypisywali mu swe odkrycia naukowe. Już Arystoteles nie potrafił tego odróżnić i mó­wił ogólnie o poglądach pitagorejczyków (zob.). P. dał zapewne początek ideom religijnym, etycz­nym i politycznym głoszonym przez związek pitagorejski. Głosił naukę o wędrówce dusz. Przypisuje mu się wykrycie wielu praw matema­tycznych i geometrycznych, miał odkryć również

stosunki matematyczne zachodzące między dźwię­kami muzycznymi. 2. P. z Region, rzeźbiarz brązownik działający w pierwszej połowie V w. p.n.e., twórca licznych (nie zachowanych) posą­gów zawodników ustawionych w Delfach i Olim-pii. Wg Pliniusza Starszego pierwszy umiał od­dawać grę muskulów pod skórą oraz lepiej od swoich poprzedników odtwarzał włosy. Przy­pisuje mu się trzy dzieła znane z rzymskich kopii (jeden tors, dwa posągi). 3. P. z Paros, malarz grecki działający prawdopodobnie w okre­sie przedhellenistycznym. Wg Pauzaniasza był twórcą obrazu przedstawiającego Charyty odzia­ne. 4. dowódca wojsk Ptolemeusza Piladelfa (III w. p.n.e.), geograf, autor Opisu Morza Czerwonego.

pitagorejczycy związek religijno-filozoficzny i polityczny założony w VI w. p.n.e. w Krotonie przez Pitagorasa (zob.). Cele związku, który rozszerzył się później i na inne miasta, były przede wszystkim moralno-etyczne. Realizowano je w bractwach na sposób misteriów apollińsko--orfickich. Oryginalność związku w stosunku do innych stowarzyszeń religijnych polegała na tym, że dla p. zasadniczym środkiem oczyszczenia duszy było uprawianie spekulacji naukowych, stąd zasługi p. na polu matematyki, astronomii, muzyki i medycyny. Dla realizacji swych celów p. tworzyli obóz polityczny o antydemokratycz­nych tendencjach. W samej szkole (do V w.) istniały dwie orientacje: jedna kładła nacisk na elementy ascetyczno-religijne poglądów mi­strza, druga na badania naukowe, które ogniskowały się głównie na polu matematyki i astronomii. Dziełem tego kierunku pitagorej-skiego są takie osiągnięcia, jak stworzenie teorii szeregów matematycznych i proporcji, naukowej teorii muzyki oraz rewelacyjne na owe czasy twierdzenie o obrocie ziemi dookoła słońca. Arystokratyczny charakter szkół pitagorejskich doprowadził pod koniec V w. p.n.e. do wypę­dzenia pitagorejczyków z Italii i rozproszenia ich po Grecji. Wybitnymi przedstawicielami młodszej naukowej szkoły byli w V w. p.n.e. Archytas z Tarentu i Timajos z Lokrów, z któ­rymi był w kontakcie Platon. Pod koniec V w. Filolaos i Eurytas przenieśli naukę Pitagorasa do Grecji i założyli związek w Tebach, a jeden z ich uczniów, Ksenofilos, założył szkołę w Ate­nach. Neopitagorejczycy odnowili kierunek pitagorejski w I w. p.n.e., nawiązując jednak nie do naukowych tradycji młodszych pitagorej-

pitagorejczyków listy

593

Pizystrat

czyków, lecz do religijno-mistycznych zgodnie z tendencjami panującymi w tym okresie. Do przedstawicieli neopitagoreizmu zalicza się Nigidiusa Figulusa (zob.), Apolloniosa z Tyany (zob. Apolhnios 10), Moderatosa z Gades (zob.), Nikomacha z Gerazy (zob. Nilwmachos 8) i Numeniosa z Apamei (zob.).