Mała encyklopedia kultury antycznej

Busiris zob. Buzyrys.

bustrofedon (gr. bustrofedón od bus wół, strophe bruzda) sposób pisania właściwy starożytnym Grekom i Italikom (dosł.: jak wół pługiem znaczy bruzdy), tzn. kolejno od strony" lewej ku prawej i od prawej ku lewej. Tćn s'posób pisania występuje na wczesnych zabytkach epi-grafieznych greckich, etruskich, italskich, falij-skich, oskijskich, umbryjskich (m.in. na słyn­nym lapis niger w Rzymie). W VI w. p.n.e. spotykamy jeszcze b. sporadycznie w różnych miejscowościach Grecji; w Gortynie na Krecie używano b. jeszcze przez cały IV w. p.ri.e.

bustuarius łac. gladiator biorący udział w ig­rzyskach urządzanych w czasie pogrzebu (bustum stos pogrzebowy).

Butades garncarz z Sikionu, żyjący w Koryncie w VII w. p.n.e. Wg Pliniusza był wynalazcą reliefu ceramicznego.

Butas (także Butes) mit. syn Teleona, Argo­nauta; oczarowany przez Syreny skoczył do morza, wyratowała go jednak Afrodyta; kocha­nek Afrodyty, miał z nią syna .Eryksa, który wzniósł matce świątynię na górze nazwanej Mons Eryx.

Buthroton zob. Butroton.

Buto mit. bóstwo egipskie, którego świątynia i wyrocznia znajdowały się w mieście Buto w Dolnym Egipcie. Grecy identyfikowali B. z Leto i uważali ją za boginię nocy.

Butroton (gr. Buthroton, łac. Buthrotum) dziś Butrinto; miasto nadmorskie w Tesprotis w Epi-rze, na wprost Korkyry. Znajdowała się tani willa, Attyka, u którego często gościł Cycero.

Buxentum dziś Policastro; miasto w Lukanii. założone przez Messeńczyków, od II w. p.n.e. kolonia rzymska.

Buzyrys¹ (Busiris) mit. król Egiptu, syn Po-sejdona i Lysianassy. Składał krwawe ofiary na ołtarzu Zeusa i w tym celu kazał zabijać każ­dego cudzoziemca, który przybył do jego kraju. Herakles, wracając z ogrodu Hesperyd, został również schwytany i związany, lecz zanim zdo­łano go zabić na ofiarę, rozerwał kajdany i uś­miercił B. wraz z jego synem i sługami.

Buzyrys² (Busiris) dziś Abusir; miasto w Egipcie, w Delcie Nilu, ośrodek kultu Ozyry-sa i Izydy.

Byblis mit. córka Miletosa i Ejdotei, siostra Kaunosa, którego pokochała kazirodczą miło­ścią. Przerażony tym Kaunos uciekł z ojczyzny, a oszalała z bólu B. błąkała się po całej Azji M n. Gdy chciała popełnić samobójstwo, litościwe nimfy zamieniły ją w źródło.

Byrsa twierdza w Kartaginie.

Byzacium (gr. Byzakion lub Byssatis) środko­wa część rzymskiej prowincji Afryki, między rzeką Tryton a Małą Syrtą, skolonizowana pier­wotnie przez Fenicjan, z miastami Leptis Minor i Adrumetum, znana z uprawy zbóż i oliwek.

Byzakion zob. Byzacium.

Byzantion zob. Bizancjum.

Byzes kamieniarz z Naksos, który wg Pau-zaniasza miał pierwszy wprowadzić dachówki marmurowe na miejsce glinianych. Żył prawdo­podobnie na początku VI w. p.n.e. Najstarsze marmurowe dachówki z terenu Aten pochodzą z końca VII w. p.n.e.

c

C. zob. Caius.

Cabillooum dziś Chalon-sur-Saóne; handlowe miasto Eduów nad rzeką Arar.

Cabira zob. Kabejra.

Cabiri zob. Kabirowie.

Cacus zob. Kakus.

caduceus zob. kaduceus.

Cadurci zob. Kadurkowie.'

cadus łac. 1. naczynie do przechowywania napojów, o wydłużonym kształcie, z wąską szyją, spiczaste u dołu. 2. rzymska nazwa miary płynów = 12 congii lub 72 sextarii.

Caecilia 1. C. Metella, córka Cecyliusza Dal-matikusa, najpierw żona Marka Emiliusza Skau-rusa, po jego śmierci wyszła za Sullę. Zmarła w r. 81 p.n.e., pozostawiając Sulli dwoje bliźniąt, Fausta i Faustę. 2. C. Metella, małżonka Ap-piusza Klaudiusza z przydomkiem Pulcher (Pię­kny), matka trybuna ludowego Klaudiusza i Klodii. 3. C. Metella, żona Publiusza Lentulusa Spintera, często wspominana przez Cy-cerona.

Caecilii Cecyliusze, znany rzymski ród po­chodzenia plebejskiego. Najważniejsza gałąź, która przybrała stały przydomek Metelli, doszła do najwyższych stanowisk w państwie. Najwy­bitniejsi jej przedstawiciele: 1. Lucius Caecilius Metellus Denter, konsul w r. 284 p.n.e., poniósł pod Arretium klęskę od Senonów. 2. Ludus C. Metellus, prawdopodobnie syn poprzedniego, w r. 252 jako konsul odniósł wspaniałe zwycię­stwo nad Hasdrubalem pod Panormos. 3. Quin-tus C. Metellus Macedonicus, pretor w r. 148 p.n.e., zwyciężył wojska zbuntowanych Mace­dończyków, którymi dowodził samozwaniec An-driskos (zob.). Wziął do niewoli samego Andris-kosa i prowadził go w swym pochodzie trium­falnym, z Macedonii zaś uczynił prowincję rzymską. W latach 147 -146 walczył z Grekami,

opierającymi się podbojowi rzymskiemu, zwy­ciężył ich pod Cheroneją i opanował całą Grecję • środkową, z której również powstała prowincja rzymska pod nazwą Achów. Był zaciętym prze­ciwnikiem obu Grakchów. Słynna była jego mowa zalecająca małżeństwo, czytana jeszcze za czasów Augusta. 4. Quintus C. Metellus Balearicus, syn poprzedniego, konsul w r. 123 p.n.e., zdobył wyspy balearskie, gdzie dokonał bezlitosnej rzezi mieszkańców, następnie prze­siedlił na nie 4000 Italików i założył miasta Palma i Pollentia. 5. Lucius C. Metellus Dalma-ticus, zwycięzca plemion dalmackich w latach 119 i 117 p.n.e., od ok. 114 r. pontifex maximus. 6. Caius C. Metellus Caprarius, wybił w r. 134 p.n.e. medal gens Metella na cześć zwycięstwa swego przodka nad Hasdrubalem pod Panor­mos w r. 252. 7. Quintus C. Metellus Numidicus, walczył jako konsul w Afryce w r. 109 p.n.e., odniósł zwycięstwo nad Jugurtą nad rzeką Mu-thul, w r. 107 poddała mu się Cyrta; otrzymał wtedy przydomek Numidicus. Był zaciętym prze­ciwnikiem Mariusza. Bliskim jego przyjacielem był znany retor i pierwszy filolog rzymski, Lu-cjusz Eliusz Stiio Prekoninus. 8. Quintus C. Metellus Creticus, syn Caprariusa (zob. 6), w la­tach 69 - 67 p.n.e. prowadził wojnę na Krecie w celu wytępienia piratów; za odniesione nad nimi zwycięstwo _ otrzymał przydomek Creticus. 9. Quintus C. Metellus Pius, syn Numidicusa, w r. 88 p.n.e. podbił .Marsów i zajął kilka miast w Apulii, w latach 87 - 82 walczył po. stronie Sulli przeciw Cynnie i jego następcy, Gnejusowi Papiriuśowi Carbonowi, któremu zadał klęskę pod Faventią. W latach 79 - 71 walczył w Hisz­panii przeciw Sertoriuszowi i przyczynił się do zwycięstwa Pompejusza nad nim. W r. 64 został pontifex maximus, zmarł w r. 63 (następcą jego na tym stanowisku został młody podówczas

Caecilii

128

.Caelii

Juliusz Cezar). Niektórzy archeologowie uważają za jego portret popiersie starszego mężczyzny w stroju pontifex maximus, znajdujące się w Mu-seo Chiaramonti w Watykanie. Również i on wybił medal gens Mefella na cześć zwycięstwa swego przodka nad Hasdrubalem w r. 252. 10. Quintus C. Metellus Celer, legat Pompejusza w r. 65, przyczynił się do jego zwycięstwa nad szczepami południowego Kaukazu. W r. 62 blo­kował Katylinę od strony Rawenny i Ariminum. W r, 60 był konsulem. Zmarł w r. 59 p.n.e., jak przypuszczano, otruty przez swoją żonę, słynną Klodię. 11. Lifdus C. Metellus, przyjaciel Werresa i jego następca na stanowisku namiest­nika Sycylii w r. 72 p.n.e. 12. Quintus C. Me­tellus Pius Scipio, ojciec piątej żony Pompejusza, wdowy po Publiuszu Licyniuszu Krassusie, za­cięty przeciwnik Cezara, dowódca legionów sy­ryjskich Pompejusza w czasie wojny domowej, znalazł się' wraz z innymi pompejańczykami w Afryce i wraz z nimi poniósł od Cezara klęskę pod Tapsus w r. 46. Wkrótce potem odebrał sobie życie. 13. Quintus C. Metellus Nepos, legat Pompejusza w Azji, konsul w r. 57 p.n.e., poparł wniosek o powrót Cycerona z wygnania. — Inni C. 14. C. Sfatius, poeta komiczny, ceniony twórca w zakresie fabula palliata, z po­chodzenia Gal z plemienia Insubrów (prawdo­podobnie z Mediolanum), przybył do Rzymu, zapewne jako jeniec wojenny, na początku II w. p.n.e. i został wyzwolony przez Cecyliuszów. Poświęcił się wówczas sztuce pisarskiej; napisał szereg komedii (głównie naśladowania z Menan-dra), które cieszyły się powodzeniem. Znamy 42 tytuły i trochę fragmentów. Zmarł w r. 168 p.n.e. 15. Marcus C. Cornutus, przeciwnik Ma­riusza, ścigany przez jego siepaczy w r. 87 p.n.e., został ocalony przez swoich niewolników. 16. Quintus C., trybun ludowy i curator viarum z r. 71 p.n.e. 17. Quintus C., brat matki Tytusa Pomponiusza Attyka, dorobił się znacznego ma­jątku na lichwiarstwie. Jest o nim często mowa w listach Cycerona do Attyka. 18. Quintus C. Bassus, ekwita rzymski, stronnik Pompejusza w czasie wojny domowej. 19. C. z Kaleakte (I w. p.n.e.), retor grecki, nauczyciel wymowy w Rzy­mie, zwolennik attycyzmu. 20. C. Bucinixanus, jeden z uczestników spisku przeciw Cezarowi w r. 44 p.n.e. 21. Quintus C. Epirota, wyzwole­niec Tytusa Pomponiusza Attyka, gramatyk. 22. C. Ciassicus, prokonsul prowincji Baetica w I w. n.e. 23. C. Macrinus, przyjaciel Pliniusza

Młodszego, który mu poświęcił jeden ze swych listów. 24. Sextus C. Africanus, prawnik rzymski z poł. II w. n.e., autor zachowanego we frag­mentach dzieła pt. Quaestiones. 25. C. Aemi-lianus, namiestnik prowincji Baetica za pano­wania Karakalli, uśmiercony na jego rozkaz (III w. n.e.).

Caecina ród rzymski pochodzenia etruskiego.

1. Aulus C., stronnik Pompejusza w wojnie do­mowej przeciw Cezarowi (r. 49 - 46 p.n.e.), au­tor paszkwilu przeciw Cezarowi; po jego zwy­cięstwie napisał Querellae (Skargi), aby uzyskać przebaczenie i pozwolenie na powrót do kraju. Napisał również dzieło pt. De Etrusca disciplina, zachowane w cytatach u pisarzy późniejszych.

2. C. Yolaterranus, pośrednik ze strony Augusta w jego układach z Antoniuszem w latach 43 - 42 p.n.e. 3. Aulus C. Severus, wódz armii Tyberiusza, walczył w Dalmacji i Pannonii w r. 6 n.e., gdy wybuchło tam powstanie; w r. 14 i 15 stłumił powstanie legionów w Germanii. 4. Aulus C. Alienus, wódz Galby, przeszedł na stronę Witeliusza, pod Bedriacum pokonał wojska cesarza Othona (r. 69 n.e.); chciał potem przejść na stronę Wespazjana, w czym przeszkodzili mu jego żołnierze. Pod koniec życia został wmieszany w spisek przeciw Wespazjanowi i stra­cony przez Tytusa w r. 79 n.e.

Caecubus ager obszar ziemi w Lacjum, nad brzegiem Morza Tyrreńskiego, znany z dosko­nałego wina zwanego Caecubwn.

Caedicii Cedycjusze, rzymski ród plebejski. 1. Marcus Caedicius, wg legendy miał w r. 391 p.n.e. usłyszeć głos nieznanego bóstwa ostrze­gającego przed napaścią na Rzym barbarzyń­ców, Galów; nazwano to bóstwo Aius Locutius i wzniesiono mu ołtarz. 2. Quintus C., centurion;

podczas wojny z Galami, po klęsce Rzymian nad Allią w r. 390 p.n.e., został obwołany wo­dzem przez grupę Rzymian, którzy zbiegli do Wejów. 3. Lucius C., uratował oddział wojska rzymskiego po klęsce, którą poniósł Warus w Lesie Teutoburskim w r. 9 n.e.

Caelii (lub Coelii) Celiusze, rzymski ród ple­bejski, prawdopodobnie pochodzenia etruskiego. Jedna gałąź używała przydomka Caldus, druga Rufus. 1. Caelius Yibenna wódz etruski, wg le­gendy przyjaciel Mastarny, tzn. szóstego króla rzymskiego, Serwiusza Tulliusza. Uważany był za protoplastę rodu C. 2. Lucius C. brał udział w wojnie przeciw Perseuszowi, w r. 170 p.n.e. poniósł klęskę pod Uskaną w IIlirii. 3. Lucius C.

Caelius mons

129

Caere

Antipater (II/I w. -p.n.e.), nauczyciel retoryki azjańskiej, znawca prawa, autor pierwszej mo­nografii o drugiej wojnie punickiej, w której obrał sobie za wzór historyków hellenistycznych Sosilosa i Silenosa, starając się uczynić swe dzieło sensacyjnym i interesującym. 4. Caius C. Caldus, trybun ludowy w r. 107 p.n.e., konsul w r. 94, pokonany przez Sullę w r. 83; wybitny mówca swego czasu. 5. Marcus C. Rufus (82-- 48 r. p.n.e.), uczeń i przyjaciel Cycerona, kwe­stor w r. 59, w r. 56 oskarżony z poduszczenia Klaudii, swojej byłej kochanki; obronił go Cy-ceron, w zachowanej do naszych czasów mowie Pro Caelio. W r. 52 został trybunem. W czasie wojny domowej najpierw stanął po stronie Cezara. W r. 48 w czasie pobytu Cezara na Wschodzie zgłosił jako pretor wniosek o odro­czenie spłaty wszystkich długów na lat sześć, aby pójść na rękę niezamożnej ludności, zruj­nowanej długotrwałą wojną domową. Gdy ten wniosek nie przeszedł, C. Rufus na zgromadze­niu ludowym wniósł projekt ustawy o całkowi­tym zniesieniu długów. Senat pozbawił go za to urzędu. Wówczas Rufus udał się do południo­wej Italii, gdzie wraz z Milonem organizował oddziały partyzanckie, składające się z niewol­ników, gladiatorów i zwolenników Pompejusza. Wkrótce jednak został zabity w Thurii w po­tyczce z żołnierzami Cezara. 6. Marcus C. Vi-nicianus, początkowo zwolennik Pompejusza, potem przeszedł na stronę Cezara i walczył z nim przeciw Farnakesowi, królowi Pontu. 7. C. At-tianus, ekwita, wychowawca i przyjaciel Hadria-na, prefekt pretorianów. 8. Decius C. Balbinus, zob. Balbinus. 9. C. Aurelianus zob. Aurelia-nus 1.

Caelius mons wzgórze Rzymu położone w południowo-wschodniej części miasta, między Eskwilinem i Awentynem, prawdopodobnie zwa­ne pierwotnie mons Querquetulanus od rosnących tam dębów (guercus dąb). Określenie to wystę­puje w nazwie bramy miejskiej Porta Quer-guetulana w Murach Serwiańskich, prowadzącej na C. m. Według legendy, na wzgórzu tym prze­bywał wojownik etruski Caeles (lub Caelius') Yibenna ze swymi towarzyszami. Wzgórze miało dwa szczyty: wschodni Caeliolus (dziś kościół SS. Ouattro Coronati) i zachodni Cerolinensis (dziś kościół SS. Gioyanni e Paolo). Według legendy C. m. został włączony w obręb murów miasta za panowania króla Tullusa Hostiiiusza. Wzgórze należało do ligi siedmiu wzgórz. W mieś­cie czterech regionów C. m. należał do pierwszego, najbardziej zaludnionego — Suburana — z dwie­ma bramami: P. Caelimontana i P. Querquetulana. Gdy August podzielił Rzym na 14 dzielnic, C. m. pod nazwą Caelinwntium stał się regionem drugim. Grzbietem wzgórza biegła ulica Vicus Capiti Africae, zaczynająca się przy Amfiteatrze Flawiuszy, a kończąca się przy Porta Metrovia w Murach Aureliańskich. Po obu stronach biegły dwie ulice: od wschodu Via Asinwia, od zachodu Via Appia, połączone ze sobą siecią mniejszych uliczek. C. m. był dzielnicą zamiesz­kaną przez ludność zamożną. Luksusowe domy ozdobione były dziełami sztuki i otoczone pięk­nymi ogrodami. Spłonęły one w r. 27 n.e.; za panowania Tyberiusza wzgórze stało się ulubioną dzielnicą arystokracji rzymskiej. Cesarze mieli tu również swoje posiadłości. Wznosiło się tam wiele budowli publicznych, jak: świątynia Klau­diusza, koszary Equites Singulares, hala handlo­wa Macellum Magnum i akwedukt Nerona. Z najważniejszych, dotąd istniejących zabytków należy wymienić dobrze zachowane w tej części miasta Mury Aureliańskie, Macellum Magnum (obecnie kościół S. Stefano Rotondo), fundament świątyni Klaudiusza w pobliżu dzwonnicy kościo­ła SS. Giovanni e Paolo oraz ruiny kilku domów mieszkalnych; z nich najważniejsze są ruiny willi rodu Lateranii Plautii, zachowane w podziemiach Bazyliki Laterańskiej. Na środku placu S. Gio­vanni in Laterano znajduje się obelisk przenie­siony z Circus Maximus. W okresie renesansu przeniesiono stąd na Kapitel posąg konny Marka Aureliusza; również z C. m. pochodzi grupa Erosa i Psyche znajdująca się obecnie we Florencji, w Ufizzi, oraz bialo-czama mozaika z napisem Basilica Hilariana, znajdująca się w Muzeum Konserwatorów w Rzymie na Ka-pitolu.

Caeparius (Marcus C.) uczestnik spisku Ka-tyliny, uwięziony wraz z innymi spiskowcami i skazany na śmierć w r. 63 p.n.e.

Caepio przydomek rodu Serwiliuszów (zob. Servilii).

Caere dziś Ceryetri, Cerveteri; starożytne miasto Etrusków założone wg tradycji przez Pelazgów ok. r. 1400 p.n.e., bogate i kwitnące, otoczone warownymi murami, których szczątki zachowały się do dziś. Należało do federacji 12 miast etruskich. Po opanowaniu przez Rzym mieszkańcy C. (Caerites) otrzymali prawa oby­watelskie bez prawa głosowania, ius sine suffrngio.

9 — Mała encyklopedia kultury antycznej

Caeretanus

130

Caledones

Stąd tych, którzy nie mieli prawa głosu, nazy­wano Caerites, a cenzorowie rzymscy za karę przenosili obywateli na listę pozbawionych głosu, zwaną tabulae Caeritum.

Caeretanus przydomek rodu Aureliuszów (zob. Aurelii).

Caesar zob. Cezar.

Caesaraugusta dziś Saragossa; miasto w His-pania Tarraconensis.

Caesarea zob. Cezareja.

Caesarion zob. Cezarion.

Caesena dziś Cesena; miasto w Gallia Cispa-dana.

Caesennii Cezeniusze, ród rzymski pochodze­nia plebejskiego. — Lucius C. Paetus dowódca z czasów Nerona. W r. 61 n.e. wraz z Domicju-szem Korbulonem brał udział w wojnie prze­ciwko Wologezesowi, królowi Fartów; nie zdołał jednak odzyskać zdobytej przez nich Tigrano-certy, stolicy Armenii, i został zmuszony do podpisania upokarzającego pokoju. Zmarł za panowania Wespazjana jako prokonsul Syrii.

Caesetii ród rzymski—Lucius C. Flavus, trybun ludowy w r. 44 p.n.e., przeciwnik Ce­zara, usunięty przez niego z senatu za to, że pociągnął do odpowiedzialności tych, którzy nazwali Cezara królem i ozdobili diademem jego posąg.

Caesia silra las w Germanii nad prawym brzegiem Renu.

Caesii ród rzymski; Caesius Bassus zob. Bassus.

caesura zob. cezura.

Caiatia dziś Caiazzo; miasto w Kampanii, municipium w czasach cesarstwa.

Caieta¹ mit. mamka Eneasza, umarła w czasie jego wędrówki po Italii południowej i wg po­dania została pogrzebana nad zatoką Morza Tyrreńskiego w pobliżu przylądka Misenum.

Caieta² dziś Gaeta; miasto w Kampanii nazwane tak na pamiątkę mamki Eneasza, która tu została pochowana. Pierwotnie było to miasto Aurunków, zachowały się ruiny sta­rożytnych murów.

Caius Gajusz, rzymskie imię (praenomen) męskie, oznaczane skrótem C.

Calabria zob. Kalabria.

Calacte (Kale Akte) miasto na północnym wybrzeżu Sycylii, dziś ruiny w pobliżu Caronia.

Calagurris dziś Całahorra; miasto w Hispania Tarraconensis, na terytorium Waskonów, w do­linie górnego biegu rzeki Ebro. Tutaj bronili

się zwolennicy Sertoriusza. Od czasów Cezara C. była rzymskim miastem municypalnym Uważano je za ojczyznę Kwintyliana.

calamus (łac. dosł. trzcina, źdźbło wysmukłej rośliny, sitowie) tak nazywano szereg przedmio­tów wykonanych z trzciny: 1. pióro do pisania na papirusie i pergaminie, dość grube, zwężone na końcu i nacięte pośrodku. 2. dęty instrument muzyczny, zwany też syringą Pana, zrobiony z siedmiu łodyg trzcinowych rozmaitej długości. 3. nazwa łuku i strzał używanych w Egipcie i w Partii. 4. drogowskaz stawiany na pusty­niach Egiptu. 5. różdżka z pułapką na ptaki, używana przez ptaszników. 6. wędka.

Caiatia zob. Kalatia.

Calatinus przydomek rodu Atiiiuszów (zob. Atiiii).

calatores łac. wywoływacze, słudzy kapłanów przestrzegający porządku w czasie uroczystości religijnych. Zwoływali także lud na zgromadze­nia.

calceus łac. obuwie rzymskie przykrywające całkowicie stopę, w odróżnieniu od typu solea (zob. sandały). C. patricius, przymocowany rze­mieniem, używany był przez senatorów; c. repandus miał długi, spiczasty, zakręcony nos.

calculator tac. 1. nauczyciel rachunków, bar­dziej ceniony niż litterator, nauczyciel czytania i pisania. 2. księgowy w domach możnych Rzymian oraz w urzędach państwowych.

calculus łac. kamyczek. Nazwą tą określano:

l. przesuwane kamyczki używane do rachunków w starożytnych liczydłach (zob. abakus). 2. ka­myki wrzucane do um przy głosowaniu: białe oznaczały uwolnienie, czarne — skazanie oskar­żonego. 3. kamyki zastępujące kości do gry, posługiwano się nimi przy następujących grach:

lusus calculorum, lusus latrunculorum i lusus dmdecim scriptorum. 4. różnobarwne kamyki służące do układania mozaiki.

caldarium łac. łaźnia urządzona przy termach, sala zaopatrzona w rodzaj centralnego ogrze­wania; źródło ciepła znajdowało się pod podłogą, skąd rozprowadzano ogrzane powietrze rurami zainstalowanymi w ścianach (zob. laźnie).

Caldius (łac. dosł: rozgrzany winem); przy­domek nadawany przez szyderstwo Tyberiuszo-wi, stanowiący zniekształcenie jego nazwiska rodowego Ciaudius.

Caledones mieszkańcy kraju Caledonia, w pół-nocno-wschodniej części Szkocji. Urządzali prze­ciw nim wyprawy Hadrian i Septymiusz Sewerus.

Calendae

131

Calendae zob. Kalendy.

Calenus przydomek rodu Fufiuszów, zob. Fufii.

Cales dziś Calvi; miasto w Kampanii, od r. 331 p.n.e. kolonia rzymska, przez długie lata ośrodek władzy rzymskiej w Kampanii i siedziba kwestora, posiadającego jurysdykcję dla całej rzymskiej południowej Italii. Miasto było za­możne i słynęło szczególnie z doskonałego wina, vinum Calenum.

Caleti i Caletes lud galicki w dolnym biegu Sekwany, w dzisiejszej Normandii.

Calidii Kalidiusze, ród rzymski, 1. Marcus Calidius, pretor w r. 57 p.n.e., przyczynił się do powrotu Cycerona z wygnania. W czasie wojny domowej między Pompejuszem a Cezarem stanął po stronie Cezara, wkrótce jednak po wybuchu wojny zmarł w Placencji, w r. 48 p.n.e. Był wybitnym mówcą, zwolennikiem attycyzmu, i słynął z wytworności języka. Wygłosił wiele mów w obronie oskarżonych, m.in. Skaurusa i Gabiniusza (zob. Gabinii 4). Był nauczycielem Oktawiana.

caliga łac. obuwie żołnierzy rzymskich noszo­ne niekiedy przez centurionów, nigdy zaś przez wyższych oficerów. Był to but o grubej podeszwie nabijanej gwoździami, clavus caligaris, przykry­wający całą stopę, przytwierdzony do nogi rze­mieniami, które zakrywały podbicie i dolną część nogi do połowy łydki.