Mała encyklopedia kultury antycznej

proxenos zob. proksenos. Prozerplna (Proserpind) zob. Persefona. prozodia (łac. prosodia, gr. prosodia akcent, przyśpiew) część nauki o języku zajmująca się zagadnieniami akcentu, iloczasu i intonacji. Ta część p., której przedmiotem jest iloczas zgłosek, wchodzi równocześnie w zakres metryki. Głów­ne zasady mierzenia iloczasu zgłosek w ję­zyku greckim i łacińskim są następujące: zgłoska może być długa (oznaczana w schematach zna­kiem długości: —) lub krótka (znak krótkości:

\^i). Zgłoska jest długa z natury (natura longa), jeżeli zawiera samogłoskę długą lub dwugłoskę, np. aude ——, lando ——. Zgłoska jest długa z pozycji (positione longa), jeżeli zawiera samo­głoskę krótką, po której następują dwie (lub więcej) -spółgłoski, bądź zbitka, czyli spółgłoska podwójna (w języku greckim z, ks, ps, w języku łacińskim x, z). Spółgłoski wywołujące pozycję mogą stać w obrębie tego samego wyrazu (np. órtyks ——, tempto ——), mogą być rozdzie­lone między koniec jednego i początek drugiego wyrazu (np. metrós gegós ——^—, dimm pater ——\-^J) albo też (chociaż zdarza się to rzad­ko) mogą stać na początku następnego wyrazu (np. chdjre ksejne ———^). W poezji łacińskie} unikano wzdłużania krótkiej zgłoski przez sto­jące w nagłosie drugiego wyrazu spółgłoski w, sq, st, sp; np. wala stultitia (Horacy, Sermones II 3,43). Jako spółgłoska podwójna, a więc wy­wołująca pozycję, może wystąpić w poezji grec­kiej także nagtosowe rh (tak niemal zawsze w komedii), a w eposie (z wyjątkiem Nonnosa) nagłoskowe m, n, l, s (u Homera także /). Grupa spółgłosek muta cum liguida (w jeż. grec­kim mutae: b, p, f, d, t, th, g, k, ch; liquidae:

l, r, m, n; -w jeż. łacińskim mutae: b, p, d, t, g, c, q; liquidae: /, r, m, n) nie czyni pozycji w pro­zie, ale w poezji może poprzedzającą zgłoskę wzdłużać lub nie; zależne to jest od epoki, gatun­ku literackiego i od potrzeby metrycznej w da­nym przypadku; może więc być np. pat/rós lub pa/trós, yolilfcris lub volucfris itp. Przy podziale wyrazu na zgłoski grupę muta cum liquida wy­wołującą pozycję rozdziela się między 2 zgłoski, gdy zaś nie czyni ona pozycji, zalicza się ją w ca­łości do zgłoski drugiej. Zgłoska jest krótka, jeżeli zawiera samogłoskę krótką, po której nie następują spółgłoski tworzące pozycję, np. hetdjros ^—^, pater ^^. Iloczas samogło­sek, który jak wynika z powyższego, stanowi podstawę iloczasu zgłosek, poznajemy z odpo­wiednich słowników oraz z podręczników gra­matyki historycznej i opisowej. Te ostatnie po­dają iloczas samogłosek znajdujących się w koń­cówkach i zakończeniach form deklinacyjnych i koniugacyjnych. W'p. łacińskiej obowiązują zasady następujące: 1) samogłoska stojąca bez­pośrednio przed inną samogłoską jest. krótka (yocalis ante woalem corripitur), np. flere, ale fleo (wyjątki od tej zasady podają podręczniki gramatyki); 2) w wyrazach więcej niż jednozgło-

prozodiak

623

Przychocki Gustaw

skowych samogtoska znajdująca się w zgłosce wygtosowej przed spółgłoską pojedynczą, inną niż s ulega skróceniu, np. laudamus, ale laudat, yictores, ale victor. Dawną długość tego rodzaju zgłosek wygiosowych spotykamy jeszcze u poe­tów epoki archaicznej. W ogólności iloczas zgłosek w łacińskiej poezji archaicznej nie zawsze odpowiada wyżej podanym zasadom łacińskiej p. Grupy jambiczne (^—, np. ego), często przechodzą pod wpływem przycisku rytmicznego (iktusu) w grupy pyrrichiczne ^\~'^', np. ego), co sprawia, że 'iloczas wielu zgłosek nie jest stały. Reguła określająca warunki, w jakich to zjawisko zachodzi, nazywa się prawem skra­cania jambów (brevis brevians; zob. jambicz­ne skrócenie). W zakres p. wchodzą jeszcze takie zagadnienia, jak hiatus, elizja, synalojfa, afereza, apokope, krasis, synidzeza, omówione osobno.

prozodiak (gr. prosodiakón) wiersz o sche­macie ^•-L'^"^'—'^'^'-'-, czyli katalektyczny parojmiak; używany był w pieśniach śpiewa­nych przy procesjach prósodoj, stąd jego nazwa. Występował także w liryce chóralnej i w par­tiach lirycznych greckiego dramatu, por. Pindar, Ody olimpijskie IV 27 wy d. Turyna: chejres de kaj etor ison—_^-^^'—<^'^c"^' (kaj =, skró­cenie hiatusowe). W metryce Kostera (Traite de metrigue grecque..., Leyde 1953) termin p. ozna­cza wiersz o schemacie v^.^^'l.\-^'l-v, np. Pindar, Ody nemejskie V 13: ho fas theu, hon psamatheja. Autor interpretuje ten wiersz jako człon daktyliczny z anakruzą: vL\^i'^il\^\^ _o ^

Prudencjusz (Awelius Prudentius Clemens) 348--ok. 405 n.e.; pochodził z Hiszpanii, najwybit­niejszy poeta chrześcijański piszący po łacinie. Z jego utworów najważniejsze są; 1) Kathemerinon liber, 12 hymnów; 2) Peri stefanon liber (O wieńcach męczenników), utwór poświęcony męczennikom chrześcijańskim w Hiszpanii i Ita­lii; 3) Apoiheosis, obrona chrześcijańskiej nauki o Trójcy św.; 4) Hamartigenia, utwór traktujący zagadnienie źródeł zła; 5) Psychomachfa (Walka o duszę), autor przeciwstawia tu chrześcijański pogląd na świat — pogańskiemu i głosi ideę zwycięstwa religii chrześcijańskiej nad pogańską;

6) Contra Symmachum libri II (Przeciw Symma-chusowi), apologia chrześcijaństwa; 7) Ditto-chaeon, zbiór 49 czterowierszy, do których autor zaczerpnął temat z historii Starego i Nowego Testamentu. P. posługiwał się zarówno miarami

lirycznymi, jak i heksametrem, a w pierwszych dwu wymienionych utworach bliski jest poezji Horacego.

pryncypat (łac. principatus) rzymski system jedynowładztwa, swoista forma monarchii rzym­skiej polegająca na skupieniu władzy w rękach cesarza—który występował tylko jako pierw­szy obywatel (princepś)—przy jednoczesnym zachowaniu pozorów ustroju republikańskiego (utrzymanie instytucji senatu,, konsulatu, try­bunatu i in.). Forma rządów p. zapoczątkowana przez Augusta trwała do III w. n.e., do czasu wprowadzenia przez Dioklecjana (284-305) no­wej formy ustroju zwanego dominatem, a bę­dącego rodzajem monarchii absolutnej.

prytan (gr. prytanis) wysoki urząd w wielu greckich państwach, przewodniczący kolegium, rady. W niektórych miastach-państwach, jak np. na Rodos czy w Milecie, był to urzędnik sprawu­jący najwyższą władzę. W Atenach przed refor­mami Solona istniała przypuszczalnie przy ar-choncie rada, której członkowie zwani byli p. Po reformach Solona nazwą p. oznaczano urzę­dującą w danym okresie część rady (bule). Zob. bule.

prytaneja okres sprawowania czynności przez Vio rady (zob. bule) w Atenach. Wynosił on 1/10 roku, tzn. 35 lub 36 dni, a w latach prze­stępnych 38 lub 39 dni.

Przybylski Jacek Idzi (1756-1819) filolog klasyczny, profesor poetyki i wymowy w szko­łach prowincjonalnych, a następnie „starożyt­ności klasycznych" na Uniwersytecie Jagielloń­skim. Przełożył wiele utworów literatury staro­żytnej sztucznym, dziwacznym językiem, m.in. tłumaczył Batrachomachię (Kraków 1789), wszyst­kie dzieła Hezjoda (1790), Eneidę (1811) i Georgiki (1813) Wergiliusza oraz Iliadę i Odyseję pod tytu­łem Pamiątka z dziejów bohatyrskich z wieku grajskotroskiego... (1815-1816). Był też autorem zarysu literatury pt. Wieki uczone starożytnych Greków i Rzymian w zabytkach ich pism uważane (1798), oraz Dyssertacji o kunszcie pisania u sta­rożytnych (Kraków 1788). Wydał po grecku i ła­cinie Encheiridion Epikteta (1787).

Przychocki Gustaw (1884-1947) wybitny filo­log klasyczny, latynista, uczeń Morawskiego, Miodońskiego, Sternbacha, profesor Uniwersy­tetu Warszawskiego i Jagiellońskiego. Jego twór­czość naukowa obejmowała szeroką tematykę, przede wszystkim jednak interesował go dramat starożytnego Rzymu, któremu poświęcił szereg

przyczółek

624

Psyche

studiów. Na ich czele stoi znakomita monogra­fia o Plaucie (Plautus, Kraków 1925), którego P. byt wybitnym znawcą i którego wszystkie komedie przełożył na polski w latach 1931-1937. Z innych prac w tej dziedzinie wydal: Rzymianie a tragedia (Warszawa 1929), Charakterystyka tragedii rzymskiej epoki republikańskiej (1931), Charakterystyka tragedii rzymskiej epoki cesar­stwa (1931), Kunszt metryczny i liryczny w tra­gediach Seneki (1932), Styl tragedii Seneki (1946). Zajmował się też twórczością Owidiusza, Wer-giliusza i Cycerona oraz literaturą bizantyńską (Grzegorz z Nazjanzu).

przyczółek zob. tympanon.

przydomek zob. nomen.

przysłowia zob. paremiografowie.

Psaon z Platei, historyk grecki z III lub II w. p.n.e., autor (nie zachowanej) historii powszech­nej w 30 księgach, nawiązującej do historii Diyllosa z Aten (który z kolei miał być konty­nuatorem Eforosa i doprowadził swe dzieło do śmierci Kassahdra w r. 297).

psefizma (gr. psefisma) uchwała zgromadzenia ludowego podjęta w wyniku jednorazowego gło­sowania (za pomocą kamyczków, psefos), w od­różnieniu od nomos.

Pselkis miasto w północnej części Etiopii, na zachodnim brzegu Nilu, pomiędzy Syene i Ta-chompso.

Psellos 1. Michael P. z Andros, pisarz i uczony bizantyński z IX w. n.e., przypuszczalny autor niektórych prac przypisywanych Konstantino-sowi P. 2. Konstantinos P. (1018-1079), zw. później Michałem z Nikomedii, minister cesarza Konstantego IX Monomacha i wybitny filozof bizantyński. Dał początek bizantyńskiemu pla-tonizmowi, organizując wskrzeszoną (w r. 1045) przez cesarza Akademię i obejmując w niej katedrę filozofii platońskiej. Był autorem wielu wierszy i pism o różnej wartości: obok wielu prac z zakresu przyrody, medycyny, fizyki, ma­tematyki, astronomii, filozofii, teologii, prawa, gramatyki i historii napisał np. dwie pochwały — pchły, „traktat" o pluskwie (utwory w du­chu sofistycznym), inwektywy na niewykształ­conych mnichów, itp. P. był również autorem alegorii homeryckich (Allegoriaj Homerikdj), prozaicznej parafrazy Iliady. Na podkreślenie zasługuje jego uwielbienie dla Grzegorza z Na­zjanzu, którego pisma komentował (komentarz ten dotąd nie został wydany).

pseudodypteros (gr. pseudodipteros) 1. świąty­nia dipteralna (zob. dipteros) z pominiętym we­wnętrznym rzędem kolumn. 2. pozorny dipteros, w którym środkowy, wewnętrzny rząd kolumn krył się do połowy w murze ścian naosu. Typ p. wykształcił się w okresie hellenistycznym w ar­chitekturze jońskiej i wywarł wpływ poprzez architekturę rzymską na architekturę Odrodze­nia. Wynalezienie tego typu budowy przypisuje się Hermogenesowi, który był gorącym propa­gatorem formy p.

pseudo-Filip (Pseudofilippos) przydomek Andris-kosa, który podawał się za Filipa, syna Perseusza. Rzymianie prowadzili z nim wojnę (III woj­na macedońska).

pseudo-Oros w epoce hellenistycznej pod imie­niem O. powstało dzieło o charakterze okul­tystycznym, traktujące o wpływie kamieni na losy ludzkie.

pseudoperipteros (gr. pseudoperfpteros) fałszy­wy perypter o pozornej kolumnadzie, uzyskanej przez ustawienie pólkolumn w ścianach celli świątyni.

pseudo-Skymnos grecki poeta dydaktyczny z I w. p.n.e., naśladowca Apollodora z Aten, autor (zachowanego) poematu w trymetrach jambicznych, o temacie geograficznym. Część pierwszą (742 wiersze), o Europie, dedykował autor królowi Bitynii, Nikomedesowi (prawdo­podobnie III-mu, z początku I w. p.n.e.); część drugą (200 wierszy) tworzy poemat Periplus Fontu Euksinu (Opłynięcie Morza Czarnego), opisujący Europę i Azję.

pseudo-Zoroaster jak podaje Pliniusz Starszy, pod imieniem Zoroastra ukazało się w III/II w. p.n.e. dzieło Peri UthSn timion (tj. o kosztow­nych kamieniach). Dzieło to zaliczyć należy do literatury okultystycznej.

Psjaks (Psiaks) malarz waz attyckich czerwo-nofigurowych, tzw. stylu surowego, z końca VI w. p.n.e. Tworzył także w stylu czamofigu-rowym. Sygnowany na wazach garncarza Hilinosa.

Psofis (gr. Psofis) miasto w północno-zachod-niej Arkadii, nad rzeką Erymanthos.

Psojeas malarz lub garncarz waz attyckich z końca VI w. p.n.e.

Psyche (gr. Psyche) uosobienie duszy ludzkiej. Mit o P. został ujęty literacko przez Apulejusza w Metamorfozach. P. była najpiękniejszą z trzech córek pewnego króla; zazdrosna o jej piękność Wenus kazała Amorowi natchnąć P. miłością do najbardziej odrażającego człowieka, Amor

Psychopompos

625

Ptolemeusz

jednak zachwycony jej urodą sam się w P. za­kochał. Zdobywszy jej miłość, odwiedzał ją co noc pod warunkiem jednak, że nigdy nie będzie się starała go zobaczyć ani dowiedzieć się, kim jest. P. jednak za radą zazdrosnych sióstr zapa­liła, w czasie gdy Amor spał, lampę. Obudzony bóg zniknął jej z oczu. Zrozpaczona P., szukając Amora po świecie, dotarła do pałacu bogini Wenus, gdzie doznała wielu upokorzeń, wyko­nując ciężkie i przykre prace. Swoją wytrwa­łością wzruszyła wreszcie serce bogini, która obdarzyła P. nieśmiertelnością i połączyła z Amo­rem na zawsze.

Psychopompos (gr., dosł. przewodnik dusz).

1. przydomek Hermesa jako przewodnika pro­wadzącego dusze zmarłych do' podziemi Hadesu.

2. przydomek Charona, przewoźnika dusz przez podziemną rzekę Styks.

Ptolemeusz (gr. Ptolemajos, łac. Ptolemaeuś) imię 13 królów egipskich w okresie hellenisty-czno-rzymskim. 1. P. I Soter syn Lagosa (stąd druga nazwa dynastii, Lagidowie), założyciel dynastii. Był jednym z wodzów Aleksandra W. Po śmierci Aleksandra objął zarząd nad Egip­tem (323 p.n.e.). Władzę swą utrwalił w cią­gu wieloletnich walk z innymi diadochami. W r. 306/5 przyjął tytuł króla. Stworzył w Alek­sandrii ośrodek kultury hellenistycznej, zakła­dając Musejon. Napisał historię wojen Alek­sandra, w której przeciwstawiał się błędnym opiniom dotyczącym tego władcy. 2. P. II Fila-delfos (283-247), zawarł sojusz z Rzymianami. Za jego panowania i pod jego protektoratem przetłumaczono na grecki część Starego Testa­mentu. Sprawami państwa zajmowała się raczej jego siostra i małżonka, Arsinoe. 3. P. Ul Euer-getes (246-221), jeden z najznakomitszych przed­stawicieli dynastii, prowadził ekspansywną poli­tykę swych poprzedników. Za jego panowania Egipt znalazł się u szczytu swego rozkwitu i stał się pierwszym mocarstwem w basenie Morza Śródziemnego. Żoną P. była słynna Berenike (zob. Berenike 2). Na dworze jego przebywali Kallimach i Eratostenes. 4. P. IV Filopator (221-204), za jego panowania rozpoczyna się upadek Egiptu. 5. P. V Epifanes (204-181) oddal Egipt pod protektorat rzymski. 6. P. VI Filometor (181-146) prowadził wojnę z Antio-chem Syryjskim w sojuszu z Rzymianami. 7. P. VII Euergetes (146-117) był uczniem słynnego uczonego Arystarcha v. Samotraki, dyrektora Biblioteki Aleksandryjskiej, dzięki czemu otrzy­mał przydomek Filohgos. 8. P. VIII Soter panował w latach 117-80, z przerwą 107-89, kiedy wskutek intryg swej matki, Kleopatry, został wypędzony z Aleksandrii. Powrócił w r. 89 po śmierci Kleopatry. 9. P. IX Aleksander (116-80) panował wraz z bratem Soterem. 10. P. X Aleksander, syn poprzedniego, panował przez bardzo krótki czas pod protektoratem Sulli. 11. P. XI Auletes (80-52), ojciec Kleopatry (zob. Kleopatra 9). 12. P. XII Dionizos (52-48) sądząc, że pozyska sobie laskę Cezara, kazał zamordować Pompejusza, kiedy ten schronił się do Egiptu. 13. P. XIII (48-44), poślubił z roz­kazu Cezara Kleopatrę, córkę P. Auletesa, po­przednio małżonkę swego brata, P. Dionizosa;

w r. 44 został przez żonę zamordowany. Na nim skończyła się dynastia Lagidów. 14. P. Keraunos, syn P. I Sotera, był przez rok (280-279) królem Macedonii. 15. P. z Askalonu, gramatyk, uczeń Arystarcha, komentator utworów Pindara. 16. P. Pindarlon (tj. Pmdarczyk) z Aleksandrii, również gramatyk i uczeń Arystarcha oraz ko­mentator Pindara. 17. P. Epithetes (tj. Napast­nik), gramatyk, uczeń Hellanika. W komenta­rzach do Iliady i Odysei występował gwałtownie przeciwko Arystarchowi, skąd przydomek „Na­pastnik". 18. P. z Megalopolis, historyk z n w. p.n.e., autor historii Lagidów, Perl ton Filopd-tora historia], z lat 220/1-205/4. Z dzieła tego zachowały się jedynie fragmenty. 19. P. z Ky-reny, filozof sceptyk albo może lekarz ze szkoły empirycznej z I w. p.n.e., nazwany przez Diogenesa Laertiosa odnowicielem sceptycyzmu. 20. P. Ciaudius (Ptolemajos ho Klaudios, Cloudius Pto­lemaeuś) ur. ok. r. 100 w Ptolemaidzie egipskiej, zm. ok. r. 178, uczony grecki, autor wielu kom-pilacyjnych dzieł z dziedziny matematyki, astro­nomii, geografii, muzyki. P. kształcił się i roz­wijał swoją działalność naukową w Aleksandrii. Główne jego dzieło, MathematikS syntaksis w 13 księgach, cytowana przeważnie jako Wielki zbiór—Magna Syntaxis (Księga matematycz­na), znane jest najbardziej pod tytułem arabskim Almagest. Praca ta, której tematem jest przed­stawienie systemu geocentrycznego, stała się podstawą wykładów uniwersyteckich i poglądu na świat aż do chwili, kiedy wyparła ją nauka Kopernika. Według Proklosa, Symplicjusza i Księ­gi Suda P. napisał także prace z zakresu geo­metrii, jak Perl diastdseBs (o odległości), Stoj-cheja (Elementy), O teorii równoległych. Mecha­nika (w 3 księgach). Uzupełnieniem wielkiego

40 — Mała encyklopedia kultury antycznej

Ptolichos

626

puls

dzieła astromonicznego są Próchejroj kanónes (Podręczne tablice rachunkowe) oraz Mathema-tike lub ApotelesmatikS syntaksis tetrdbiblos (Czworoksiąg), który sięga już w zakres astro­logii, gdyż podaje prognozy na podstawie obser­wacji gwiazd; ponadto P. napisał cztery niniej­sze prace astronomiczne: Zjawiska gwiazd sta­łych i zestawienie prognoz pogody; O zegarze słonecznym; Zasady ruchu planet; Uproszczenie wyobrażenia sfery. Znane jest także nazwisko P. w dziedzinie geografii dzięki dziełu Geogra-fikt hyfigesis (Nauka geograficzna, w 8 księ­gach), zawierającemu objaśnienia do mapy świata, na której wyznaczone jest położenie geografi-•czne 8000 miejscowości. P. opiera się tu na pracach Eratostenesa (zob.), Hipparcha, Posej-doniosa i Marinosa z Tym (zob.); jakkolwiek mapa jego zawiera błędy, zasługą P. jest to, że dał jej podstawy matematyczne i astronomi­czne. P. zajmował się także optyką w pracy OptikS pragmateja (Optyka) w 5 księgach, z któ­rych księgi 2-5 zachowały się w przekładzie łacińskim. Muzyce poświęcił pracę Harmonika (w 3 księgach), w której, opierając się na pra­cach Aristoksenosa i Didymosa, wyłożył m.in. teorię interwałów. Dzieła P. pisane w naukowej hojne, językiem jasnym, wolne są od retoryki.

Ptolichos 1. P. z Eginy, brązownik z V w. p.n.e., znany z wzmianki u Pauzaniasza (VI. 9, l i in.). 2. brązownik z Korkyry żyjący praw­dopodobnie "w połowie V w. p.n.e., wymieniony przez Pauzaniasza jako uczeń Kritiosa z Aten i nauczyciel Amfiona.

Publicilis zob. Marcu 17.

Publicola (Poplicola) przydomek rodu Waleriuszów (zob. Valerii).

publikanie (łac. publlcani) dzierżawcy podat­ków; p., rekrutujący się spośród stanu rycer­skiego (equites), stanowili rzymską arystokrację finansową. Administracja prowincji rzymskich spoczywała w rękach małej grupy urzędników, którzy nie mogli zajmować się bezpośrednim ściąganiem podatków, wydzierżawiano je więc osobom prywatnym, które wpłacały do skarbu państwa ustaloną sumę, a później ściągały ją z mieszkańców prowincji, stosując wyzysk, a często i gwałt. Tworzyli oni spółki (societates). Przed zdzierstwem ze strony p. mógł ratować mieszkańców prowincji jedynie jej namiestnik. Musiał się jednak liczyć z p., od czasu bowiem wprowadzenia ustawy Gajusza Grakcha sądow­nictwo spoczywało w rękach ekwitów. Najczęś­ciej namiestnik działał w porozumieniu z p. P. byli w prowincji ogólnie znienawidzeni. W okresie cesarstwa poszczególni cesarze ogra­niczali nadużycia p., aby zjednać sobie miesz­kańców prowincji.

Publilii ród rzymski, częściowo plebejski, częś­ciowo patrycjuszowski. 1. Yolero Publilius, zna­ny z tego, że w r. 473 p.n.e. odmówił udziału w służbie wojskowej, wskutek czego popadł w zatargi z konsulami. W r. 472 był trybunem ludowym. Prawdopodobnie on wniósł projekt wybierania urzędników plebejskich' na comitia tributa. 2. Quintus P. Philo, konsul z r. 339 p.n.e., pokonał Latynów; w r. 337 był pierwszym pretorem pochodzenia plebejskiego. W r. 327 zdobył miasto Palajopolis, w r. 320 walczył zwy­cięsko z Samnitami. 3. Publilia, druga żona Cy-cerona, rozwiedziona z nim w r. 45. 4. P. Syrus, pisarz rzymski z I w. p.n.e., wyzwoleniec, autor mimów, które wystawiał i odgrywał w Rzymie. Zachował się zbiór sentencji wierszowanych wy­jętych z jego sztuk, wzbogacony dodaniem wielu sentencji nieautentycznych, włączonych później. S. P. Porphyrius Optatianus, zob. Optatianus.

Publius męskie imię rzymskie (praenomen), oznaczane skrótem P.

Pudicitia (łac. wstydliwość, czystość, skrom­ność) mit. jedna z licznych w Rzymie personi­fikacji cnót moralnych: wstydliwości, czystości, skromności. Rzymska bogini stojąca na straży czystości małżeńskiej, czczona głównie przez kobiety, które nie wychodziły za mąż po raz drugi (matronae unmriae). Pierwotnie kult P. zastrzeżony był dla kobiet z rodów patrycju-szowskich. Kiedy w r. 297 p.n.e. patrycjuszki wykluczyły od kultu P. Wirginię, ponieważ wyszła za mąż za plebejusza, Wirginia wprowa­dziła nowy kult bogini skromności, P. plebeia w odróżnieniu od P. patricia. W czasach Augu­sta P. otaczana była szczególnym kultem przez dom cesarski. W czasach późniejszego cesarstwa wobec rozluźnienia obyczajów kult ten stracił znaczenie. Imię bogini, jej wizerunek oraz ołtarz spotyka się często na rzymskich monetach. Przedstawiano ją jako postać siedzącą lub sto­jącą, w grubej zasłonie, niekiedy prawą ręką osłaniającą twarz. Jako P. patricia posiadała kaplicę (sacelluni) na Forum Boarium, jako P. plebeia — na Vicus longus.