Mała encyklopedia kultury antycznej

plejada (gr. plejds) grupa siedmiu tragików z okresu aleksandryjskiego (III w. p.n.e.), któ­rych rozkwit twórczości przypada na czasy Ptolemeusza Filadelfosa. Według listy Księgi Suda należeli do niej: Homer z Bizancjum, Liko-fron, Filiskos, Sositheos, Aleksander Etolczyk, Sosifanes Mł. i Dionizjades. Z twórczości ich doszły do nas jedynie niektóre tytuły i nieznacz­ne fragmenty.

Plejady (Plejades lub Pelejddes) mit. siedem córek Atlasa i Plejony (wg innej wersji — Ajtry):

Elektra, Maja, Tajgete (Taygete), Alkione (Al-kyone), Merope, Kelajno, Sterope, siostry Hyad;

z żalu po zmarłych i umieszczonych między gwiazdami siostrach odebrały sobie życie (zob. Hyades); z kolei P. zostały umieszczone na nie­bie jako konstelacja siedmiu gwiazd. Wg innego podania były towarzyszkami Artemidy; prze­śladowane wraz z matką przez Oriona, na prośbę o wybawienie od prześladowcy zostały zamie­nione w gołębice (gr. pelejades) i umieszczone wśród gwiazd. Konstelacja P. ukazywała się na niebie w pierwszej połowie maja, zwiastując początek pomyślnego okresu dla żeglugi. Za­chód P. (w pierwszych dniach listopada) zwia­stował okres burz.

Plejona (Pielone) mit. jedna z okeanid, matka Plejad.

Plejstanos filozof grecki, uczeń Fedona z Elidy, ucznia i przyjaciela Sokratesa; był on— jak i Fedon — przedstawicielem filozoficznej szkoły elejsko-erytrejskiej.

Pleminius (Quwtus P.) jako legat Scypiona w II wojnie punickiej zdobył miasto Lokry;

ponieważ jednak nie powstrzymał swych żoł­nierzy od grabieży, wytoczono mu w Rzymie proces. Według jednych źródeł zmarł przed za­padnięciem wyroku, wg innych został stracony (w r. 194 p.n.e.) w momencie, kiedy przyjaciele jego usiłowali go uwolnić z więzienia.

pleonazm (łac. pleonasmus zbytnia obfitość) figura retoryczna powstająca przy dodaniu wy­razu właściwie zbędnego do zrozumienia myśli

pletron

598

Plotyn

zdania, np. sic oro locuta est (Wergiliusz, Eneida I614): tak powiedziała ustami; erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent (Cezar, Bellum Gallicum I 6): istniały w ogóle dwie drogi, którymi to drogami mogli wyjść z domu.

pletron (gr. plefhron^ zob. miary długości i miary powierzchni,

Pleuron (gr. Pleuron) miasto w Etolii, poło­żone niedaleko wybrzeży Morza Jońskiego, na pólnoco-zachód od ujścia rzeki Buenos. W III w. p.n.e. .Demetrios II spustoszył okolice P., wsku­tek czego mieszkańcy opuścili miasto i zbudo­wali Nowe P. nieco na zachód od dawnego.

Pliniusz 1. Caius Plinius Secundus zwany także Maior (Starszy), ur. w r. 23 w Novum Comum, zginął w r. 79 podczas wybuchu We­zuwiusza. W młodości brał udział w wyprawach wojennych do Germanii, był namiestnikiem pro­wincji Hiszpanii (r. 67), -v r. 79 stał na czele eskadry floty pod Mizenum; podczas wybuchu Wezuwiusza podążył z nią do zagrożonych miej­scowości Kampanii, by nieść pomoc poszkodo­wanym i zapoznać się z bliska ze skutkami niezwykłego zjawiska przyrody; w tych okolicz­nościach znalazł śmierć. P. był wielkim erudytą. Pisał dzieła z zakresu retoryki, wojskowości, dzieła historyczne (nie zachowane), w swoich badaniach i pracach naukowych wyróżniał się niezwykłą pracowitością, czego dowodem jest (jedyne, jakie się zachowało) jego dzieło o cha­rakterze encyklopedycznym. Historia Naturalis (Historia naturalna) w 37 księgach. Pliniusz sam podaje, że korzystał z 327 pisarzy greckich i 146 pisarzy łacińskich, przestudiowawszy po­nad 2000 tomów. W dziele swym zgromadził mnóstwo cennych wiadomości z dziedziny astro­nomii, fizyki, geografii, antropologii, zoologii i botaniki, medycyny i mineralogii, pozwalają­cych nam poznać ówczesny stan badań; księgi 35. i 36. są cennym źródłem dla historii sztuki starożytnej. 2. Caius P. Caecilius Secundus (także Minor, Młodszy), siostrzeniec P. Star­szego i adoptowany przez niego (stąd nazwisko P. obok nazwiska ojca, Caecilius, zachowanego jako przydomek — cognomeri), urodzony w r. 62 w Comum Novum. Dzięki wujowi otrzymał staranne wykształcenie, był uczniem sławnego retora Kwintyliana; przyjaciel i wielbiciel Ta­cyta. P. piastował szereg urzędów, był pretorem w r. 93, konsulem za Trajana w r. 100, namiest­nikiem Bitynii i Pontu w latach 111-113. z któ­rego to okresu zachowała się jego urzędowa korespondencja z Trajanem. Zmarł ok. r. 114. Zachował się panegiryk P. na cześć Trajana, stanowiący wyraz wdzięczności za powierzenie autorowi konsulatu. Panegiryk ten jest sztuczny, przesadny w pochlebstwach dla cesarza. Więk­szą wartość posiadają listy P. z -lat 97-109 za­chowane w 9 księgach oraz korespondencja z Trajanem z lat 111-113. Język listów jest naturalny, szczery, wolny od przesady rażącej w panegiryku, forma ich jest wygładzona; są to listy literackie, pisane z myślą o możliwości opublikowania ich. Są cennym źródłem do po­znania ówczesnego życia.

plinta (.gr. plinthos, łac. plinthus) w najszer­szym pojęciu oznacza suszoną- na słońcu lub wypałaną cegłę oraz każdy prostokątny blok kamienia budowlanego, zwanego także plinthis. W terminologii architektonicznej: 1. prosto­kątna płyta kamienna pod bazą kolumny jońskiej (u Witruwiusza plinthus oznacza również abakus kapitelu doryckiego). 2. niski, horyzon­talny, niezdobiony bądź modelowany występ w dolnej części ściany, tuż nad podłogą.

Plotaj zob. Strofady.

Plotina Pompeia żona Trajana, którego poślu­biła zanim został cesarzem. Znana z prostoty, poczucia godności własnej i wierności. W r. 100 odrzuciła tytuł Augusty, który przyjęła niechęt­nie w r, 105. Była obecna podczas choroby i śmierci Trajana w Cylicji. Ułatwiła wówczas, lub jak twierdzą niektórzy, ogłosiła nie zamie­rzoną przez Trajana adopcję Hadriana. Zmarła ok. r. 121-2, uznana wkrótce za bóstwo. Hadrian poświęcił jej świątynię w Nemausus oraz drugą (wspólną z Trajanem) w Rzymie.

Plotyn (Plotinos) 204-269; filozof grecki z Likopolis w Egipcie, uczeń Ammoniosa Sakkasa, twórca neoplatonizmu, ostatniej oryginalnej kon­cepcji filozoficznej świata antycznego. W Rzy­mie wykładał od r. 244 do 269. Pisać zaczął dopiero od r. 253. Pisma jego uporządkował po jego śmierci i wydał Porfiriusz w sześciu Enneadach (Dziewiątkach). P. uważał się tylko za „objaśniacza" Platona, w rzeczywistości jed­nak stworzył nowy system filozoficzny i świa­domie przekształcił naukę mistrza. Do jego sy­stemu obok nauki platońskiej weszły również elementy filozofii przedsokratycznej, neopitago-rejskiej oraz idee synkretystycznej filozofii Fi-lona. Jest to jakby synteza wszystkich dotych­czasowych systemów idealistycznych. Skupia się

Plutarch

599

pneumatycy, pneumatyczna szkoła

wokół problemów religijnych, które nurtowały współczesnych mu ludzi. P. głosił naukę o trans­cendentnym absolucie, z którego promieniują coraz mniej doskonałe postaci (hipostazy) bytu. Duszę oczyszcza się przez poznawanie absolutu osiągane nie na drodze rozumowania, lecz eks­tazy, której sam P. miał dwukrotnie doświad­czyć. Wpływ filozofii P. na współczesnych i po­tomnych był ogromny. Zob. neoplatonizm.

Plutarch (Plutarchos) 1. P. z Rodos, rzeźbiarz z I w. p.n.e., znany z inskrypcji znalezionej na Rodos. 2. P. z Cheronei (ok. 50—ok. 125 n.e.), jeden z największych pisarzy greckich, studiował w Atenach u Ammaniosa, a następnie w Ale­ksandrii. W młodości dużo podróżował, przez dłuższy czas przebywał w Rzymie, gdzie zawarł wiele znajomości z wykształconymi i wybitnymi osobistościami z wyższych sfer urzędniczych. Po powrocie do ojczyzny założył w Cheronei rodzaj Akademii, w której z uczniami czytał i objaśniał Platona, poruszał różnorodne zagadnienia nau­kowe i moralne. W swoim ojczystym mieście był' archontem i kapłanem Apollina. Cała jego działalność zmierzała do religijnego i moralnego odrodzenia ojczyzny. Wielką spuściznę literacką P. dzielimy na dwie grupy: 1) pisma biogra­ficzne Bioj pardlleloj, Vitae (Żywoty sławnych mężów), które obejmują 50 biografii sławnych Greków i Rzymian; z wyjątkiem czterech (Ara-tosa, Artakserksesa, Galby i Othona) ujęte są w ten sposób, że każda całość obejmuje 2 ży­woty: wybitnego w jakiejś dziedzinie Greka i Rzymianina (np. Demostenes — Cyceron), Tezeusz—Romulus, Temistokles—Kamillus, a koń­czy się krótkim porównaniem obu postaci. Dla­tego też zatytułowane są: „biografie porównaw­cze". 2) pisma moralne Moralia, obejmujące utwory o różnej treści: a) traktaty filozoficzne (np. Przeciw Kolotesowi, O poglądach zdrowego rozsądku przeciw stoikom), b) etyczne (np. O cno­cie moralnej, O równowadze ducha, O poskra­mianiu gniewu), c) polityczne (np. Rady polity­czne, O monarchii, demokracji i oligarchii), d) re­ligijne (np. O delfickim El, O zamilknięciu wy­roczni), e) literacko-krytyczne (Porównanie Ary-stofanesa z Menandrem, O złośliwości Herodota, Studia nad Homerem, O życiu i poezji Homera), f) pisma objęte wspólnym tytułem Rozmowy biesiadne, o różnej treści. Pod względem formy dzielą się Moralia na traktaty i dialogi. P. cechuje olbrzymia rozpiętość zainteresowań, jego bogata twórczość obejmuje prócz zagadnień filozoficz-

no-moralnych także nauki przyrodnicze i huma­nistyczne. Styl dzieł P. jest niejednolity; począt­kowo ma zabarwienie mocno retoryczne. Żywoty cechuje styl gawędziarski, niekiedy patetyczny, komentarze zaś utrzymane są w poważnym stylu dzieł naukowych. W ogóle w późniejszym okre­sie twórczości P. zabiegał głównie o jasność i przystępność wykładu. Dzieła P. były niezmier­nie poczytne (zwłaszcza Żywoty) jeszcze w sta­rożytności, a następnie w epoce nowożytnej, we Włoszech już w XV wieku, w Polsce (zarówno Żywoty, jak i Moralia\), we Francji i Anglii w XVI i XVII wieku.

pluteus (!ac., także pluteum) duża ruchoma tarcza przesuwana na kołach, płaska lub pół­okrągła. Służyła w czasie zdobywania twierdz do ochrony żołnierzy przed pociskami z- proc i strzałami z luku.

Pluton (od gr. plutos bogactwo, którego źród­łem jest wnętrze ziemi) mit. syn Kronosa i Rei, brat Zeusa, władca podziemi. Właściwie Hades (Dis), nazwany z bojaźni P. („dawcą bogactw").

Plutos (gr., dosł. bogactwo) mit. personifikacja bogactwa; syn Jasiona i Demeter. Dostrzegając brak związku między bogactwem, a zasługą gło­szono, że Zeus pozbawił P. wzroku. W Tebach był posąg bogini Tyche z P. na ręku, w Atenach na ręku trzyma go bogini Ejrene, a w Tespiach P. stoi obok Ateny Ergane. Zazwyczaj przedsta­wiano go jako chłopca z rogiem obfitości w ręku.

Płynteria (gr. Plynteria, od plyno piorę) święto ateńskie w dniach 21-25 miesiąca Targelion. Podczas tego święta czyszczono stary drewniany posąg Ateny Polias oraz jej peplos.

pług (gr. drotron, łac. arafrum) najwcześniej­szy opis p. daje Hezjod (Prace i dnie, 431 nn);

według tego opisu były w Grecji dwa rodzaje p.: pierwszy — wykonywany przez fachowca — składał się z dyszla, jarzma, do którego wprzę-gano woły, lemiesza i kozicy; drugi — to p. bardzo prymitywny, sporządzany przez bied­nych rolników z jednego odpowiednio zakrzy­wionego kawałka drzewa, do którego przymoco­wywano kozicę i lemiesz. Bardziej skompliko­wana była budowa p. rzymskiego, który miał odpowiednie urządzenia do robienia bruzd;

w północnej Italii używano p., w których zasad­nicza część, tzw. bliris, była umieszczana na dwóch kołach.

pneumatycy, pneumatyczna szkoła, szkoła le­karska, której twórcą był Athenajos z Attalei (I w. n.e.). P. uważali — zgodnie z poglądami

Pnyhs

600

poleci

stoików — że pierwiastkiem, duszą świata jest pneuma (tchnienie, dech), umieszczone u czło­wieka w sercu, gdzie tworzy ciepło życiowe i skąd rozchodzi się z krwią po całym ciele. Powodem chorób są nieregulamości w działaniu pnewnfl. Jednym z\p. byt Archigenes z Apamei, którego dzieła (nie zachowane) posłużyły jako źródło licznym kompilatorom. P. byli również Aretajos z Kapadocji i Klaudiusz Galenos.

Pnshs wzgórze w Atenach, na południo-za-chód od Areopagu; miejsce obrad zgromadzeń ludowych Ateńczyków (zob. eklezja). poczta zob. list.

Podalejrios mit. syn Asklepiosa i Epiony (albo Arsinoe), brat Machaona; wraz z nim dowodził pod Troją Tesalczykami z miast Trikka i Itome. Znał się, podobnie jak i Machaon, na sztuce leczenia. Gdy wracał spod Troi, spotkała go burza w pobliżu Syros w Karii, musiał więc przerwać podróż i — jak podają — pozostał już na stałe w Karii. Był tam czczony jako heros. Podarge mit. jedna z Harpii. Podarkes zob. Priam. Poeas zob. Pojas.

Poeni zob. Fenicjanie. Pogoń zob. TroJzen.

pogrzeb (łac. funus, gr. tafe, tdfos) w staro­żytności obrzęd, którego niedopełnienie ucho­dziło za największe nieszczęście i hańbę. Nawet niewolników musieli grzebać ich właściciele pod karą grzywny. P. odbywał się w podobny sposób w Grecji i w Rzymie. Zaczynał się od symbolicz­nego przywoływania zmarłego, pocałunku zło­żonego na ustach przez najbliższego krewnego (dla przejęcia ostatniego tchu) i stwierdzenia zgonu przez poruszanie ciałem. Następnie zmar­łemu zamykano usta (włożywszy w nie drobną monetę dla przewoźnika w zaświatach) i oczy, podwiązywano podbródek, całe ciało obmywano, namaszczano i owijano w całun (w Grecji) lub przybierano w płaszcz żołnierski czy togę (w Rzy­mie). Toalety zmarłego dokonywały w Grecji kobiety-krewne, w Rzymie niewolnicy z przed­siębiorstwa pogrzebowego. Do wystawienia po­zostawiano odsłoniętą twarz, na głowę nakła­dano wieniec zwykły lub złoty (dla odznaczo­nych). Wystawiano zwłoki na łożu zwróconym nogami do drzwi, okrytym prześcieradłem i kapą w barwach żałoby (białe, szare, czarne), obsta­wionym kwiatami i pachnidłami w wazach. Po kilku dniach wyprowadzano zwłoki (w Grecji przed wschodem słońca, w Rzymie w dzień)

i ustawiano je wraz z łożem na wozie lub lektyce. Przed wozem szła ofiarnica z dzbanem wina (w Grecji) lub orkiestra i płaczki (w Rzymie), za wozem — orszak w żałobnych strojach, w Gre­cji — także fletniści. Grzebano zwłoki na cmen­tarzu w drewnianej trumnie (Grecja) lub w mar­murowym bądź terakotowym sarkofagu (Rzym). Równorzędnie występuje obyczaj palenia zwłok w Grecji w samym grobie, w Rzymie na stosie lub w specjalnym miejscu zw. ustrina (zob.). Prochy i kości owinięte w płótno składano do urny, którą w Grecji grzebano w grobie, w Rzy­mie wkopywano w ziemię lub wstawiano do marmurowego ossuarium, które ustawiano w ko-lumbarium (zob. columbarium). P. przez spa­lenie nie był ważny, jeżeli nie dopełniono obrzędu osobnego pogrzebania obciętego uprzednio palca zmarłego. Po p. odprawiano obrzędy oczysz­czalne i stypę; na grobie zastawiano ucztę dla zmarłego, do grobu wstawiano mu także po­karmy i przedmioty użytku codziennego. Wszyst­kie obrzędy pogrzebowe mogły być w Grecji zastąpione przez rzucenie na zwłoki trzech garści ziemi (pogrzeb symboliczny). Rażonych pioru­nem chowano w Grecji i w Rzymie na miejscu wypadku. Najwybitniejszym obywatelom spra­wiano w Rzymie p. uroczysty, z udziałem akto­rów przebranych za przodków zmarłego (tj. no­szących ich maski), błazna w stroju zmarłego, parodiującego jego ruchy oraz — przy udziale liktorów. Mowę na cześć zmarłego wygłaszano na forum z mównicy publicznej (rastra).

Pojas (łac. Poeas) mit. syn Fylakosa lub Thau-makosa, mąż Metony, ojciec Filokteta, dosko­nały łucznik; Pindar wymienia go wśród Argo­nautów, podając, że zabił on Talaosa z Krety. Kiedy bliski śmierci Herakles przygotował sobie stos, na którym miał spłonąć, P. uproszony przez bohatera i obdarzony jego strzałami do­konał podpalenia stosu.

Pojkile Stoa zob. Stoa Pojkile.

Pojmandros mit. syn Chajresilaosa i Strato-niki, mąż Tanagry, ojciec Efippa i Leukyppa. Założyciel miasta Tanagra w Beocji. Zabił (nie­umyślnie) własnego syna.

Pole Marsowe zob. Campus Martius.

poleci (gr. poletdf, l.p. póletes) urzędnicy skarbowi w Atenach, w liczbie dziesięciu, którzy zajmowali się sprzedażą mienia skonfiskowa­nego obywatelom i wypuszczali w dzierżawę kopalnie w Laurion, cła, grunty, nieruchomości (domy) oraz roboty publiczne, a także sprzeda-

Polemajos

601

Polianthes

wali w niewolę skazanych przez sąd, zwłaszcza metojków, którzy nie przybrali sobie patrona lub nie zapłacili metojkion. Byt to urząd obsa­dzany w drodze losowania. P. podlegali nadzo­rowi Rady. Lokal urzędowy p. leżał przy agorze.

Polemajos z Efezu, poeta grecki z II/I w. p.n.e., autor (nie zachowanych) dramatów saty­rowych i tragedii. Zwyciężył na igrzyskach (ludi Romani) w Magnezji nad Meandrem, wysta­wiwszy tragedię Klytajmestra.

polemarcha (gr. polemarchos) 1. najwyższy urzędnik ateński, trzeci archont, zajmujący się sprawami wojskowymi. Po wojnach perskich sprawował tylko sądy nad cudzoziemcami (sądził również sprawy metojków i wyzwoleńców) i urzą­dzał święta ku czci poległych. 2. dowódca spar­tańskiego oddziału wojskowego zwanego mora.

3. urzędnik stojący na czele samorządu miej­skiego zarówno poszczególnych miast Związku Eolskiego, jak i miast beockich. 4. urzędnicy wojskowi w Mantynei, których funkcje są nam dziś bliżej nieznane.

Polemon 1. mit. syn Heraklesa. 2. P. Attikos (Ateńczyk), syn Filostratosa lub Filokratesa, filozof, przedstawiciel Akademii, uczeń i na­stępca Ksenokratesa (IV w. p.n.e.), nauczyciel Zenona. 3. syn Andromenesa, brał udział w spi­sku Filotasa przeciwko Aleksandrowi W. Nale­żał wraz ze swoim bratem Attalosem do stron­nictwa Perdikkasa. W r. 320 p.n.e. został ujęty.

4. syn Teramenesa, nauarch Aleksandra W. w Egipcie. 5. P. Perieg-eta z Troady, otrzymał obywatelstwo w Atenach (ok. r. 200 p.n.e.) w czasach Ptolemeusza Epifanesa. 6. syn Megaklesa, dowodzący podczas oblężenia Pelusion przez Oktawiana. 7. P. I Starszy, król Pontu. Za przysługi, jakie świadczył Antoniuszowi, otrzymał małe państewko w Foncie, po czym rozszerzył swą władzę na cały Pont i królestwo Bosforu (w r. 14 p.n.e.). Zginął w walkach ok. r. l n.e. 8. P. II, syn poprzedniego, władze od­stąpił swej matce, Pythodoris. W Anthologia Palatina zachowane są epigramy jednego z P. pontyjskich. 9. P. z Laodikei (we Prygii, ok. 88-145), retor-sofista słynny ze swoich mów, a zwłaszcza z improwizowanych deklamacji na dowolne tematy. Wystąpienia jego odznaczały się energią i gwałtownością. W Rzymie, dokąd przyjechał z poselstwem, cieszył się wielkim uznaniem Trajana i Hadriana, krytycznie nato­miast ocenił go Marek Aureliusz. Dzięki Hadria-nowi został honorowym dyrektorem Musejonu

w Aleksandrii. Honoraria, które otrzymywał od cesarza, obracał na rozbudowę Smyrny (wzniósł tu wspaniałe gimnazjum oraz magazyny zbożo­we). Zachowane dwie deklamacje obfitują w nie­dorzeczne pomysły, świadczą o braku smaku artystycznego autora i społeczeństwa ówczesnej epoki. 10. sofista z czasów cesarza Kommodusa. 11. żyjący w II lub w III w. n.e. autor (zachowa­nego) Podręcznika fizjognomii. Prócz greckiego oryginału zachował się przekład łaciński i arab­ski. 12. neoplatonik, uczeń Plotyna. 13. gra­matyk, komentator pism Lukana. 14. malarz z Aleksandrii, wspomniany przez Pliniusza (Hist. Nat. 35, 40; 43). 15. P. z Ilionu, periegeta (ok. 202-181 p.n.e.), autor 33 dzieł o charakterze periegetycznym, z których korzystali tacy pisa­rze, jak Didymos Chaikenteros, Strabon, Plu-tarch, Athenajos, chwaląc P. za wszechstronność i obfitość zgromadzonego materiału. Fragmenty (zachowane głównie u Athenajosa) dowodzą słuszności tej oceny. P. pisał także dzieła histo­ryczne, paradoksograficzne i polemiczne. Z po­wodu wielkiego zainteresowania wszelkimi napi­sami otrzymał przezwisko Stelokópas (Napisodłubacz).

Polemonion (także Potemonios) miasto porto­we w Azji Mn. na wybrzeżu Pontu, przy ujściu rzeki Sidernos, zbudowane na miejscu dawnego miasta Side, prawdopodobnie przez króla Pontu, Polemona II (zob. Polemon 8).

Polemonios zob. Polemonion.

polenta łac. polewka z prażonych i zmielo­nych ziarn jęczmienia, grecka mażą.

poletaj zob. poleci,

Poliajnos (Polyajms). 1. P. z Macedonii, gre­cki retor i adwokat (ok. 100—ok. 170 n.e.), znany głównie jako autor (zachowanego) dzieła Stra-tegtmata (Fortele wojenne), poświęcone Markowi Aureliuszowi i Lucjuszowi Werusowi z okazji wojny z Fartami. P. zebrał 900 przykładów podstępów i manewrów wojennych, czerpiąc z różnych greckich zbiorów i podręczników. Choć był przede wszystkim retorem, dzieło jego ma dużą wartość jako źródło do historii wojen. Strona stylistyczna i językowa tej pracy pozo­stawia wiele do życzenia, m.in. ze względu na wulgaryzmy oraz nieporadność w konstrukcji zdań. 2. P. z Lampsakos, filozof należący do grupy najbliższych uczniów i przyjaciół Epikura, któremu ten dedykował szereg listów.

Polianthes (Polyanthes) z Kyrmy, rzeźbiarz grecki z II w. p.n.e., znany z licznych sygnatur

Polias

602

Polieuktos

na bazach (nie zachowanych) posągów znale­zionych na Delos i w Lindos.

Polias gr. opiekunka miasta, przydomek Ate­ny; Atena P. czczona była m.in. w Atenach, Erytrei, Tegei.

Polibiusz (Polybios) 1. P. z Megahpolis (ok. 200-118 p.n.e.), syn Likortasa, stratega Zwią­zku Achajskiego, znakomity historyk grecki. Po bitwie pod Pydną (w r. 168) dostał się do Rzymu jako zakładnik. Pod opieką hellenofila Emiliu-sza Paulusa, zwycięzcy spod Pydny, nawiązał przyjazne stosunki ze Scypionem Afrykańskim, któremu towarzyszył do Afryki w czasie III woj­ny punickiej. P. byt najwybitniejszym history­kiem epoki hellenistycznej i autorem pierwszej historii powszechnej (Historia}, Historiae, w 40 księgach), która jest historią pragmatyczną. Dzieło P. zaczyna, się od opisu wydarzeń z r. 264, a kończy na wypadkach z r. 144. Odznacza się ono niezwykłą sumiennością, dokładnością i kry­tycyzmem. Wiele miejsca poświęcił w nim autor ustrojowi rzymskiemu, który uważał za dosko­nały, ponieważ był połączeniem ustroju monar-chicznego, demokratycznego i arystokratyczne­go. W historiografii zwalczał P. kierunek reto­ryczny i stawiał przed nią cel praktyczny: histo­ria ma uczyć i pomagać w przewidywaniu przy­szłości. W metodzie badań historycznych P. na­wiązał do Tukidydesa. Z dzieła P. zachowały się w całości jedynie księgi I-V. Z ksiąg VI--XVIII (z wyjątkiem XVII, której brak w cało­ści) posiadamy wyciągi (tzw. excerpta antiqud), z ksiąg zaś XIX-XXXIX tzw. „wyimki" (ex­cerpta Porphyrogennetae), jedne i drugie w języku greckim. Z pism Polibiusza korzystali młodsi annaliści rzymscy (np. Sempronius Asellio, Coc-tius Antipater) oraz Liwiusz, chętnie czytał go Cyceron, M. Brutus, Strabo, Pliniusz Starszy, Plutarch z Cheronei, historyk Appian i in. Pierwszy (anonimowy) przekład polski pochodzi z r. 1598; całe pięć zachowanych ksiąg przełożył Seweryn Hammer, Wrocław 1957. Dzieło P. kontynuował Posejdonios (zob. Posejdonios l.). 2. wyzwoleniec cesarza Klaudiusza, któremu pomagał w uprawianiu jego amatorskich prac naukowych. Został zamordowany z powodu in­tryg Messaliny. Seneka poświęcił mu Consolatio ad Polybium.