Mała encyklopedia kultury antycznej

Astura 1. rzeka w Lacjum, nad której brze­gami stoczyli bitwę Rzymianie z Latynami w r. 338 p.n.e. Przy ujściu tworzyła wysepkę, na której znajdowało się miasto Astura (dziś Torre d'Astura). 2. prawy dopływ rzeki Durius w Hispania Tarraconensis', dziś Ezla.

Asturia górzysta kraina w północnej Hiszpa­nii, obejmująca teren dzisiejszych prowincji As-turies, Leon i Yalladolid.

Asturica stolica Asturów; dziś Astroga.

Astyages (panował ok. 585 - 550) ostatni król Medów, syn Kyaksaresa, ojciec Mandany (żony Kambyzesa i matki Cyrusa Starszego, który pozbawił A. tronu).

Astyanaks mit. syn Hektora i Andromachy, zwany także Skamandrios. Po zdobyciu Troi przez Greków został przez zwycięzców zrzucony z murów miasta, ponieważ istniała przepowie­dnia, że odbuduje Troję. Postać A. występuje w wielu utworach poetów starożytnych (po­cząwszy od Iliady), jak również i nowożytnych.

Astydamas 1. syn tragika Morsimosa, tragik ateński (IV w. p.n.e.), początkowo był uczniem Isokratesa. Napisał 240 tragedii, odniósł 15 razy zwycięstwo. Znamy szereg tytułów jego tragedii, z których pozostało nam niewiele fragmentów, np.: Lykaon, trylogia Achilleus, Athamas, Anti-gone, Parthenopajos, Hektor i in. 2. A. Młodszy, syn poprzedniego, również poeta tragiczny, autor tragedii takich jak: Ajas majnómenos (Ajas sza­lejący), Alkmene, Bellerofóntes, Epigonoj, Fójniks i in. Zachowały się ich fragmenty.

Astydamia (gr. Astyddmeja, łac. Astydamia) mit. 1. żona Akastosa z Jolkos. Zakochana bez wzajemności w Peleusie, przez zemstę oczerniła go przed mężem. Zob. Peleus. 2. córka Amyn-tora, króla Dolopów, matka Ktesipposa. 3. córka Strofiosa i Kydragory, siostra Pyladesa. 4. córka Pelopsa, małżonka Alkajosa, matka Amfitriona. 5. córka Forbasa, małżonka Kaukona, matka Lepreusa.

astynomowie (gr. astynómoj) urzędnicy poli­cyjni wybierani w Atenach i w innych miastach greckich na przeciąg jednego roku przez loso­wanie. Stanowili straż porządkowo-obyczajową, czuwali nad planową rozbudową miasta, po­rządkiem w mieście i moralnością publiczną. Przydomek Astynonwj nosili bogowie opieku­jący się miastami, a więc Zeus, Apollo, Atena, oraz herosi-eponimowie.

Astypalaja 1. jedna z wysp Sporad, z miastem o tej samej nazwie (dziś Stampalia), którego mieszkańcy czcili Achillesa jako bóstwo. 2. mia-

Astyra

93

Atamas

sto na wyspie Kos. 3. nazwa góry na Samos i fyla miasta Samos, 4. przylądek w Afryce na północo-zachód od Sunion i pasmo górskie. 5. nazwa przylądka na krańcu północnego pół­wyspu Karii, w pobliżu miasta Myndos.

Astyra miasto w Mizji; w pobliżu miasta znajdował się gaj poświęcony Artemidzie, stąd przydomek bogini Astyrine.

asylum zob. azyl.

asynarteton gr. wiersz składający się z dwu członów, najczęściej różnych, oddzielonych od siebie dierezą. Ostatnia zgłoska przed dierezą mogła być pod względem iloczasu obojętna. Twórcą kilku odmian a. był Archiloch. Poeci późniejsi nie zawsze przestrzegali dierezy w a.

asyndeton gr. figura retoryczna polegająca na opuszczeniu spójników pomiędzy wyrazami w zdaniu lub zdaniami współrzędnymi, jak np. w słynnym powiedzeniu Cezara: veni, vidi, vici.

@bufor Asyria (łac. Assyria, gr. Assyria) dziś Kurdy-stan; kraj w Azji graniczący z Media, Armenią i Babilonią; stolica — Niniwa, główna rzeka — Tygrys; inne ważne miasta to: Assur, Arbela i Gaugamela. Kraj zamieszkiwały wojownicze plemiona semickie i irańskie, które od r. 1000 p. n.e. opanowały całą Mezopotamię i Azję za­chodnią Szczyt potęgi osiągnęła A. w VIII w. p.n.e. Wybitniejsi królowie: Salmanasar I (XIII w. p.n.e.), Tiglatfalasar I (XII w. p.n.e.), Assurna-zihabal i Salmanaherib III (IX w. p.n.e.), Sargon, Sennaherib (VIII w. p.n.e.), Assurbanipal (Sar-danapal, 669 - 626). Za panowania Nabopalasara (625 - 605-) A. weszła w skład państwa nowo-babilońskiego. Trajan w r. 115 n.e. utworzył z A. prowincję rzymską, jego następca, Hadrian, oddał ją z powrotem Persom.

Atabulus upalny i suchy wiatr południowo--wschodni, często wiejący w Apulii.

Atalanta¹ mit. tradycja zna dwie bohaterki mitologiczne tego imienia, arkadyjską i beocką. Źródła dotyczące obydwu są tak pomieszane, że trudno ustalić między nimi granicę: a) A. ar­kadyjska, ze Schojnos, córka Jasosa i Klimeny. Ojciec pragnął tylko syna, wyrzucił więc nie­mowlę płci żeńskiej w góry; tam je znalazła i wykarmiła niedźwiedzica. Myśliwi zabili kar-micielkę' i zabrali A. do chaty leśnej, gdzie wy­rosła na silną, zdrową dziewczynę. A. samotnie chodziła po górach i ćwiczyła się w łowach na dzikiego zwierza, oddając szczególną cześć Arte­midzie. Wzięła udział w polowaniu na dzika kalidońskiego (zob. kalidoński dzik) i zadała mu

pierwszą ranę, za co otrzymała w nagrodę od Meleagra głowę i skórę zwierzęcia. Po polo­waniu A. udała się do ojca, który ją teraz uznał i przyjął, chciał ją jednak wydać za mąż. A. oświadczyła, że poślubi tego młodzieńca, który ją prześcignie w biegu, kogo zaś ona zwycięży, przebije włócznią. Zginęło wielu młodzieńców, którzy nie mogli dorównać A. w biegu, wreszcie Milanion (Mejlanion) za radą Afrodyty zwy­ciężył ją za pomocą fortelu: podczas biegu rzucał złote jabłka otrzymane od bogini. Dziewczyna schylała się, by je podnosić, dlatego też Mila­nion mógł ją wyprzedzić i pierwszy przybył do mety. A. poślubiła go i miała z nim syna Parteno-pajosa. Naraziwszy się bogini Demeter, A. i Mi­lanion zostali zamienieni w lwy. b) to samo podanie w głównych zarysach odnosi się do A. beockiej. Jest ona córką Schojneusa, króla i eponima miasta Schojnos w Beocji, i królowej Temisto. Mężem jej był Hippomenes.

Atalanta² 1. mała wyspa u wschodnich wy­brzeży Lokrydy Opunckiej, w pobliżu miasta Opus. 2. wysepka między Attyką a Salaminą. 3. miasto w Macedonii nad rzeką Aksios.

Atamania (Athamania) kraina w południowej części Epiru, na zachodnich zboczach Pindu, z głównym miastem Argitea.

Atamas (gr. Athdmas) mit. syn władcy tesal-skiego Ajolosa, król beockiego Orchomenos. Miał z boginią Nefele dwoje dzieci: Fryksosa i Helle, potem poślubił Ino, córkę Kadmosa, która prześladowała dzieci bogini i chciała się ich pozbyć. Namówiła męża, aby oddał Fryksosa na ofiarę bogom. We śnie Nefele ukazała się synowi i kazała mu uciekać wraz z siostrą. Zesłała im w tym celu barana o złotym runie, który na swym grzbiecie uniósł dzieci na wschód. Gdy przelatywali nad cieśniną morską oddzie­lającą Europę od Azji, Helle spadła do morza, które nazwano potem od jej imienia Hellespon-tem. Fryksos dostał się do Kolchidy, gdzie zo­stał przyjęty przez króla Ajetesa; barana złożył w ofierze Zeusowi, a jego złote runo zawiesił na dębie w świętym gaju Aresa. A. i Ino wycho­wali Dionizosa, syna Semeli, za co zostali uka­rani szaleństwem przez zazdrosną Herę. A. zabił w ataku szału swego starszego syna Learchosa, Ino zaś z młodszym synem Melikertesem rzuciła się do morza. Oboje stali się bóstwami morskimi ratującymi żeglarzy w niebezpieczeństwie: Ino pod imieniem Leukotei, Melikertcs — jako Pa-lajmon. A. uciekł z kraju i osiedlił się w Epirze,

Atanagildus

94

Atellanae fabulae

w kraju nazwanym jego imieniem (zob. Ata-manid).

Atanagildus (Athanagildus) król Wizygotów w Hiszpanii od 554 do 567 r. n.e.

Atanas (gr. Athanas, także Athanis, Athanadas) historyk syrakuzański z IV w. p.n.e., kontynu­ator wybitnego historyka syrakuzańskiego Filistosa, autora dziejów tyrana Diona w 13 księ­gach; zmarł w r. 338 p.n.e. Zachowały się jedy­nie fragmenty jego dzieł.

Atanazy (Athanasius) patriarcha Aleksandrii, przeciwnik Ariusza, spowodował jego potępie­nie na Soborze Nicejskim w r. 325; wybitny grecki kaznodzieja i polemista; zmarł w r. 373.

Atanodoros (Athanodoros) 1. grecki rzeźbiarz--brązownik z Achai, działający w V w. p.n.e. Współpracował z Argejadasem i Atotosem przy wielkim wotum dla Olimpu, którego bazę zna­leziono pod ruinami świątyni Zeusa. 2. rzeź-biarz-brązownik z miasta Klejtor w Arkadii, wg Pliniusza uczeń Polikleta Starszego. Wyko­nał posąg Zeusa i Apollina dla wielkiego wotum Lacedemończyków w Delfach, wzniesionego na cześć zwycięstwa pod Ajgospotamoj w r. 405 p.n.e.

ataraksja (gr. ataraksfd) zupełny spokój du­cha, brak cierpień, niewzruszoność wobec cier­pień i namiętności. Postulowana w wielu syste­mach filozofii greckiej. Szczególnego znaczenia nabrała a. w filozofii Epikura, u stoików oraz sceptyków. Dla Epikura spokój i brak trosk stanowiły warunek przyjemności tzw. katastematycznych, w przeciwieństwie do innej kate­gorii przyjemności, które związane były z ru­chem. U stoików a. oznaczała umiejętność prze­zwyciężania cierpień, pogardę dla radości i roz­koszy. Dla sceptyków, wg Pirrona, a. była jedynym dobrem jako absolutny spokój.

Atargatis najważniejsza bogini syryjska, której kult zhellenizowali i rozszerzyli Seleukidzi. Świą­tynię A. w Bambyke odnowiła żona Seleukosa, Stratonike. Gorącym zwolennikiem kultu bogini A. był Kleon, przywódca buntu niewolników w Akragas na Sycylii w r. 134 p.n.e. Niewolnicy syryjscy przenieśli też kult A. do Rzymu, gdzie bogini otrzymała ogólnikową nazwę Syria dea (zob.). Dowody tego odnajdujemy w utworze Lukiana Perl tes Syries theu (O bogini syryj­skiej).

Ataulf szwagier Alaryka I, król Wizygotów od r. 410. W 414 r. poślubił Galię Placydię, siostrę cesarza Honoriusza, a w rok potem

umarł wyparty przez Konstancjusza do Hisz­panii.

Atax dziś Aude; rzeka w Gallia Narbonensis wpadająca do jeziora Rubressus.

Ate gr. zaślepienie prowadzące do grzechu i zbrodni, nieszczęście przychodzące jako kara za zbrodnię. U Homera występuje najczęściej nieosobowo, alegorycznie, a tylko w dwu miejs­cach pojawia się osobowo jako czcigodna córa Zeusa, szybkolotna bogini o stopach nie doty­kających ziemi, krążąca nad głowami ludzi. Za nią postępują Litaj (Prośby) i usiłują naprawić to, co złego uczyniła. Hezjod czyni ją córką Eris, u tragików zaś występuje A. jako mści-ciełka występków, podobna do Nemesis lub Erynii.

Ateii Atejusze, rzymski ród plebejski. 1. Całus Ateius CapUo, trybun ludowy z r. 55 p.n.e., przeciwnik konsulów Pompejusza i Krassusa. Usiłował przeszkadzać ich wyprawom wojsko­wym; tak np. usiłował aresztować Krassusa przed jego wyprawą na Fartów i wzywał nań przekleństwa bóstw podziemnych. W czasie woj­ny domowej skłaniał się ku Cezarowi, który jednak nie darzył go względami. 2. Caius A. Capito, słynny prawnik, założyciel szkoły praw­niczej w Rzymie; przeciwnik innego znakomitego prawnika. Marka Antistiusza Labeona. A. pia­stował konsulat w r. 5 n.e. i cieszył się wielkim zaufaniem Augusta. Był autorem szeregu pism prawniczych znanych z fragmentów a także pro­gramu ludi Saeculares w r. 17 (zob. ludi 7). A. zmarł w r. 22, za panowania Tyberiusza. 3. Lu-cius A. Praetextatus z przydomkiem Filolog, znany z wielkiej uczoności, autor kilku dzieł o treści gramatycznej i antykwarycznej, nie za­chowanych; przyjaźnił się z Sallustiuszem i z Azy-niuszem Pollionem.

ateleja (gr. atelejd) w prawie ateńskim częś­ciowe lub całkowite uwolnienie od świadczeń na rzecz państwa; zwolnienie od ceł, danin, po­datków itd.

Atella starożytne miasto Osków w Kampanii (w pobliżu dzisiejszej Aversa), później municy-pium i kolonia rzymska; miejsce powstania farsy atellańskiej (zob. Atellanae fabulae).

Atellanae fabulae łac. farsy ludowe, nazwane tak od miasta oskijskiego Atella (zob.), gdzie powstały. W r. 313 p.n.e. przeniesiono je do Rzymu, gdzie nazywano je także ludi Ości. Były osnute zwykle na tematach z życia wiejskiego, bohaterami byli mieszkańcy małych miasteczek

-md AzsMJBid .siuiAZ'a a aiqais zazid ^uozojbz uBupBH (bi^zbu 3TBł (lunamayiy •ob() umaaały

•npamo5[ A\o(niA} zbiai i MOJO}ne s[simzbu 008 0(o?[o atn^a •y aż ';>BizpaiMod 3SOQ •q3i^sfiOpires3(3[B AOlaod zbjo 'npauioi(

fBMOU I falUpBJS aZ alUZBMBZJd 'IpAlIOlIIlgEZ Znf

sizp MOJOłna z ye^&s qpsBz KawoJSo bjsimbz zB/Aarood 'AmiBJaln ipoisiu cip psoi-rem tołpMA bui 0} opiza •AuzoAJOłSiu-ouz3AJBAUiX}UB qosods a af (BAOpłBflod JOlny 'lodeu i ABflod qoAU

-ozsoum 83BZ3Aiop fapsazofBU 'Bi(SJBipn?i B^nizs i bizon z auBzfejMZ faaSiM qni famul 'oSaMoui

-op i o8ap(SAZ.iBAOł BpAz z K}BUia» bs aaouizo.i

UlalOlUlpaZJd •(ittO'}(AZnUl I M^JOlSJ 'Mp^AleUlBJg

'A9JOZO(iJ '&zie'^\) M9pOMB2 qoAnz9J ipP^

-BispazJd zaz-id alozan AzJd o^suozpBAOJd n8o[Bip suuoj ono cyi '(8pz3n XzJd to^iJOg) [pisifos

-oud[3(J :ioizJq o8af (iukj, •Vevs^ S I "P f3tioooJi(S pcisod m sen op opsop '3teiS3( oe z anqo»J8id iis aotefBpBpis 'opizp oSafauApto "•/[KyeaJWS i b}sijos '(•a-n •m ni 3(8lta30d) apdtSg m si)v^no[{ z •y •^

-(oSajdsp i o8anio3(iM 'oSsamiz 'o8aqons) f&g7[wmta3 qo3JaiZ3 unu a Biuazofejod o33M

-I3$B(A PO ZBJO 'nOJSS A 03[SIIp3IS 30^9(3 aAS f33

-Wwa '(aiuaniqoi ownyud) ^mnaud anuzniBSJO a BiuazpBAOJdzoJ oSaniSfamm po Az3(BZ espiAOjzo alMOJpz aż 'aroazpJalMł 0(m oSauzaAlBiunand "aż) n3innJ3p( toJpMi {Ag •(qoAz3pB.rez q3Bi(pOJ§ o) UQWW9H)9oq ;^(f ipeSSissi oe ^Av An^^pam B->iiuz^.tpod JOtne '(•a-u •m i) euoJajS[ i ezsnip

-nB(^[ MpsBza z z.reip( 'lapify z •y •g •amouixa teuoał Sis fBMOulfez 'ĄnsuiSBJJ anzoipni 05[i^i Sis ĄtMoq3BZ qoAi9i'i( z 'q3;OMS qoBinsid m '('qoz) BStJo8BuiJ3H iiTOP⁰'^⁸²^'^^ ^zsfainzBMfeu i Xus3zo(9ds^ '•3-u-d •a n z •iow-i 'Z •(qoTOiqo

-bui o) tiolpulawi/aaui ).i9J •td q3i(unafoA n;q3

-bui npKzn i aiA\opnq o ^wei loywe '•3'ii'd

-m ii z i(iuBq33iu •i (sofousifiy •S) so[Buaiv •w^opny •qoz siwiały •BsnpoonHO^ i ezsni[

-ainy w^yi :AzJ8S33 op o8aueAOJ3p(s smoiis

-ui/3 cud oiJpSaJ Bpizp o83uzo^i38o(OdB wiwe 'ppmh^szKp Jozom '('a'n •m n) «a;^ z •)^ •;

-31(K3AS BU BS3pCTqi5[[V XABJdAvl tl5[OJ A •UZI 'SI^"J AV BS31BIi(OOU3H XlBJ5[OlsAre 3(1UAI33ZJd 'q3BZni[B.[KS M 083UZOX»BJS[OU13p BMPHIUOJ»S BOpOMAzJd •I (S»M3oU9tfly •3S) SBJ03BU3»V

•a.yijV sowdy •qoz m(im wały

•(•a-n-d •m a/ia) ann8g a iuąbim^ nin9Z3A:Jd aiiupoq3Bz i uiiupoq3SM vu 'y i3tesod — q3Aionraiuii(A (sz^/a zooJdo

-ui •m '•y iSfesod auzo;! Sis K{EMoq3EZ •ui{aq 'Bpizp 'ezore» 'ouopazJM ')n3o3( 'bmos :ĄcfwsiflouOff 'm-iaw^lJ 'yimisia

-mpoJif 'ofai/imfy 'vuofcuf>[s iyf '}feiM$ 3aJazs ouozpoqaqo pzo faf n^ •(bmzbu pfełs 'somua^ ads/(M bu BuoizaiMazJd Bsap(iCiad Apsezo bz) mwua'J 'y 7vio solfJowo^ •y 'souaift.wj 'y iłszsBipy B}n(p i3fesod anuĄs faf ore} ais ąbm

-opfBUz •e>(un5ia;do B(i(q q3Aio»-)i 'qoBna»v m Bf ouBZ3B»o fepza teuloSazazg 'spijo^ •y o3[Bf iuiBłS • -biui ais B{BMOi(aido •(ofpJOSy) ninazpBUlOJSz Ba uaiMptoazJd aisazo m xmoiua»v JBp i (o/o/

->»(7) 5pBJ BJqop moizpni B(B(i(sz 'p$ondoflzOJ t p$OJpBm Bnn3oq ais b(b}s •y ulasaza z -(amS^

-qoz) nroB^} i niuazpazid a pBUMpJOp zani

-A9J faf B(3oui ain Biaiqoi[ BOpaz 'Sn(d b(zb(bu

-Aw i (aino}[ B3BfBnnzJBfn soddfspumg) iuiuo5[ ais ?BMi8n(sod izpni BjKzanB^ 'iMOzsBfsiBi<( 08

BjBppO 'l3(Z3IIOd B3(B»ZS5[aiUZ faf Z; 'AZSA/tZBMnBZ

zaai 'sopłB BpBiBnAA i fannafo^ rĄ/iznw Bini8oq

--y zai B(i(g "(Bpizp oBSBZJiod u.w//prf po spuoj)

BIUOJq B(BpB(A 8pmi03[BlIZ I (SOlfJlIMWf) q3B§

-aJazs qoAzsAJaid m ie\Kxson[ q3BMiiq ^ 'zsnas

-^p0 {wouSzid i iuiB5[iaMofOM pau asialdo bzo

-b}zoj '^nfoM Biui8oq isaf BJamoH n •iiubiubs

-18 z B(Az3[BM •y •sizpOJi(ZJd m auzSiOaJsouiiB Bi(siMBfz (EMOZ!(oquii(s nizpoJEa faf iim 'Bpizp i

BZ3JBI Z 'IOJq7 A\ ibia^ BU BpS^ZJd •^ "OfeK

-aSolUJ, 3(auiopAud b{bjui -y ';iqn ^A\ bihoiiji Bi(azJ pan 0} ais o(b}s ze^arood isoisfBJaH maJOdOł (brzoj 'n[9q z B(eiuiZJqBU 'bjoi}[ 'esnaz Kf&ofS z ais B(;zpOJfi •AV9Utuoid i Jniiiq3 iui8oq B3(3aJ3 •iyu (pualfiy oqip austfiy •js) eualy

•BAlSJBsaa aosbzo bz azazsaf amaos bu 5is B(BUii(ZJin i UBiuii(z-a uii(u{BJtBai maf

-BzpOJ uii(no!qn(n B(Kq 'y •MOiuaui3BJJ SaJazs i A9(mA( e 11 0(05[o ais o(BMoqoBZ •ut i sniAON smumO 'sisuanonog snniodinod snI^n^ :\\S.ą

-d q3piOBJa}i( imBJOłny •B5[3BJaii( fsizpJBq auuoJ

lUl 3BfBp 'fainnBJBIS ;)BAVi<"A03BJdO 8f OlBZOBŻ lUng AOSBZ3 BZ •A^9'!(}BA q3AZ3IUpBSBZ qoXUMBd aiMBISpOd BU AirBAYOZliWOidlU! BI-)[AMZ (Aq }S5(8J.

-B3(SUIAZJ ZaiZpO{tU BUpM Z081 'AZJOl^B IMOpOAtBZ

ain i(BAOdaisXA '/'y m aż 'BUZ3AisAiai?(BJBq3 BzaazJ isaf 'Aiizaatods ?[apBZJod bu qni Aqoso au[93azozsod bu lyiB 'fauzoĄiiod ajaibs i^pojbz Apaisiani A(BiaiMBZ 'ulAnsoJds zbjbiu 'uiAuzsBqnJ aidro/^op o 'oai/aos 'ma/Aalds o»saz3 auBiiKiazJd 'n[A\0}3[BOupaf bj. 'snituassoci i oaong 'snddBd 'snoaBj^ :A(Xq azsfamzB/ttfBU vp&tqv/^ z 'i^sbu!

-apBisod a(Bts q3iu a A{BMOdaisX^ 'iiibii

S6

Atenion

96

Ateny

stwowy wyższy zakład naukowy. Dotychczas nauczanie w Rzymie było całkowicie prywatne. Wprawdzie August i Wespazjan opłacali ze skarbu państwa wybitniejszych nauczycieli młodzieży, nie zmieniało to jednak zasadniczego stanu rzeczy. Wobec tego zaś, że coraz częściej dochodziło do konfliktów między nowym porządkiem państowym, wytworzonym przez ustalenie się pryn-cypatu, a starą szkołą, opartą ciągle na zasadach republikańskich, Hadrian stworzył szkolnictwo publiczne: pozakładał gimnazja i opłacał dla nich nauczycieli, oraz założył pierwszą wyższą uczelnię rzymską, dając jej nazwę A. od Aten jako siedziby nauki. Wykładano tam filozofię, retorykę, gramatykę i prawo. Mieściła się ona w dwu wspaniałych budynkach, prawdopodobnie w po­bliżu Forum lub na Kapitelu (dotąd jednak nie zdołano ustalić dokładnie miejsca). A. posiadało bogate wyposażenie i najlepszych ówczesnych nauczycieli.

Atenion (Athenion) 1. malarz grecki z Maronei w Tracji, żyjący na przełomie IV/III w. p.n.e. 2. snycerz kamieni (pocz. II w. p.n.e.), autor kamei z przedstawieniem Zeusa walczącego z Gigantami (znajdującej się dziś w muzeum w Neapolu). 3. A. z Cylicji, jeden z przywódców drugiego powstania niewolników na Sycylii (lata 104-101), przez dłuższy czas opierał się wraz z głównym wodzem powstania. Trytonem, potędze rzymskiej, wreszcie w r. 101 p.n.e. zginął w bitwie z ręki konsula Maniusa Akwi-liusza.

Atenis (Athenis) z Chios syn Archermosa, brat Bupalosa, rzeźbiarz ze słynnej szkoły na Chios, działający w drugiej poł. VI w. p.n.e.

Atenodoros (Athemdoros) 1. Grek posłany przez Aleksandra W. do Baktry w celu jej skolo­nizowania; ogłosił się jej królem w r. 325 p.n.e., za co został ukarany śmiercią. 2. rzeźbiarz rodyjski z I w. p.n.e., zob. Agesandros. 3. A. z Tor­su, filozof stoicki, dyrektor biblioteki w Pergamon (I w. p.n.e.); Katon Młodszy, który był jego uczniem, sprowadził go do Rzymu. Tam też A. umarł. 4. syn Sandona (zwany ho Sandonios), również filozof stoicki i również rodem z Tarsu, uczeń Posejdoniosa z Rodos, nauczał w Apo-llonii w Epirze; tutaj słuchał jego wykładów Oktawian, który następnie zabrał go ze so­bą do Rzymu. Później A. wrócił do Tarsu i pracował nad reformą ustaw w swym mieście rodzinnym.

Atenokles (Athenokles} toreuta, prawdopodobnie

z okresu hellenistycznego. Słynne były jego na­czynia z przedstawieniami scen zaczerpniętych z legend i mitów starogreckich.

Ateny (gr. Athenaj) stolica Attyki, leżąca w odległości 4 km od morza; posiadała trzy porty: wojenny Munychion, handlowy Pireus oraz najstarszy z nich Faleron, połączony z mia­stem murami. W skład miasta, którego centrum stanowiła Akropolis, wchodziło sześć dzielnic:

Kydathenajon, Limnaj, Melite, zamieszkały przez garncarzy Keramejkos, Koiłytos i Diomeja, z ulicą Tripodes (trójnogi), na której zwycięscy choregowie wznosili kapliczki i ustawiali na nich trójnogi. Za panowania Hadriana powstała w południowo-wschodniej stronie miasta nowa dzielnica Hadrianopolis. W obrębie dolnego miasta znajdowały się wzgórza: Areopagos, Nymfejon, Pnyks. Za czasów Temistoklesa zbu­dowano tzw. długie mury, które łączyły miasto z Pireusem, a które po klęsce w wojnie pelo-poneskiej Ateńczycy musieli zburzyć. Pozostało z nich kilka bram, jak Dypilońska (pn.-zach.), do której przez Agorę i Keramejkos wiodła ulica Dromas; na zachód wiodła od tejże bramy do Eleusis tzw. Hiera Hodos (Święta Droga), którą przechodziły procesje. Za bramą Dypilońska znajdował się cmentarz. Inne bramy to Acharnej-ska, Diomejska, Diocharesa, Itomska, Pirejska. Przez miasto płynęły dwa strumyki: Illisos i Kefisos, w pobliżu znajdowało się źródło Kallirroe. Pierwszym, mitycznym królem A. miał być Kekrops. Według tradycji, ok. r. 1130 p.n.e. Tezeusz połączył okoliczne gminy w jedno miasto. Po śmierci ostatniego króla, Kodrosa, objęli władzę w A. arystokraci-eupatrydzi. Pierw­sze prawodawstwo zawdzięczali Ateńczycy Dra-konowi, organizację społeczno-polityczną zaś Solonowi, który był archontem w r. 594 p.n.e. Następnie A. władali tyrani, Pizystrat i jego synowie, a po ich obaleniu w r. 510 p.n.e. Klejstenes wprowadził ustrój demokratyczny oparty na niewolnictwie, który z niewielkimi zmianami przetrwał do końca państwowości A. Po wojnach perskich A. stanąwszy na czele związku mor­skiego stały się najsilniejszym państwem greckim, a w czasach Peryklesa przeżywały niebywały rozwój nauki i sztuki. Wspaniale wówczas rozwinęło się budownictwo monumentalne w sa­mym mieście A., na którego przyozdobienie Perykles nie szczędził środków. W ciągu zaledwie 16 lat (448-432 p.n.e.) wzniesiono Partenon, olbrzymie Propyleje prowadzące na Akropolis,