Mała encyklopedia kultury antycznej

Aufidus dziś Ofanto; główna rzeka Apulii,

Auge

102

aulaeum

mająca swe źródła w kraju Hirpinów w Sam-nium.

Auge mit. córka króla Tegei, Aleosa; miała z Heraklesem syna, Telefosa (zob. Telefos¹). Bohaterka dramatu Eurypidesa pod tym tytu­łem.

Augiasz (gr. Augejas, łac. Augeas, Augias) mit. syn Heliosa i Naupidame, król Elidy, jeden z uczestników wyprawy Argonautów. Posiadał olbrzymie stada bydła i koni. Stajnie, w których się .znajdowały, nie były czyszczone 30 lat. Oczyszczenie ich było jedną z 12 prac Heraklesa, który zmienił bieg rzeki Alfejos i w ciągu jednego dnia oczyścił stajnie wpuszczając przez nie strumienie wód, po czym skierował je do dawnego łożyska. A. obiecał mu w nagrodę część swych stad, nie dotrzymał jednak obiet­nicy i padł z ręki Heraklesa.

aiigur tac. kapłan rzymski badający pewne zja­wiska przyrody i wysnuwający wróżby z grzmo­tów i błyskawic, ze sposobu zachowania się zwierząt, z lotu i głosu ptaków, chwytania ziarna przez specjalnie w tym celu hodowane kury itp. Obrzędu wróżenia dokonywał w świętym kręgu zakreślonym zakrzywioną laską zwaną lituus. A. miał prawo noszenia bramowanej togi. Prze­sądni Rzymianie badali wróżby, auspicia, przed każdym przedsięwzięciem, toteż a. towarzyszyli urzędnikom pełniącym swe czynności, dowód­com na ^wojnie, byli obecni przy zakładaniu świątyń, przy kreowaniu nowych kapłanów i urzędników i zależnie od dobrej czy złej wróżby pozwalali na dokonanie danego aktu urzędo­wego lub też nakazywali odłożenie go na inny dzień formułą allo die (zob. dwmatio).

Augusta nazwa wielu miast założonych lub na nowo skolonizowanych przez Augusta, np. 1. miasto w Cylicji, dziś ruiny koło Sis. 2. A. Emerita w Hiszpanii, dziś Merida. 3. A. Praetoria, miasto w dolinie rzeki Duria Maior (dziś Dora Baltea), w Galii Transpadańskiej, założone przez Augusta w r. 24 p.n.e., dziś Aosta w pro­wincji Piemont. 4. A. Rawacorum (lub Rauri-corum), dziś August w Szwajcarii, w pobliżu Bazylei. 5. A. Suessionum, dziś Soissons, miasto w Belgica położone przy drodze wiodącej do Durocortorum. 6. A. Tawinorum, dziś Torino (Turyn); główne miasto szczepu Taurynów w Ga­lii Przedalpejskiej, położone u zbiegu rzek Duria Minor i Padu. 7. A. Treverorum (Treyirorum), dziś Trier, Trewir, główne miasto galickiego szczepu Trewerów. 8. A. Yindelicorum, dziś

Augsburg, główne miasto szczepu Windelików, na północ od Recji.

Augustales seviri łac. kolegium złożone z 6 kapłanów, utworzone przez Tyberiusza dla opie­kowania się kultem Augusta w municypiach i w prowincjach.

Augustales sodales łac. kolegium złożone z 25 kapłanów, utworzone przez Tyberiusza w r. 14 n.e., dla opieki nad kultem Augusta w samym Rzymie.

Augustiani łac. oddział ekwitów rzymskich zorganizowany przez Nerona dla oklaskiwania go w czasie jego występów w teatrze.

Augustinus Aureliusz zob. Augustyn.

Augustodunum dziś Autun; stolica Eduów w Gallia Lugdunensis; przyjmuje się na ogół, że powstała na miejscu dawnego miasta Bibracte.

Augustonemetum zob. Nemossus.

Augustus 1. zob. Octayianus. 1. miesiąc sier­pień w kalendarzu rzymskim, nazwany tak na cześć Oktawiana Augusta; poprzednio nosił na­zwę Sextilis.

Augustyn (Augustinus Awelius) najwybitniej­szy z zachodnich ojców kościoła (354 - 430), urodzony w Tagaste w Numidii, studiował re­torykę, potem nauczał jej w Kartaginie, Rzymie i Mediolanie. Najpierw był manichejczykiem, potem' neoplatonikiem, wreszcie sceptykiem; na chrześcijaństwo nawrócił go i ochrzcił Ambroży (zob.). A. powrócił do Afryki i został duchow­nym; po kilku latach mianowany został bisku­pem w mieście Hippo Regius (dziś Bonę w Al-gerii). Najważniejsze z jego dziel to Confessiories (Wyznania) oraz De cmtate Dei (O królestwie Bo­żym). Wywarły one ogromny wpływ aa kształto­wanie się teologii średniowiecznej na zachodzie.

aukcja zob. audio.

Aukso mit. zob. Hory.

aulaeum łac. l.. purpurowy haftowany kobie­rzec na łóżko lub sofę. 2. rodzaj purpurowego baldachimu' na suficie, rozciąganego dla uchro­nienia się od kurzu (jeżeli sala nie miała koszto­wnego sufitu lacunar). 3. zasłona, kurtyna w tea­trze rzymskim, umocowana nie w górze, lecz w dole, dlatego' na początku przedstawienia kurtyna opadała (a. premitur, mittitur), przy zakończeniu zaś podnosiła się (a. tollitur); do­piero w czasach późniejszych zawieszano kur­tynę w górze, jak w teatrze dzisiejszym. Zwykle a. była haftowana lub tkana w wizerunki bóstw lub herosów; wyglądało to, jakby sami oni ją podciągali w górę lub opuszczali.

Aulerkowie

103

Aureliana moenia

Aulerkowie (Aulerci) lud w Galii celtyckiej, dzielący się na 4 szczepy: Ebwovices ze stolicą Mediolanum (dziś Evreux), Cenomani, Bramovi-ces, Diablirites ze stolicą Noviodunum.

Aulestes mit. książę Etrusków, sprzymierzeniec Eneasza.

Auletes (gr. .dosl. grający na aulosie) przydo­mek Ptolemeusza XI (80 - 52 r. p.n.e.), ojca Kleopatry.

Aulis dziś Vathy; miasto w Beocji nad za­toką Euripos, ze sławną świątynią Artemidy;

punkt zborny floty greckiej przed wyprawą na Troję.

Aulon (gr. parów, dolina) nazwa kilku miej­scowości greckich. I. miasto na granicy Elidy i Messenii» ze świątynią Asklepiosa. 2,. miasto portowe w Illirii, dziś Aulona. 3. dolina nad rzeką Eurotas. 4. okolice Tarentu, słynne z upra­wy win, dziś Monte Melone.

aulos gr. (łac. tibia) dęty instrument muzyczny pochodzenia wschodniego, zbliżony w konstruk­cji do dzisiejszego klarnetu i oboju; nazwę a. tłumaczono fałszywie jako „flet". Instrument tworzyła podłużna cylindryczna otwarta rurka o długości 30 - 50 cm, wykonana pierwotnie z kości udowej ptaków lub zwierząt (stąd nazwa łacińska tibia, dosł. goleń), następnie z bukszpa­nu, lotosu, drzewa laurowego, bzu, cedru, rza­dziej z brązu, srebra czy złota. U wlotu rurki znajdował się podwójny stroik trzcinowy, któ­rego drgania stanowiły źródło dźwięku. Wyso­kość dźwięku a. zależała od wymiaru instrumen­tu, im a. był dłuższy, tym dźwięk jego był niższy;

barwa zależała od średnicy otworu rurki. Otwory boczne służyły do uzyskania różnorodnej skali dźwięków. Istniały rozmaite odmiany a., najbar­dziej rozpowszechnione były a. podwójne; jeden ich rodzaj tworzyła para rurek jednakowej dłu­gości, przylegających do siebie w dolnej części;

drugi — para rurek o różnej długości, strojo­nych w rozmaitych tonacjach, dających różno­rodną skalę dźwięków. Rozróżniano a. przezna­czone dla dziewcząt, a. dziecięce, dla dorosłych i dla starców. Rzadziej używanym typem był a. trzymany podczas gry poprzecznie. Na a. kom­ponowano utwory solowe; słynny był tzw. no-mos pytyjski Sakadasa z Argos, ilustrujący za pomocą tonów walkę Apollina z Pytonem. Znanymi wirtuozami gry na a. byli m.in. Klonas z Tegei, Połymnestos z Kolofonu (VII w. p.n.e.). A. występuje bardzo często w greckim malar­stwie wazowym, na płaskorzeźbach sarkofagów

rzymskich, na freskach, mozaikach i na gem­mach, w scenach pracy, np. przy winobraniu i wypieku chleba, w scenach kultowych poświę­conych Dionizosowi i Kybeli, w scenach tanecz­nych, bitewnych i pogrzebowych. A. stanowi również jeden z ulubionych motywów ikono­graficznych w płaskorzeźbie i malarstwie nowo­żytnym czerpiącym tematykę ze świata antycz­nego. Kilka oryginalnych a. znajduje się w British Museum w Londynie, w muzeum w Neapolu, w Aleksandrii oraz w Kandii na Krecie.

Aulos syn Aleksasa, snycerz gemm i kamei z okresu Augusta. Zachowało się kilka rytych przez niego kamieni.

Aulus Gellius zob. Gellii.

aurea mediocritas łac. „zloty środek", znane powiedzenie Horacego, który w ten sposób wy­raża zasadę zachowania umiaru.

Aurelian (Lucius Domitius Aurelianuś), cesarz rzymski od r. 270 do 275 n.e. Urodził się w Illirii ok. r. 220; przeszedł przez wszystkie stopnie .wojskowe, począwszy od prostego żołnierza. Legiony naddunajskie obwołały go cesarzem. A. wypędził Gotów z Pannonii, pokonał Wan­dalów, Sarmatów, Markomanów, Alemannów i inne plemiona barbarzyńców. Otoczył Rzym potężnymi murami (zob. Aweltana moenia). Pokonał Zenobię, królowę Palmiry, wziął ją do niewoli i prowadził przy swym wozie w czasie odbywania triumfu. W Egipcie rozbił wojska zwolenników Zenobii i przyłączył Egipt z po­wrotem do imperium, podobnie jak prowincje galickie. Przeprowadził szereg reform w państwie, wydał zarządzenia mające ulepszyć system mo­netarny, wprowadził regularne rozdawnictwo chleba, soli i oliwy, wydał ustawy mające na celu ukrócenie zbytku. Stłumił spisek senato­rów, jak również powstanie niewolników i rze­mieślników pracujących w mennicy. Wprowadził do Rzymu kult syryjskiego Baala z Emesy jako kult Soi Invictus (Niezwyciężonego Słońca), który miał być jednocześnie kultem cesarza. Zbudował temu bóstwu piękną świątynię i ozdo­bił Rzym wieloma innymi budowlami. Był pier­wszym cesarzem, który zaczął nosić diadem. Zginął zamordowany przez swego wyzwoleńca Mnesteusa w pobliżu Bizancjum.

Aureliana moenia Mury Aureliańskie, którymi cesarz Aurelian w r. 271 n.e. kazał opasać Rzym po lewej stronie Tybru. Wszystkie budowle, które się znalazły w pasie przeznaczonym na mury fortyfikacyjne, zostały weń .wbudowane,

Aureliani

104

Ausoni

rn.in. piramida Cestiusza, grobowce na via Sa-laria, Nomentana, Tiburtina i Praenestma, łuki akweduktów Aqua Marcia i Aqua' Ciaudia, mury Castrum Praetorium itd. Część murów zachowała się do dziś.

Aureliani szczep galicki w Gallia Lugdwiensis, ze stolicą Cenabum.

Aurelianus 1. zob. Awelian. 2. Caelius A. (V w. n.e.) z Sicca w Numidii, wybitny lekarz. Zachowały się dzieła medyczne pt. Celerum lub acutmum passionum libri tres (O chorobach ostrych) oraz Chromcarum passionum libri quin-que (O chorobach chronicznych), jak również krótki zarys. medycyny ujęty w formę pytań i odpowiedzi.

Aurelii Aureliusze, znakomity ród rzymski pochodzenia plebejskiego, który wydał szereg wybitnych mężów, konsulów i cesarzy. Poszcze­gólne linie używały przydomków: Caeretanus, Cotta, Orestes i Scaurus. 1. Qmtitus Awelius Caeretanus, dowódca jazdy w czasie wojny samnickiej w r. 315 p.n.e. 2. Caius A. Cotta, jeden z dowódców wojskowych w czasie pier­wszej wojny punickiej, konsul w r. 252 i wt. 248, cenzor w r. 241, zbudował drogę zwaną via Au-relia, Wzdłuż wybrzeża Morza Tyrreńskiego aż do Pizy. 3. Marcus A. Cotta, piastował szereg urzędów w czasie drugiej wojny punickiej i był posłem do Filipa Macedońskiego; zmarł w r. 201. 4. Caius A. Cotta, brał udział w wyprawie prze­ciw Galom w r. 200 p.n.e. 5. Lucius A. Cotta, konsul w r. 144 p.n.e., atakowany przez Scy-piona Młodszego Aemilianusa z powodu nadu­życia władzy na prowincji. 6. Caius A. Cotta, mówca, którego Cyceron wprowadza jako jed­nego z uczestników rozmowy do swego dialogu De oratore i jako przedstawiciela filozofii aka­demickiej w dziele De natura deorum. 7. Lucius A. Colta, brat poprzedniego, pretor w r. 70, zreformował sądy dopuszczając do nich ekwi-tów. 8. Marcus A. Cotta, dowodził wojskami rzymskimi w wyprawie przeciw Mitrydatesowi w r. 73 p.n.e. i poniósł klęskę w pobliżu Chal-kedonu, 9. Lucius A. Orestes, konsul w r. 126 p.n.e., odniósł zwycięstwo nad Sardami. 10. Mar­cus A. Scaurus, legat konsula Gajusza Maniiu-sza w r. 105 p.n.e., poniósł klęskę w bitwie nad Rodanem i dostał się do niewoli Cymbrów, gdzie został zabity przez króla Cymbrów, Bo-joryga. II. Marcus A. Messalinus, syn znanego mówcy, Messali (zob. Valerii 15) adoptowany przez rodzinę A., przyjaciel Owidiusza. 12. Mar­cus A. Antoninus zob. Karakalla. 13. Marcus A. zob. Marek Aureliusz. 14. Sextus A. Yietor, historyk z drugiej poł. IV w. n.e., rodem z Kar­taginy, gubernator Pannonii, za cesarza Juliana (361 - 363 r.) oraz prefekt Rzymu (praefectus urbi) za panowania Teodozjusza w r. 389. Napi­sał dzieło pt. Caesares, historię cesarzy od Augusta do Konstancjusza, może też Epitome (skrót), historyczno-biograficzne dzieło obejmu­jące okres od czasów Augusta do Teodozjusza.

Aureolus Maniius Acilios jeden z dowódców wojsk cesarza Galiena, w czasie walk jego z uzur­patorami Makrianusem i Postumusem; kazał się sam w r. 268 obwołać cesarzem. Zginą) w roku następnym w bitwie pod Mediolanem, pokonany przez następcę Galienusa, Klaudiusza (zob. Ctaudii 28).

aureus tac. złota moneta rzymska zwana też a. denarius, od IV w. oznaczana terminem solidus.

auriga łac. woźnica wozów biorących udział w zawodach na hipodromie lub w cyrku.

Auriga łac. konstelacja północna w kształcie nieregularnego pięciokąta.

Auriga detficki, oryginalny grecki posąg brą­zowy z lat ok. 460 p.n.e. znaleziony w Delfach, pochodzący z wotum wystawionego przez jed­nego z książąt syrakuzańsidch. Grupa przedsta­wiała kwadrygę, na której stał zwycięzca wraz ze swym woźnicą. Zachowany posąg wyobraża młodego mężczyznę w pozycji stojącej, odzia­nego w długi chiton wysoko przepasany; w rę­kach zgiętych w łokciu trzyma lejce.

Aurinia zob. Saturnia.

Aurom mit. rzymska bogini poranku, identy­fikowana z grecką boginią Eos (zob.).

Aunmculeius (Lucius A. Cotta) jeden z lega­tów Cezara w czasie wojny galickiej w r. 54 p.n.e., pokonany w pobliżu Aduatuki przez Ambioryksa, wodza Eburonów.

Aurunkowie (Aurunci) starożytny szczep italski osiadły na prawym brzegu rzeki Liris, z głów­nym miastem Suessa Aurunca.

Ausci potężny szczep w Akwitanii.

Ausculum miejscowość w Lacjum, gdzie Pyrrus pokonał Rzymian w r. 279 p.n.e.

Ausetaoi lud mieszkający w Hiszpanii na te­renie dzisiejszej Katalonii; głównym miastem była Ausa (dziś Vich).

Ausona starożytne miasto w Lacjum, stolica Aurunków, później zwana Suessa Aurunca.

Ausoni (Ausones) pierwotnie inna nazwa Au-

Ausonia

105

Auxentius

runków, później uczona nazwa najdawniejszych mieszkańców Italii.

Ausonia pierwotnie ogólna nazwa Italii po­łudniowej, potem poetycka nazwa całej Italii, występująca u poetów aleksandryjskich i rzym­skich.

Ausonius zob. Auzoniusz.

auspicium łac. odczytywanie woli bogów z lo­tu ptaków (= ayispicium obserwacja ptaków);

później nazywano tak każdą próbę odgadnięcia woli bogów z wnętrzności zwierząt ofiarnych, z obserwacji zjawisk meteorologicznych itd. (zob. augur). Prawo badania woli bogów przed bitwą miał tylko dowódca; stąd wyrażenie:

alicuius imperia auspiciogue esse oznaczało: być pod czyjąś władzą lub dowództwem; w kon­sekwencji sam wyraz a. zaczął oznaczać władzę lub dowództwo. Przy rozpoczynaniu ważnych przedsięwzięć należało zawsze odbywać a., stąd wyraz ten zaczął oznaczać również początek.

Auster łac. u Greków zwany Notos, wiatr południowy, w przenośni oznaczał również u sta­rożytnych kraje południowe.

autarkeja gr. samowystarczalność; 1. w etyce starożytnej jest to pogląd, wg .którego cnota jest celem samym w sobie i daje jednostce całko­wite szczęście. Cynicy rozumieli przez a. nieza­leżność człowieka od świata zewnętrznego; osią­gnąć ją można przez obojętność wobec dóbr materialnych i przez ograniczenie do minimum swoich codziennych potrzeb. Wg stoików a. dostępna jest tylko mędrcom, którzy wszelkie swoje afekty podporządkowali rozumowi i woli. A. była wyrazem niezadowolenia z istniejących stosunków społecznych. Dla swoich wyznawców stanowiła ucieczkę od rzeczywistości. 2. w sen­sie ekonomicznym a. oznaczała niezależność go­spodarczą kraju od innych krajów lub też nie­zależność greckiej gospodarki domowej.

autochthon gr. (łac. aborigen) oznacza pier­wotnych, najdawniejszych mieszkańców danego kraju w przeciwstawieniu do późniejszych przy­byszów lub najeźdźców. Wśród Greków szcze­gólnie Arkadyjczycy i Ateńczycy uważali się za a. wobec innych plemion, które zmieniały kilkakrotnie swoje siedziby, zanim osiadły na stałe.

Autochthon mit. władca wyspy Atlantydy, opi­sanej przez Platona w Timajosie.

autograf (gr. autógrafos) list własnoręcznie napisany przez nadawcę; najczęściej autor listu to zaznacza, ponieważ przeważnie dyktowano

listy, dokumenty i prace literackie lub naukowe biegłemu w pisaniu niewolnikowi. Bardzo, wcze­śnie zaczęto zbierać a. wybitnych ludzi; tak np. Pliniusz Młodszy opowiada, że za jego cza­sów przechowywano a. Cycerona, Augusta, Wer-giliusza i innych sławnych Rzymian.

autokrator gr. w Atenach tytuł naczelnego dowódcy; tak też Grecy tłumaczyli łaciński tytuł imperatora lub dyktatora.

Autolikos (gr. Autólykos) 1. mit. syn Hennesa, ojciec Antiklei, matki Odyseusza; uzyskał on od swego boskiego ojca dar czynienia się nie­widzialnym; był uosobieniem chytrości i prze­biegłości, a w komedii nawet patronem złodziei (np. u Plauta). 2. ateński mąż stanu (IV w. p.n.e.), członek Areopagu; po bitwie pod Cheroneją (r. 338 p.n.e.) wytoczono mu proces, ponieważ wbrew zwyczajowi wyprowadził przed bitwą żonę i dzieci z Aten. 3. A. z Pitane, mate­matyk grecki, nieco starszy od Euklidesa (IV w. p.n.e.) autor najstarszych zachowanych trakta­tów greckich o geometrii.

Automate mit. córka Danaosa i Europy, na­rzeczona Buzyrysa.

Automedon 1. mit. syn Dioresa, przyjaciel i woźnica Achillesa, a po jego śmierci Neoptolemosa. 2. przywódca stronnictwa macedońskiego-w Eretrii, w r. 342 p.n.e., razem z Hipparchem i Klejtarchosem, przy pomocy Filipa II Mace­dońskiego otrzymał władzę tyrana w Eretrii. 3. A. z Kyzikos, epigramatyk z I w. n.e., naśla­dowca Leonidasa z Tarentu (zob.); zachowało się 12 jego epigramów (zob. antologia).

Autonoe mit. córka Kadmosa, matka Akteona (zob.).

autonomia (gr. autonomia) początkowo ozna­czała niezależność państwową, później pojęcie to uległo zacieśnieniu i oznaczało nienaruszal­ność terytorialną, niezawisłe sądownictwo, sa­modzielność wewnętrzną (w takim np. znaczeniu używa tego wyrazu Cycero, mówiąc o miastach greckich wchodzących w skład imperium rzym­skiego).

Autrigones lud hiszpański mieszkający w gór­nym biegu rzeki Hiberus.

Autronii Autroniusze, ród rzymski: Publius Autronius Paetus, kwestor w r. 75 p.n.e., wy­brany na konsula w r. 66, uczestnik spisku Katyliny (zob.), po wykryciu go skazany na wygnanie do Epiru.

Auxentius rzymski architekt i inżynier, kon­struktor kamiennego arkadowego mostu na

auxilia

106

Awentyn

rzece Kydnos w Cylicji; być może identyczny s, budowniczym mostu wzniesionego w Rzymie, w r. 384 n.e.

aindlia łac. oddziały pomocnicze wojska rzym­skiego: italskie (nomen Latinum) i nieitalskie (socu).

Auximum dziś Osimo; ważne miasto w Pi-cenum, port obronny, później kolonia rzymska.

Auzoniusz (Decimus Ausonius Magnus) poeta, retor i gramatyk (ok. 310 - ok. 395 r. n.e.), dzia­łał głównie w mieście Surdigala (dziś Bordeaux), w latach 364 - 368 był wychowawcą cesarza Gra-cjana, który po dojściu do władzy, mianował go prefektem Galii. Napisał szereg utworów pro­zaicznych i poetyckich, m.in. Epigramy, w któ­rych naśladuje przeważnie autorów antologii greckiej; Parentalia, również rodzaj epigramów nagrobnych na członków swej rodziny i dalszych krewnych; Commemoratio professorum Burdigalensium, utwór wyliczający w formie wierszo­wanej gramatyków i retorów, którzy działali w Burdigali; Ephemeris wierszowany dziennik poety; Caeswes życiorysy cesarzy; Mosella poe­mat o rzece Mozeli, z opisem podróży statkiem aż do połączenia się rzeki z Renem, najlepszy utwór A., i wiele innych. W utworach A. uderza dbałość o formę i efekty retoryczne, mistrzo­stwo wersyfikacyjne przy nikłości treści. W poe­macie Mosella potrafił jednak dać ładne obrazy przyrody, w epigramach zaś wyraził z wdziękiem serdeczne uczucia przyjaźni, miłości ojczyzny i rodziny oraz szereg rysów obyczajowych. A. był chrześcijaninem, lecz utwory jego prze­pełnione są mitologią grecką i rzymską i całym balastem antykwarycznej erudycji.

Ayaricum dziś Bourges; warowne miasto Biturigów w Akwitanii.

ave, Caesar, morituri te salutant łac. witaj, Cezarze, mający zginąć pozdrawiają cię; zwrot, którym pozdrawiali cesarza gladiatorzy wkra­czając na arenę.

Aveatlnus zob. Awentyn.

Avemiis lacus (gr. Aornos limne) jezioro po­łożone w Kampanii, w pobliżu Cumae; wydzie­lało trujące wyziewy, wskutek czego w okolicy nie było zupełnie ptaków (skąd nazwa: gr. domos bez ptaków); uważane z tego powodu za jedno z wejść do świata podziemnego.

Ayerruncus mit. bóstwo rzymskie posiadające moc odwracania, a także zażegnywania nie­szczęść (merrunco odwracać, zażegnywać).

Avianius (Caius A. Euander) wyzwoleniec Mar­ka Emiliusza Awianusa, rzeźbiarz, toreuta i han­dlarz dziełami sztuki, działający na terenie Aten i Aleksandrii, przybył do Rzymu w r. 30 p.n.e. jako jeniec wojenny.

Avianus (Flavius A.) bajkopisarz rzymski z IV lub V w. n.e. Zachowały się po nim 42 bajki w metrach elegijnych, stanowiące naśladowni­ctwo bajek Babriosa (zob.).

Avidii Awidiusze, ród rzymski: 1. Caius Avidius Heliodorus (II w. n.e.), z Kirrhos w Syrii, retor, ojciec A. Cassiusa (zob. 3). 2. Caius A. Nigrinus (II w. n.e.), przyjaciel Plutarcha, ucze­stnik spisku przeciw Hadrianowi, zginął w Fa-ventii w r. 118. 3. A. Cassius syn Heliodora, consul suffectus, namiestnik Syrii w r. 164 n.e., pokonał Fartów nad Eufratem i ścigał ich króla Wologesesa aż do Seleukei i Ktesifontu; oba te miasta zdobył i zniszczył w r. 165. W nagrodę za te zwycięstwa otrzymał władzę nad całym Wschodem. W porozumieniu z cesarzową Fau-styną, która nie chciała utracić wpływów w ra­zie śmierci męża, miał sięgnąć po władzę cesar­ską natychmiast po otrzymaniu wiadomości o śmierci Marka Aureliusza. Gdy fałszywa pogłoska dotarła do Syrii, A. ogłosił się cesarzem. Po jego stronie stanął prawie cały Wgehód. Wówczas Marek wraz z namiestnikami Kappa-docji i Bitynii wyruszył na Syrię. A. zginął przed rozpoczęciem wojny, w r. 175, i powstanie upa­dło. 4. A. Heliodorus, syn poprzedniego, po upadku wznieconego przez ojca powstania zo­stał skazany na wygnanie, gdzie zmarł.