Mała encyklopedia kultury antycznej

Peregrinus Proteus filozof cynik z początku II w. n.e., urodzony w Parium (nad Hellespon-tem). Prowadził życie wędrowne; w czasie po­bytu w Palestynie przyjął chrześcijaństwo. Osta­tecznie osiedlił się w Atenach. Do jego słuchaczy należał Ancus Gellius, który przedstawia swego nauczyciela jako poważnego mędrca, podczas gdy Lukian ośmiesza go w satyrze De morte Peregrfni, podając, że był to człowiek opano­wany chorobliwą ambicją zdobycia sławy, która doprowadziła go do szaleńczego pomysłu, by spłonąć publicznie na stosie; miało to nastąpić w r.165.

Pergamon miasto w Azji Mn., stolica króle­stwa pergameńskiego i ważny ośrodek kultural­ny. Rozkwit P. przypada na okres hellenisty­czny. Usytuowane na planie nieregularnego pro­stokąta wokół zaniku, charakteryzowało się siatką ulic przecinających się pod kątem pro­stym; domy otoczone były murem wzniesionym na planie prostokąta, z centralnym dziedzińcem otoczonym kolumnami lub pilastrami. W sztuce P. przeważają wątki historyczne i mitologiczne, cechuje ją dramatyzm i patos, poszukiwanie tematów niezwykłych i wstrząsających. Ten typ przedstawień reprezentują grupy: Gala zabija­jącego żonę, oprawcy Scyty ostrzącego nóż i — powieszonego Marsjasza. Bardzo częste są także przedstawienia erotyczne (hermafrodyty, Eros i Psyche) oraz rodzajowe (zapaśnicy). Reprezentacyjnym dziełem pergameńskiej szkoły rzeźbiarskiej jest wielki ołtarz Zeusa, którego fryz, zdobiony płaskorzeźbami przedstawiający­mi sceny z gigantomachii, ma ponad 120 m długości. Wspaniale potraktowanie postaci w ru­chu, napięcie i dramatyzm sprawiają, że ołtarz ten stanowi jedno z najpiękniejszych dziel helle­nizmu. Fryz boczny (Telefosa) uważany jest za

prototyp rzymskiego stylu kontynuacyjnego w re­liefie. W ni w. p.n.e., za panowania Attalosa I powstała w P. słynna biblioteka, która przez długi czas rywalizowała z Biblioteką Aleksan­dryjską. Powstanie biblioteki w P. przyczyniło się do wynalezienia nowego materiału piśmien­nego, zwanego odtąd pergaminem (łac. charta Pergamena). W r. 133 na mocy testamentu Atta­losa III królestwo pergameńskie przeszło pod władzę Rzymu jako część prowincji Azji. Z P. pochodzili Apollodor i Galen.

Perge (gr. Perge) w pobliżu dzisiejszego Mur-tana; miasto w Pamfylii, w Azji Mn., zdobyte zostało przez Aleksandra W. Sławne z sanktu­arium Artemidy. Z antycznego miasta zostały ruiny (teatr, świątynie).

Periander (Periandms) syn Kypselosa, tyran Koryntu (627-585 p.n.e.), utalentowany polityk, doprowadził Korynt do wielkiej potęgi. Zakładał kolonie, powiększył flotę handlową, przekopał kanały, wprowadził nowy system pieniężny, przez co przyczynił się do rozwoju handlu i rzemiosła. Zniósł podział na fyle rodowe, zastępując go podziałem na fyle terytorialne. Przyczynił się także do rozkwitu nauki i sztuki w Koryncie.

Periboja mit. 1. najada, żona łkariosa, matka Penelopy. 2. najmłodsza córka Eurymedona, matka Nausithoosa, króla Feaków. 3. żona króla Koryntu Połybosa, który wychowywał Edypa. 4. żona Telamona, matka Ajasa. 5. córka Akessomenosa, z bogiem rzecznym Aksiosem miała syna Pelagona. 6. żona Ojneusa króla Kałydonu, matka Tydeusa.

Perifetes mit. syn Hefajstosa, rozbójnik, który w okolicach Epidauros napadał podróżnych i zabijał ich uderzeniem maczugi, zwany też Korynetes (od gr. koryne maczuga). Zabił go, uwalniając okolicę od niebezpieczeństwa, Tezeusz (zob.) w drodze z Delf do Aten.

Perikles zob. Perykles.

Perikłymenos 1. mit. syn Neleusa i Chloris, brat Nestora, argonauta; zabił go Herakles, gdy zdobył Pylos (zob. Neleus). 1. mit. syn Posejdona i Chloris, Tebańczyk. W czasie wy­prawy siedmiu przeciw Tebom zabił podobno Parthenopajosa i ścigał Amfiaraosa. 3. rzeź­biarz grecki wymieniony przez Pliniusza (Naturolis historia 34, 91) jako autor licznych posą­gów atletów.

Perikłytos rzeźbiarz argiwski, mało znany uczeń Lizypa, wymieniony u Pauzaniasza (V 17, 4)

Perillos

584

Persepolis

Perillos odlewnik z Akragas, znany z legendy o byku z brązu (w którego wnętrzu palono żyw­cem ludzi), wykonanym dla tyrana Falarisa (VI w. p.n.e.): wykonawcą rzeźby i—pierwszą ofiarą miał być P. Perinthos zob. Herakleja 4. periojkowie (gr. perfojkoj, dosł. wspólnie mie­szkający, sąsiedzi) część ludności Sparty pozba­wiona praw politycznych, ale posiadająca wol­ność osobistą. Pochodzili prawdopodobnie z tej części ludności achajskiej, która poddała się Dorom bez oporu. Mieszkali po wsiacn i mia­stach wokół Sparty, zajmowali się rolnictwem, handlem i przemysłem. peripteros zob. perypter. peristaza (łac. peristasis, gr. peristasis) rząd lub rzędy kolumn otaczające cellę świątyni. peristiios zob. perystyl 1. peristylon zob. perystyl 2. Pero mit. córka Neleusa, żona Biasa, matka Alfesiboji. Neleus obiecywał oddać P. za żonę tylko temu, kto odzyska trzody zabrane jego matce przez Fylakosa. Udało się to Biasowi, któremu dopomógł jego brat, Melampos (zob.).

Perperna (albo Perpenna) 1. Marcus P. pretor z r. 135, brał udział w wojnie przeciw niewolni­kom na Sycylii; jako konsul w r. 130 pokonał Arystpnika w Azji. 2. syn poprzedniego, konsul w r. 92. 3. Marcus P. Yento syn poprzedniego, stronnik Mariusza; uciekł przed Sullą na Sycy­lię. Po śmierci Sulli przyłączył się do Lepidusa, po którego śmierci w r. 77 wraz z resztkami armii połączył się z Sertoriuszem w Hiszpanii. Powodowany zawiścią zabił Sertoriusza w r. 72. Nie zdołał jednak utrzymać powstania przeciw Rzymianom, został pokonany przez Pompejusza i skazany na śmierć. Persaeus zob. Persa/os. Persajos (łac. Persaeus) 1. mit. syn tytana Kriosa, ojciec Hekate. 2. -P. (także Perseus) z Kition (ok. 307-243), syn Demetriosa, filozof stoik, uczeń Zenona z Kition (zob. Zenon 2). Przebywał na dworze Antygona Gonatasa w Ma­cedonii i brał udział w życiu politycznym. Był wodzem załogi macedońskiej w Koryncie. Po­dobno został pokonany przez Aratosa i popełnił samobójstwo. Prace jego obejmują tematy poli­tyczne, np. O królewskiej władzy; Państwo la-konskie; Przeciw „Prawom" Platona, oraz ety­czne, jak: O bezbożności; O mihści. Ponadto pisał wspomnienia o innych filozofach. Zajmo­wał się również teologią, nadając jej piętno wy­bitnie praktyczne i utylitarystyczne; twierdził bowiem, że za bogów uznano ludzi, którzy przynieśli wielkie korzyści przez swe wynalazki, oraz że również same zbawienne i pożyteczne rzeczy zostały ubóstwione. 3. matematyk grecki z II W. p.n.e. (znany'dzięki wzmiance u Proklosa i cytowanemu tamże epigramowi). Wynalazł nowe przecięcia krzywizn, zwanych spiralnymi (spejrikaj tomdj).

Persefona {Kora, Proserpina) mit. córka Zeusa i Demeter, małżonka Hadesa, władczyni pod­ziemnego państwa, rządząca duszami zmarłych i potworami świata podziemnego. U pisarzy pohomeryckich, pozostając nadal władczynią państwa cieni, przybiera charakter łagodniejszy dzięki podkreśleniu ścisłej łączności z matką, Demeter. Hezjod pierwszy wspomina o tym, że została żoną Hadesa wbrew swojej woli (wg legendy podczas zbierania kwiatów na łące zo­stała uprowadzona przez Hadesa do podziemi). Zrozpaczona Demeter zwróciła się do Zeusa, by zmusił Hadesa do oddania jej P. Hermes na roz­kaz Zeusa wyprowadził P. z podziemi, ponieważ jednak Hades, zanim pozwolił żonie odejść, dał jej do spożycia ziarno granatu (symbol małżeń­stwa), Zeus zadecydował, że bogini część roku przebywać będzie u matki, pozostałą zaś część spędzi w podziemiu z małżonkiem. Powszechnie oddawano jej cześć razem z Demeter. W miste­riach eleuzyńskich łączono Demeter z P; a jej samej poświęcono misteria obchodzone w Ate­nach w okresie Antesteriów. Świątynie P. znaj­dowały się w Koryncie, Megarze, Sparcie, Lokroj i w południowej Italii. Przedstawiano ją jako surową małżonkę Hadesa albo jako młodziutką córkę Demeter, z wieńcem laurowym na głowie i pochodnią w ręku. Rzymianie nazywali ją Prozerpiną.

Persepolis oficjalna stolica imperium perskie­go, nie mająca jednak istotnego znaczenia. Wskazuje na to fakt, że nazwy P. nie wymienia nigdy Herodot, Ksenofont czy Ktezjasz, ani pisarze chrześcijańscy, aczkolwiek mówią oni często o Babilonie, Suzie i Ekbatanie jako o sto­licach imperium. Dopiero z dzieł hellenistycz­nych historyków greckich dowiadujemy się o zna­czeniu P.; mieścił się tam skarbiec królewski, (am również chowano często zmarłych królów perskich. Po zdobyciu przez Aleksandra W. w r. 331 p.n.e. zostało częściowo spalone. Wzmianki o P. pojawiają się także u później­szych historyków starożytnych i w okresie śred-

Perses

585

perskie wojny

niowiecza. Zachowane ruiny na północo-wschód od dzisiejszego miasta Sziraz.

Perses z Teb, grecki epigramatyk z IV w. p.n.e., układający napisy na rzeczywiste nagrobki i dary wotywne. Epigramy jego zachowały się w Antologii Palatyńskiej.

Perseusz (Perseus) 1. mit. syn Zeusa i Danae, wnuk Akrisiosa, króla Argos. Akrisios pomny na wyrocznię, wg której miał zginąć z ręki własnego wnuka, zaniknął swą córkę, Danae, w spiżowej wieży (wg innej wersji — w -podziemiu), lecz Zeus przeniknął tam w postaci złotego deszczu i Danae urodziła syna. Wtedy Akrisios wyrzucił Danae z dzieckiem w zamkniętej skrzyni na mo­rze podczas burzy. Wiatry zagnały skrzynię na wyspę Serifos, do króla Polidektesa. Gdy P. do­rósł, Polidektes chcąc się pozbyć młodzieńca, wysłał go po głowę Gorgony (zob. Gorgo). P. dzięki pomocy bogów zabił najgroźniejszą z Gor-gon. Meduzę, której widok zamieniał ludzi w ka­mień. Głowę Meduzy zawiesił na swej tarczy. W powrotnej drodze uratował od potwornego smoka Andromedę (zob.), którą pojął za żonę. Następnie powrócił do matki, uwolnił ją od Polidektesa, zamieniwszy króla i jego dwór w ka­mienie. Gdy wrócił wraz z matką i żoną do Argos, spełniła się przepowiednia: podczas igrzysk zranił śmiertelnie swego dziadka, Akrisiosa. Wg niektórych wersji z wielkiej rozpaczy poszedł dobrowolnie na wygnanie, Zeus zaś poruszony jego bólem miał go wraz z Andromedą umieścić wśród gwiazd. 2. malarz grecki w IV w. p.n.e., uczeń Apellesa. 3. syn Filipa V i jego następca, ostatni król macedoński (179-168 p.n.e.). Su­mienny i dbały o dobro państwa władca. W walce z Rzymem okazał jednak zbyt mało stanowczości i energii. Jego propaganda i zabiegi w celu zys­kania sprzymierzeńców do antyrzymskiej koa­licji wzbudziły czujność Rzymu, który pod bła­hym pretekstem wypowiedział wojnę Macedonii w r. 174 (trzecia wojna macedońska). P. usiłował konflikt zażegnać, czym spowodował wycofanie się z koalicji sprzymierzonych miast greckich. Wskutek braku zdecydowania i energii nie wy­korzystał pomyślnego z początku rozwoju dzia­łań wojennych i został pobity w r. 168 przez Lucjusza Emiliusza Paulusa. Internowany w Al­bie nad Jeziorem Fucyńskim zmarł po dwu latach niewoli. 4. zob. Persajos.

Persius (Aulus P. Flaccus) satyryk rzymski (34-62 n.e.). Pochodził z Yolaterrae w Etrurii, należał do stanu ekwitów. Studiował w Rzymie

u gramatyka Remiusza Palemona i u retora Werginiusza Flawiusza. Szczególny wpływ na jego życie i twórczość wywarła przyjaźń z Anneuszem Komutusem (zob. Armad l). Posiadamy 6 jego satyr (6-ta nie dokończona). P. wzorował się w nich często na Lucyliuszu i Horacym. Satyry 2-6 stanowią rodzaj deklamacji na temat nauki stoickiej, tylko pierwsza odnosi się do współczesnej mu epoki. Poeta piętnuje w niej skażenie smaku literackiego. Styl P. jest mglisty i mętny, kompozycja zawikłana, stąd owa przy­słowiowa niezrozumiałość, obscwitas, i aenig-mata Persiana. W starożytności P. nie wzbudzał wielkiego zainteresowania. Dopiero Ojcowie Kościoła zwrócili nań szczególną uwagę ze względu na jego stoicką etykę. Zainteresowało się nim również średniowiecze. W Polsce satyry P. czytano już w XII w., zapożyczenia z P. znajdu­jemy w Kromce Wincentego Kadłubka (XIII w.), objaśniał go m.in. Paweł z Krosna (XVI w.), zajmował się nim Maciej Kazimierz Sarbiewski (kolegium w Połocku, XVII w.). Wpływ P. wi­doczny jest w Satyrach Krzysztofa Opalińskiego (XVII w.). W r. 1651 ukazało się w Krakowie pierwsze polskie tłumaczenie satyr P. pióra Marcina Słonkowicza, w czasach nowszych prze­łożył je prozą w r. 1929 Stanisław Seliga.

Persja (gr. Persis, tac. Persis, Persia) górzysta kraina w Azji granicząca na południo-zachód z Zatoką Perską, na pómoco-zachód z Suzjaną, Media i Partią; na wschodzie nie miała ściśle ustalonych granic. Mieszkańcy P. byli etnicznie blisko spokrewnieni z Medami i przejęli od nich religię i niektóre zwyczaje. W r. 559 p.n.e. woj­ska perskie pod wodzą Cyrusa Starszego pod­biły Medię, zdobywając w ten sposób przewagę nad całą zachodnią Azją. Następcy Cyrusa Star­szego dzięki dalszym podbojom terytorialnym umocnili jeszcze pozycję P., nadając jej charak­ter wielkiego mocarstwa. W okresie rozkwitu, w V w. p.n.e., imperium perskie posiadało kilka stolic, były to Babilon, Suza i Ekbatana w Medii oraz Pasargada i Persepolis w Persji. Da­riusz I (521 -485 p.n.e.) podzielił państwo perskie na 20 satrapii. W r. 331 p.n.e. imperium perskie upadło, podbite przez Aleksandra W.

perskie wojny toczone były pomiędzy greckimi miastami-państwami a Persją w latach 490-449 p.n.e. Przyczyną była ekspansja perska na za­chód i północo-zachód dla zdobycia nowych terytoriów i zwiększenia ilości ujarzmionych lu­dów. Bezpośrednim powodem wojny było powsta-

perskie wojny

586

Perykles

nie miast jońskich w Azji Mn. w r. 500. Po stłumieniu powstania, w r. 494 król perski Da­riusz I wysłał w r. 492 swego wodza Mardo-niosa na podbój Grecji. Wyprawa Mardoniosa nie powiodła się jednak, ponieważ flota jego została rozproszona przez burzę u przylądka Atos, przy czym zniszczona została połowa okrętów, a 20 000 ludzi zginęło. W r. 490 Dariusz wysłał do Grecji nową armię pod dowództwem Datisa i Artafemesa. Flota perska wylądowała na Eubei, Persowie zburzyli miasto Eretrię, na­stępnie wysadzili część wojsk w Attyce na rów­ninie maratońskiej. Pod Maratonem znacznie niniejsza, ale dobrze wyćwiczona i ożywiona duchem bojowym armia ateńska pod dowódz­twem genialnego wodza Miltiadesa rozbiła do­szczętnie wojska perskie. Zwycięstwo pod Ma­ratonem było tryumfem wolnych obywateli grec­kich nad uciskanymi i pędzonymi batem pod­danymi perskiego despoty, i tak też zachowało się w świadomości samych Greków. Po zwycię­stwie maratońskim w Atenach rozpoczęła się walka pomiędzy radykalnym odłamem partii demokratycznej, na której czele stał utalento­wany i ambitny przywódca Temistokles, a grupą umiarkowanie demokratyczną, której przewodził Arystydes. Partia Temistoklesa skupiała ugru­powania handlowo-rzemieślnicze, związane z mo­rzem. Arystydesa popierała głównie ludność wiejska. Temistokles był zwolennikiem budowy silnej floty i przekształcenia Aten w potęgę morską. W r. 482 walka zakończyła się zwycię­stwem Temistoklesa i wygnaniem Arystydesa. W r. 480 następca Dariusza, syn jego Kserkses, wyprawił się z olbrzymią flotą i armią lądową ponownie do Grecji. Grecy postanowili zaata­kować nadchodzącego z północy Kserksesa jed­nocześnie na lądzie i na morzu, u wejścia do Grecji środkowej. W wąwozie Termopilskim do­szło do bitwy w której Grecy ponieśli klęskę, a król spartański Leonidas zginął wraz ze swymi trzystu Spartiatami. Przyczyną klęski było przy­słanie przez Spartę zbyt szczupłych posiłków oraz zdrada jednego z Greków, na skutek czego wojsko zostało otoczone. Po klęsce pod Termo-pilami flota grecka, która walczyła u przylądka Artemisjon, wycofała się ku Salaminie. Tym­czasem wojska perskie zajęły Attykę, zniszczyły i złupiły Ateny. Jedyną nadzieję pokładali Grecy we flocie. Dzięki talentowi i energii Temisto­klesa, który potrafił przeprowadzić swój plan strategiczny, flota perska poniosła pod Salaminą

całkowitą klęskę, w wyniku której Kserkses rozpoczął odwrót w kierunku Hellespontu, po­zostawiając tylko jedną armię w Tesalii, pod dowództwem Mardoniosa. W następnym roku (479) Mardonios znów zajął Ateny, ale wkrótce' został pokonany przez wojska ateńsko-spartańskie pod Platejami. Na czele armii spartańskiej stał Pauzaniasz, na czele ateńskiej — Arystydes. Armia grecka zdobyła bogate łupy. W tym sa­mym roku flota grecka odniosła jeszcze jedno zwycięstwo u przylądka Mykale. W r. 478 dla wspólnej walki przeciwko Persom utworzono związek morski nazwany Delijskim, ponieważ wyspa Delos była miejscem zebrań jego człon­ków i tam znajdował się skarbiec związkowy. W dalszym ciągu walki Grecy przeszli do wojny ofensywnej. Główną rolę odegrały Ateny, które w oparciu o finanse Związku Delijskiego stały się potęgą morską. Gdy w r. 471 partia konser­watywna w Atenach doprowadziła do wygnania Temistoklesa, spośród wodzów wybił się na czoło Kimon, syn Miltiadesa. Zdobył on posia­dłości perskie na wybrzeżu trackim, w r. 466 odniósł nad Persami zwycięstwo nad rzeką Eury-medon w Pamfilii. Po kilkunastu latach doszło znów do starcia: w r. 454 flota ateńska wysłana na pomoc powstańcom egipskim poniosła klęskę w delcie Nilu. Wreszcie w r. 449 Ateńczycy od­nieśli zwycięstwo nad Persami na lądzie i na morzu pod Salaminą na Cyprze. W wyniku tego zawarty został w r. 449 p.n.e. tzw. pokój Kalliasa, który zakończył wojny grecko-perskie. Król perski zrzekł się hegemonii na Morzu Egej­skim, w Hellesponcie i Bosforze i uznał nieza­leżność polityczną miast greckich w Azji Mn.

personificatio zob. prosopopeja.

pertica łac. (gr. dkajna, pręt) używana w Rzy­mie miara długości równa 10 stopom (stąd zwana też decempedd). Zob. miary długości.

Pertinax zob. Helvii 8.

Perusia zob. Peruzja.

Penuga (Perusia) dziś Perugia; miasto we wschodniej części Etrurii, pomiędzy Jeziorem Trazymeńskim i Tybrem, jedno z dwunastu miast ligi etruskiej. W czasie wojny domowej schronił się tu Lucius Antonius, brat triumwira, i bronił się przez kilka miesięcy (od końca r. 41 do wiosny r. 40 p.n.e.) przed oblegającymi woj­skami Augusia; kiedy P. poddała się, jeden z obrońców podpalił miasto, które doszczętnie spłonęło. P. została odbudowana przez Augusta.

Perykles (Perikles) ok. 495-429 p.n.e., polityk

Perykles

587

perypatetycy

ateński. Syn Ksantipposa (zwycięzcy spod My-kale) i Agaristy, siostrzenicy Klejstenesa. U boku Efialtesa, przywódcy stronnictwa demokratycz­nego przeprowadził w r. 462 reformy likwidu­jące znaczenie polityczne Areopagu. Po śmierci Efialtesa i wygnaniu jego przeciwnika politycz­nego Kimona stał się przywódcą demokracji ateńskiej. Przeciwnikiem P. był stojący na czele stronnictwa arystokratycznego Tukidydes, syn Melezjasza, który ostatecznie w r. 443 został wygnany. Odtąd P. kierował polityką ateńską aż do r. 429, wybierany corocznie na stanowisko stratega. Zapoczątkował on nowy kierunek po­lityki, zmierzający do stworzenia z Aten centrum kulturalnego i politycznego Hellady. Zwolennik mocarstwowej polityki Aten stosował wobec sprzymierzeńców metody silnej ręki. Starał się •— bezskutecznie — rozszerzyć hegemonię Aten aa Grecję środkową i część Peloponezu, co spo­wodowało konflikt ze Spartą przerwany zawar­ciem pokoju trzydziestoletniego. Umocnił wpły­wy ateńskie nad Hellespontem, organizując eks­pedycję wzdłuż wybrzeży Morza Czarnego. Dla rozszerzenia i umocnienia wpływów ateńskich zakładał kolonie obywateli ateńskich (kleruchie). Po nieudanej próbie zorganizowania kongresu państw greckich zaprosił Greków do założenia panhelleńskiej kolonii Thurioj pod hegemonią Aten. Rozbudował Pireus, stopniowo zapewnia­jąc Atenom przewagę handlową na Morzu Egejskim. Przeniesienie w r. 454 skarbca związ­kowego z Delos do Aten zapewniło Ateńczykom dodatkowe środki finansowe. P. wprowadził wynagrodzenie za sprawowanie funkcji państwo­wych, przez co ugruntował demokrację. Dążąc do hegemonii politycznej i gospodarczej Aten starał się uczynić je także ośrodkiem kultury greckiej. W tym okresie powstało wiele budowli (rozbudowa Akropolis, m.in. wybudowanie Propylejów i Partenonu). Otaczał opieką artystów i filozofów, z których Fidiasz, Anaksagoras i Sofokles byli jego przyjaciółmi. Aby umożliwić obywatelom udział w przedstawieniach, wpro­wadził zasiłek teatralny (tzw. theorikóri). Wzrost potęgi ateńskiej arche w tym czasie i rywalizacja ze Spartą doprowadziły do wybuchu wojny peloponeskiej (431). W wyniku wojennych niepo­wodzeń Aten upadła popularność P. Ataki prze­ciw niemu i jego małżonce doprowadziły do pro­cesu i skazania P. na grzywnę za nieprawidłowe wydatkowanie pieniędzy publicznych. Jednakże jeszcze na krótko odzyskał P. dawny autorytet.

W r. 429 padł ofiarą epidemii. Czasy P. były okresem świetności Aten. Określa się je mianem epoki P., bowiem on właśnie kierując państwem wiele lat, odegrał wybitną rolę w ostatecznym ukształtowaniu się ustroju demokratycznego ateń­skiej polis, i przez swą świadomą politykę kultu­ralną przyczynił się do tego, że Ateny stały się ogniskiem kultury promieniującej na cały świat helleński. Zasady polityki P. poznajemy dzięki Tukidydesowi, który w swojej Historii wojny pehponeskiej wkłada w usta P. sławną mowę będącą pochwałą demokracji ateńskiej.

perypatetycy perypatetycka szkoła filozoficzna założona w r. 335 przez Arystotelesa w Likejonie (gimnazjonie w gaju Apollina w Atenach), na­zywana stąd Likejonem (Licaeum); zwana też perypatetycka (od gr. peripdtefn przechadzać się), gdyż wykłady odbywały się niekiedy podczas przechadzek. Szkoła była zorganizowana na wzór Akademii Platona. Wśród wybitnych przed­stawicieli szkoły należy wymienić Teofrasta z Eresos (372-283), Eudemosa z Rodos (IV/ffl w.), Arystoksenosa z Tarentu (ur. ok. r. 354 p.n.e.), Dikajarchosa (347-287 p.n.e.), Stratona z Lamp-saku (287-269 p.n.e.), Andronikosa z Rodos (I w. p.n.e.), Aleksandra z Afrodyzji (ok. r. 200 n.e.). Największy rozkwit szkoły przypada na IV/III w. p.n.e., w okresie działalności Arysto­telesa, Tepfrasta, Arystoksenosa, Eudemosa, Dikajarchosa, Stratona. W przeciwieństwie do innych szkół filozoficznych, które interesowały się głównie zagadnieniami czysto filozoficznymi, a w szczególności etycznymi, p. uprawiali bada­nia w dziedzinie nauk przyrodniczych i humani­stycznych. Stosowali przy tym metodę empiry­czną, korzystając z materiałów zebranych przez Arystotelesa jak również z dokonywanych do­świadczeń, a także z informacji uzyskiwanych np. od rybaków, pasterzy, rolników, handlarzy lekarstw. P. posługiwali się nowoczesną — mo­żna rzec — techniką pracy naukowej: prowadzili prace zespołowe i stosowali dokumentację nau­kową (znamienne dla p. wyciągi z literatury nau­kowej oraz zbieranie materiałów). Zakres prac naukowych p. był bardzo szeroki. Teofrast, następca Arystotelesa w kierownictwie szkoły, był twórcą botaniki. Geografią zajmował się Dikajarchos, a astronomią Heraklejdes z Pontu. P. prowadzili również badania humanistyczne. Dikajarchos był autorem pierwszej historii kul­tury greckiej oraz traktatu o najlepszym ustroju państwowym. Praksyfanes dał naukowe podstawy

perypter

588

Petroniusz

gramatyki. Historią literatury zajmowali się:

Heraklejdes z Fontu, Fajnias z Eresos, Praksyfanes, Idomeneus, jednakże biografie perypatetyckie, zwłaszcza z ni w. p.n.e., pisane przez Chamajleona i Satyrosa, oparte na dowolnej in­terpretacji dzieł literackich, nie noszą znamion literatury naukowej. Wiedzy o muzyce poświęcił swoje prace Arystoksenos z Tarentu, który kon­tynuował badania pitagorejczyków, stosując me­todę empiryczną. Eudemos z Rodos, słynny z encyklopedycznej wiedzy, położył zasługi w dziedzinie badań nad historią matematyki. Pierwszą historię filozofii opracował Sotion z Aleksandrii. W interpretowaniu filozofii Ary­stotelesa zaznaczyły się wśród p. dwa prądy. Jedni, ja"k np. Eudemos z Rodos kontynuowali idealistyczne, platońskie elementy arystotelizmu, inni; jak Teofrast, dążyli do ich usunięcia. Ten drugi kierunek szczególnie silny wyraz znalazł u Stratom z Lampsaku (scholarcha w latach 287-269 p.n.e., po Teofraście), który dał materialistyczną interpretację filozofii Arystotelesa. Od czasu scholarchatu Likona z Troady (269--225) szkoła przeżywała okres upadku. Poziom szkoły podniósł się za scholarchatu Kritolaosa, za jego następców ponownie się obniżył. Oży­wienie działalności szkoły nastąpiło w I w. p.n.e., w okresie scholarchatu Andronikosa z Rodos. P. rozpoczęli w tym okresie prace nad tekstami Arystotelesa. Tyranion opracował je filologicz-nie, a Andronikos przygotował nowe wydanie w nowym układzie systematycznym. Zajęto się szeroko objaśnianiem i uzupełnianiem poglądów mistrza. Uzupełnianie poszło w dwu kierunkach:

naturalistycznym (Aleksander z Afrodyzji) i ide­alistycznym (Temistius, IV w. n.e.).