Mała encyklopedia kultury antycznej

Delia

181

Demeter

delfickiej oraz płynące z niej dochody budziły w okolicznych miastach-państwach chęć owład­nięcia świętym okręgiem, co w rezultacie dopro­wadziło do powstania tzw. Amfiktionii Delfic­kiej (zob.), która w obronie interesów sanktua­rium prowadziła trzy święte wojny: w r. 580 p.n.e., w latach 355 - 345 p.n.e. oraz w r. 338 p.n.e.; ta ostatnia zakończyła się bitwą pod Cheroneją i zwycięstwem Filipa Macedońskiego. Po śmierci Aleksandra W. władzę nad D. prze­jęli Etolczycy, w r. 189 p.n.e. D. przeszły pod kontrolę Rzymu. Sanktuarium Apollina stano­wiło wówczas prawdziwe muzeum sztuki grec­kiej. Nagromadzone tam dzieła Fidiasza, Prak-sytelesa, Polignota i in. stały się łupem Sulli w r. 86 p.n.e., w latach późniejszych Nerona. Poszczególne przejawy troski o sanktuarium, ze strony Augusta czy Hadriana, nie mogły ura­tować prestiżu D. w nowym układzie sił poli­tycznych i społecznych. Ostatecznej zagłady D. dokonały dekrety Konstantyna Wielkiego i Teo-dozjusza II, nakazujące przewiezienie ocalałych jeszcze pomników do Konstantynopola.

Delia 1. przydomek Artemidy jako urodzonej na Delos siostry Apollina-Deliosa, używany zwłaszcza przez poetów rzymskich. 2. jedno z największych i najbardziej uroczystych świąt greckich ku czci Apollina, obchodzone na Delos co 4 lata. Wg podania miał je ustanowić Tezeusz, gdy wracając z Krety do Aten wylądował •na Delos. Na uroczystości składały się: wielka ofiara, zawody i uczta świąteczna. 3. imię boha­terki elegii Tibullusa.

Delion małe miasto w Beocji, w pobliżu Ta-nagry; znajdowała się tam słynna świątynia Apollina. W r. 424 Ateóczycy ponieśli pod D. porażkę w bitwie z Beotami; w bitwie tej So­krates uratował życie Alkibiadesowi.

Delios mit. przydomek Apollina jako uro­dzonego na Delos.

Delmimum starożytna stolica Dalmacji, zdo­byta przez Rzymian w r. 155 p.n.e.

Delos najmniejsza z wysp archipelagu Cyklad na Morzu Egejskim, czczona w starożytności jako miejsce urodzenia Apollina i Artemidy;

ruchliwe miasto portowe. W latach 477-454 p.n.e. znajdował się tam skarbiec Związku Mor­skiego. W r. 86 p.n.e. D., zniszczone przez wojska Mitrydatesa, zaczęło pustoszeć, wreszcie wyludniło się zupełnie. Od r. 1873 zaczęto pro­wadzić tu prace wykopaliskowe, które odsło­niły miasto, port i święty okrąg.

dem (gr. dtmos) gmina, podstawowa jednostka terytorialna w Attyce, wprowadzona przez Klej-stenesa. W nowym systemie podziału 10 d. two­rzyło jedną fylę, całe zaś państwo ateńskie zostało podzielone na 10 fyl lokalnych (okrę­gów). Liczba d. doszła ostatecznie do 174. Two­rząc lokalne d. włączano do danego d. wszyst­kich obywateli, którzy w czasie reformy miesz­kali na jego terytorium, bez względu na przyna­leżność (do rodu, fyli rodowej, fratrii) czy pocho­dzenie społeczne, wskutek tego jeden ród mógł być zaliczony do różnych d. Przynależność do d. była dziedziczna: do nazwiska danego obywa­tela i imienia jego ojca dodawano jeszcze nazwę jego d. Każdy d. miał samorząd gminny, wła­snych urzędników oraz własne kulty, grunty i dochody. Zgromadzenie demotów miało m.in. obowiązek baczenia, aby nie został obywatelem ktoś do tego nie uprawniony; dlatego w razie potrzeby spisy członków danego rf, poddawano rewizji. Wypadki podejrzane były rozstrzygane przez głosowanie i w razie niekorzystnego wy­niku następowało wykreślenie z listy obywateli. Jeżeli osoba skreślona wnosiła odwołanie do heliai, a sąd ten zatwierdził decyzję zgromadze­nia demotów, osoba owa traciła wolność, a mie­nie jej ulegało konfiskacie.

Demades z Aten (IV w. p.n.e.) syn rybaka, uzdolniony i cięty mówca, przeciwnik Demostenesa, zwolennik stronnictwa filomacedońskiego.

Demaratos 1. Z). 2 Koryntu, z rodu Bakchia-dów, uciekł z ojczyzny przed tyranem Kypselo-sem (VII w. p.n.e.) do Etrurii i w r. 658 osiadł w mieście Tarkwinie; wg tradycji był ojcem króla Tarkwiniusza Starego. 2. król Sparty (510-491 r. p.n,e.); wygnany przez Kleomenesa udał się do Persji, gdzie znalazł schronienie na dworze królewskim; towarzyszy! Kserksesowi w wyprawie na Grecję.

demarchos (gr. demarchos) 1. urzędnik stojący na czele demu w Atenach i w niektórych innych miastach-państwach greckich, wybierany na okres jednego roku. 2. grecka nazwa rzymskich try­bunów ludu.

Dembitzer Zachariasz uczeń Kazimierza Mo­rawskiego w latach 1882-1886, autor rozpraw filologicznych dotyczących składni u Plauta, Terencjusza, Sallustiusza oraz uwag do krytyki tekstu Krzyckiego.

Demeter mit. bogini grecka, identyfikowana z rzymską Cererą, córka Kronosa i Gai (lub Kybele), siostra Zeusa, matka Kory-Persefony.

Demetra

182

Demofanes i Ekdemos

Za pośrednictwem Tryptolemosa miała nauczyć ludzi uprawy roli, stąd szczególnie czczono ją na wsi jako boginię roli i urodzajów. Kult D. najbardziej rozwinął się w Eleusis. Religia D. była demokratyczna i w misteriach ku jej czd mogli brać udział zarówno wolni, jak niewol­nicy. Treścią świętego dramatu, przedstawianego corocznie w świątyni eleuzyńskiej i dostępnego jedynie; dla wtajemniczonych drugiego stopnia, było porwanie Kory, żale matki~za córką i po­wrót Kory z podziemi. Atrybuty D. stanowiły:

cyprys, asfodelos, kogut, pochodnia, a przede wszystkim kłosy i kwiaty maku. Postać D. wy­stępuje na wielu oryginalnych zabytkach, np. na reliefie eleuzyńskim ze szkoły Fidiasza, znaj­dującym się w muzeum w Eleusis; do najlepszych dzieł należy marmurowy posąg bogini ze szkoły Praksytelesa znaleziony w Knidos, dziś w Bri-tish Museum.

Demetra zob. Demeter.

Demetrias miasto w Magnezji położone nad Zatoką Pegazeńską, zdobyte przez konsula Fla-minina w r. 196 p.n.e.

Demetrios imię kilku królów macedońskich:

l. D. I Poliorketes (dosł. pogromca grodów), syn Antygonosa, panował od r. 295 - 287 p.n.e. Zabłysnął jako jeden z najświetniejszych wodzów hellenistycznych, zwłaszcza w sztuce oblegania miast (stąd przydomek). Wzięty do niewoli przez Seleukosa, zmarł w r. 283 p.n.e. 2. D. II (r. 239 - 229 p.n.e.), syn Antygonosa Gonatasa, prowadził wojnę z Etolczykami i z Achajami, zdobył Epir. — Imię kilku królów Syrii z dy­nastii Seleukidów: 3. D. I Soter (162-150 p.n.e.), syn Seleukosa IV Filopatora, pokonał Machabeuszów, podbił Kappadocję. Zginął w bi­twie z Aleksandrem Balasem, samozwańcem, który po nim objął tron. 4. D. II Nikator (146 --125 p.n.e.), syn poprzedniego, wypędził uzur­patora Balasa, lecz po niedługim i pełnym nie­pokojów wewnętrznych panowaniu dostał się w r. 140 do niewoli partyjskiej, skąd dopiero 10 lat później udało mu się wyzwolić. Zginął w r. 125 w walkach domowych. 5. D. III, król od r. 95 p.n.e., wojował z Fartami i zmarł u nich w niewoli w r. 87 p.n.e. 6. D. z Faleronu (r. 350 - 283 p.n.e.), uczeń Teofrasta. Kassander, syn Antypatra mianował go w r. 317 p.n.e. archontem Aten. Okres jego rządów był dla mia­sta tak pomyślny, iż Ateńczycy z wdzięczności wznieśli mu 300 posągów. Po zdobyciu Aten w r. 307 p.n.e. przez Demetriosa Poliorketesa

został skazany na śmierć; ratując się ucieczką, udał się do Aleksandrii na dwór Ptolemeusza Sotera, który często korzystał z jego rad, zwłasz­cza przy gromadzeniu zbiorów dla biblioteki, której założenie właśnie planował. D. zmarł w r. 283 od ukąszenia żmii. Był on nie tylko wy­bitnym politykiem i mężem stanu, ale również doskonałym mówcą, filozofem i uczonym; wy­mowę jego sławi Cycero i Kwintylian. Napisał szereg dzieł z zakresu historii, filozofii, grama­tyki i retoryki, których tytuły znamy z Diogenesa Laertiosa. 7. D. ze Skepsis (III w. p.n.e.), wszechstronny uczony, autor komentarza geo-graficzno-historycznego do II pieśni Windy.

8. D. z Poroś, dowódca grecki i awanturnik z końca III w. p.n.e., początkowo na służbie Korkyry, potem Rzymu, wreszcie Macedonii.

9. wyzwoleniec Cezara, późniejszy zarządca Cypru z ramienia Antoniusza, dorobił się wiel­kiego majątku. 10. filozof cynicki żyjący za Kaliguli, Klaudiusza i Nerona.

deminutio capitis zob. capitis demmutio.

demiurgowie (gr. demiwgó]) 1. jedna z trzech klas społecznych w najdawniejszym ustroju Aten, obejmująca rzemieślników, kupców, rybaków, żeglarzy i pracowników najemnych. 2. urzędnicy sprawujący najwyższą władzę w niektórych pań­stwach greckich. W Związku Achajskim odgry­wało ważną rolę kolegium 10 d.

Demochares mówca ateński, siostrzeniec Demostenesa i jego uczeń, prowadził dalej po jego śmierci politykę antymacedońską, wskutek czego został skazany na wygnanie w latach' 302 - 298 p.n.e. Po powrocie do Aten zdobył sobie zaufanie Demetriosa Poliorketesa, który, po­wierzał mu ważne zadania i poselstwa. Umarł ok. r. 280.

Demodokos 1. mit. ślepy śpiewak na dworze króla Feaków, Alkinoosa, występujący w Odysei. 2. mit. śpiewak na dworze Agamemnona w My­kenach, któremu król, wyruszając pod Troję, powierzył opiekę nad Klitajmestrą; ta jednak, związawszy się z Ajgistosem, wypędziła śpie­waka na bezludną wyspę. 3. mit. towarzysz Eneasza w walkach pod Troją. 4. D. z Leros (prawdopodobnie VI w. p.n.e.), poeta, autor kilku wierszy z Antologii Palatynskiej.

Demofanes i Ekdemos dwaj filozofowie z Megalopolis (IIIw. p.n.e.), uczniowie Arkesilaosa;

walczyli przeciw tyranowi swego ojczystego miasta, Aristodemosowi, potem obaj rządzili Kyreną.

Demofilos

183

demokracja

Demofilos grecki malarz z Himery na Sycylii, wspomniany przez Pliniusza jako nauczyciel słynnego malarza Zeuksisa (V w. p.n.e.).

Demofoon (albo Domofon) mit. 1. syn Keleosa i Metanejry z Eteusis. Rodzice powierzyli go opiece Deinetry, która chcąc mu zapewnić nie­śmiertelność nacierała go ambrozją i wkładała w ogień. Metanejra zastawszy ją przy tej czyn­ności, bojąc się o życie syna i nie rozumiejąc celu tych zabiegów, odebrała go bogini i przez to pozbawiła go nieśmiertelności. 2. syn Tczen-sza i Fedry, król Aten, uczestnik wojny trojań­skiej; w Troi wyswobodził z niewoli swą babkę Ajtrę. Po powrocie z wojny poślubił Fyllis, córkę króla Tracji. Według innej wersji, Fyllis nie mogąc się doczekać jego powrotu powiesiła się. Bogowie zamienili ją w drzewo. 3. towa­rzysz Eneasza w jego wędrówkach po upadku Troi.

Demokedes z Krotonn (koniec VI w. p.n.e.) najsławniejszy obok Hippokratesa lekarz staro­żytności, kierownik pierwszej szkoły medycznej w Grecji. Był zwolennikiem filozofii Pitagorasa, którego sam słuchał. Przez pewien czas był niewolnikiem Dariusza; za wyleczenie królowej Atossy został obsypany zaszczytami i bogac­twami. Po powrocie do kraju poślubił (wg tra­dycji) córkę słynnego atlety, Milona. Zwalczając stronnictwo ludowe, zginął z ręki jego przedsta­wiciela, Teagesa.

Demokopos (albo Damokopoś) architekt dzia­łający w drugiej poł. V w. p.n.e., budowniczy teatru w Syrakuzach.

demokracja (gr. demokratta od dimos lud i krdtos władza) ludowładztwo. W Atenach pierwsze podwaliny pod państwo demokraty­czne da* w r. 594 p.n.e. Solon, gdy przez swą reformę uwolnił chłopów od długów i przepro­wadził podział ludności na klasy majątkowe. Tyrania Pizystrata i jego synów częściowo zaha­mowała proces demokratyzacji, ale nie mogła mu przeszkodzić całkowicie. Dalszym krokiem na tej drodze była reforma Klejstenesa po wy­pędzeniu ffippiasza w r. 510 p.n.e. Klęjstenes w r. 508 p.n.e. podważył stary ustrój rodowy, pozbawiając politycznego znaczenia cztery tra­dycyjne fyle i wprowadzając nowy podział lud­ności Attyki na 10 fyl, opartych na zasadzie terytorialnej w ten sposób, że do każdej fyli wchodziła jedna dzielnica z rejonu miejskiego Aten, jedna dzielnica z rejonu przymorskiego i jedna dzielnica ze środkowego rejonu równin­nego. Ponadto zaliczono w poczet obywateli ateńskich spora ilość metojków, tzn. przybyszów z innych pańsiw greckich, którzy nie posiadali pełnych praw obywateli ateńskich. Nowy ustrój zadecydował niewątpliwie o zwycięstwie Gre­ków nad Persami; zwycięstwo pod Maratonem było to zwycięstwo średniego rolnika ateńskiego, broniącego swej wolności i swego ustroju, tak jak wygrana bitwa pod Salaminą była zwycię­stwem nowej warstwy ludności ateńskiej—ma­rynarzy. Po wojnach perskich Ateny z państwa rolniczego przekształciły się w najpoważniejsze centrum handlowe w rejonie Morza Śródziem­nego. Walka między obozem konserwatywnym kierowanym przez Kimona a obozem demokra­tycznym, na którego czele stał Efialtes, skoń­czyła się zwycięstwem obozu demokratycznego. W szóstym dziesięcioleciu V w. p.n.e. prawie zupełnie pozbawiono znaczenia staroświecką arystokratyczną instytucję Areopagu i udostęp­niono uboższej ludności urząd archonta. Kom­petencje Areopagu zostały ograniczone do są­downictwa w sprawach o zabójstwo. Gdy przy­wódca obozu demokratycznego, Perykles, prze­prowadził najważniejszy postulat swego stron­nictwa, a mianowicie zasadę wynagrodzenia za pełenienie obowiązków radnych i sędziów, nawet najubożsi obywatele mogli odtąd brać czynny udział w życiu państwa. Mimo że stronnictwo arystokratyczne czyniło jeszcze kilkakrotnie pró­by w celu odzyskania władzy, można stwierdzić, że rola eupatrydów jako warstwy skończyła się w Atenach raz na zawsze, jakkolwiek ludzie pochodzenia szlacheckiego (choćby sam Pery­kles) odgrywali jeszcze ważną rolę w życiu politycznym. Najważniejsze decyzje podejmo­wano na Zgromadzeniu Ludowym. W zasadzie każdy obywatel mógł wypowiadać się osobiście na Pnyksie, miejscu zebrań. W praktyce jednak głos zabierali przeważnie doświadczeni politycy i wyszkoleni mówcy. Wobec polityka, który wydawał się niebezpieczny dla ustroju, stoso­wano tzw. sąd skorupkowy ostraktsmós. Jeżeli 6000 spośród głosujących obywateli wypisało imię jego na skorupkach (óstrakori), przy któ­rych pomocy odbywało się głosowanie, obywatel taki musiał opuścić Ateny. Sąd skorupkowy miał na celu zapobieżenie ewentualnym zamachom na ustrój demokratyczny, nieraz jednak naduży­wano go dla rozgrywek osobistych. Najważniej­szym organem władzy ludowej było Zgroma­dzenie Ludowe ekkiesia, zwoływane mniej więcej

demokracja

184

Demokryt

co 9 dni; organem stale urzędującym była Rada, bule, składająca się z 500 członków wybieranych drogą losowania, po 50 z każdej fyli. Rada była głównym organem zarządu państwa, a więc np. wydzierżawiała roboty publiczne, kontrolowała dochody i wydatki państwa, czuwała nad budo­wą okrętów i nad wyposażeniem wojska, kon­trolowała rachunki przedkładane przez urzęd­ników; ponadto przygotowywała porządek dzien­ny i wnioski na Zgromadzenie Ludowe oraz wprowadzała w życie jego uchwały. Rada dzie­liła się na 10 prytanii, z których każda urzędo­wała przez 10-tą część roku, przy czym prze­wodniczący zmieniał się codziennie i tylko przez jedną dobę przechowywał pieczęć i klucze od skarbu i archiwum państwa. Urzędy były obsa­dzane w drodze wyborów lub przez losowanie;

było ich wiele i wszystkie w zasadzie były kole­gialne; również strategów było 10. Wszyscy urzęd­nicy byli odpowiedzialni przed Zgromadzeniem Ludowym. Urzędnik podczas wykonywania funk­cji nosił mirtowy wieniec na głowie. Ateny rea­lizowały ponadto postulaty d. kulturalnej. Dzięki upowszechnieniu sztuk plastycznych wszyscy Ateńczycy mogli oglądać wspaniałe budowle publiczne, arcydzieła rzeźby i malarstwa, które zdobiły place i ulice miasta; wreszcie przez wypłacanie tzw. teorikon, tzn. pieniędzy na bilet na widowiska teatralne, państwo dawało każ­demu obywatelowi możność wysłuchania i zo­baczenia arcydzieł tragedii i komedii. Skarb ateński mógł sobie pozwolić zarówno na opła­canie sędziów i radnych, jak na udostępnienie wszystkim obywatelom widowisk teatralnych, ponieważ po wojnach perskich państwo ateńskie stało się potęgą ekonomiczną. Jednakże Ateny nie umiały we właściwy sposób rozwiązać zagad­nienia stosunków ze sprzymierzeńcami, których traktowały w duchu imperialistycznym, co się zemściło na dalszych losach zarówno samych Aten, jak i całej Grecji. Do upadku Aten przy­czynił się również fakt, iż Zgromadzenie Ludowe ulegało zmiennym nastrojom i po śmierci Pery-klesa dało się kierować ludziom niemoralnym i nieodpowiedzialnym, jak Hyperbolos lub Alki-biades, którzy mieli na względzie jedynie własne cele. Państwo ateńskie reprezentuje najbardziej typową dla starożytności i najpełniej zrealizo­waną formę ustroju demokratycznego. Inne państwa związkowe (członkowie Związku Mor­skiego) miały przez pewien okres podobny ustrój. W Rzymie demokratyzacja ustroju re­publikańskiego polegała na reformach roz­szerzających skład i kompetencje zgromadzeń ludowych.

Demokryt (Demokritos) z Abdery jeden z naj­wybitniejszych filozofów greckich. Żył w latach 460 - 370 p.n.e. Wiadomo o nim, że odbywał dalekie podróże, uczył się u kapłanów egipskich i magów babilońskich, wiele też lat przeżył w Atenach. Był człowiekiem wszechstronnie wy­kształconym i płodnym pisarzem. Miał napisać około 70 dzieł z dziedziny fizyki, logiki, teorii poznania, matematyki, estetyki, gramatyki, me­dycyny, z których pozostały tylko nieliczne fragmenty. Przypisywano mu też odkrycia i wy­nalazki w dziedzinie astronomii i mechaniki. -D. rozwinął naukę Leukippa o atomach i zbu­dował konsekwentny materialistyczny system filozoficzny. Materia składa się, wg D., z nie­podzielnych i niezmiennych cząstek czyli ato­mów, które pozostają w ustawicznym ruchu w próżni. Ruch ten nie ma początku i nie został nadany atomom przez żaden czynnik zewnętrzny. Atomy nie są jednakowe, różnice między nimi są natury ilościowej. Ciągły ruch atomów w próż­ni stwarza wciąż nowe światy; jednym z nich jest Ziemia. Światów jest nieskończona ilość, jedne z nich są w stanie rozwoju, inne zbliżają się do swego końca. D. sądził, że takie właści­wości, jak słodycz, gorycz, ciepło, barwy itd. są tylko stanami umysłu, nie zaś prawdziwymi cechami rzeczy. Twierdził, że istnieją tylko dwa rodzaje wiedzy: wiedza prawdziwa, której źró­dłem jest rozum, nus, oraz wiedza nieprawdziwa, której źródłem są zmysły. D. zajmował się rów­nież zagadnieniami etycznymi. Sądził, że rozu­mowe poznanie dobra prowadzi człowieka do zadowolenia i pogody ducha. Dzięki temu po­glądowi nazwano go śmiejącym się filozofem. Sądził, że człowiek rozumny nie powinien zaj­mować się wielu sprawami i nie powinien brać się do rzeczy większych niż te, którym jest w stanie podołać, gdyż umiar jest bezpieczniejszy od nadmiaru. Rozróżniając rozkosze zmysłowe i umysłowe, dawał pierwszeństwo tym ostatnim jako mającym w sobie coś nieśmiertelnego. D. był najwybitniejszym materialistą świata an­tycznego i najbardziej uniwersalnym myślicielem greckim, podobnym pod tym względem do Arystotelesa. Postępowość D. przejawiała się również wyraźnie w jego poglądach demokra­tycznych. Mimo że przez jakiś czas przebywał w Atenach, nie wywarł tam bezpośredniego wpły-

Demomeles

185

Uemostenes

wu na kształtowanie się poglądów Ateóczyków, a zwycięstwo filozofii Platona, który świadomie go przemilczał, zadecydowało o zaginięciu niemal całej jego bogatej, wszechstronnej i cennej spu­ścizny naukowej i filozoficznej.

Demonieles architekt lub inżynier grecki, dzia­łający w V w. p.n.e., znany z fragmentu inskryp­cji z Eleusis; uporządkował trasę świętej drogi prowadzącej z Aten do Eleusis, budując most przez wąwóz rzeki Rheitos.

Demonaks z Cypru (II w. n.e.) filozof ze szkoły cynickiej, uczeń Epikteta, Timokratesa z Heraklei, Demetriosa i Agatobulosa. Starał się naśladować sposób życia Diogenesa, czcił rów­nież w szczególny sposób Sokratesa i Arystypa. Brał żywy udział w życiu publicznym i zyskał sobie wielki szacunek. Gdy dożył 100 lat, nie chcąc być zależnym od innych a nie mogąc już sam sobie usłużyć, skazał się na śmierć przez zagłodzenie.

demonologia (od gr. ddjnwn bóg, bóstwo) nauka o demonach, czyli o dobrych i złych bó­stwach niższego rzędu, pośredniczących między bogami a ludźmi, nie odegrała w religii greckiej znaczniejszej roli, natomiast rozwinęła się w du­żym stopniu w religii etruskiej. Oprócz bóstw Etruskowie czcili szereg demonów. Wierzono w istnienie demonów złych i groźnych, które wszędzie czyhały na człowieka, i trzeba było znać sposoby na ich przebłaganie. Wierzono również w demony dobre, a więc bóstwa opie­kuńcze, pomocne przy porodach, Jwwnes; no­siły one także nazwę Łase i Twan i odpowiadały pod pewnymi względami greckim Charytom;

etruskie demony rodzinne znano w Rzymie jako Lary i Penaty. Od końca VII w. p.n.e. daje się odczuć silny wpływ religii greckiej na wierzenia etruskie, co się zaznacza również we wprowa­dzeniu nowych demonów. Tak np. greckie bó­stwa Eros, Tanatos, Persefona, Charon, Nike przybierały u Etrusków postać demonów i w sztu­ce plastycznej mają ich atrybuty, jakkolwiek funkcje ich w stosunku do człowieka są odmien­ne. Od IV w. p.n.e. przejawia się u Etrusków wyraźny wpływ mistyki orficko-pitagorejskiej i nauki o Wędrówce dusz; widać to np. w malo­widłach grobowca z Corneto, które przedsta­wiają walkę dobrego i złego demona o duszę dziecka.

demopojetos (gr. demopójetos) obywatel obcego daństwa, któremu za wybitne zasługi wobec Aten przyznano obywatelstwo ateńskie. Wniosek o na­danie obywatelstwa rozpatrywano na dwu ko­lejno po sobie następujących zgromadzeniach ludowych, przy czym wymagany był udział co najmniej 6000 głosujących. W ciągu roku oby­watelstwo takie mogło być zakwestionowane za pomocą grafe paranómon (zob.). D. wpisywano na listy demu, fyli i Bratni, nie mógł on jednak piastować urzędu archonta ani być kapłanem. Drugie pokolenie uzyskiwało już pełne prawa obywatela ateńskiego.

demos zob. dem.

demosios (gr. demósios) niewolnik należący do państwa, publiczny; niewolnicy tacy pełnili różne funkcje w administracji państwowej; byli poli­cjantami, pisarzami, sługami sądowymi, ka­tami itd.

Demostenes (gr. Demosthenes) 1. syn Alkistenesa, wódz wojsk ateńskich w wojnie pelopo-neskiej. Naraził się na gniew Ateńczyków, gdy nie udał się mu plan przedarcia się do Beocji od strony zachodniego wybrzeża przez Etolię i Fokidę w 426 r. Jednakże, pokonawszy Spar-tanina Eurylocha, który zaatakował Naupaktos, uzyskał przebaczenie i powrócił do Aten. Oto­czył hoplitów spartańskich, którzy wylądowali na wyspie Sfakterii i zmusił ich do kapitulacji w r. 425, co było dla Sparty wielką klęską. W 413 r. p.n.e. został wysłany z flotą na Sycylię, na pomoc Nikiaszowi. Widząc beznadziejną sytuację, namawiał Nikiasza do wycofania się, ten jednak nie usłuchał i wkrótce stracił zarówno flotę, jak i wojska lądowe. Obaj strategowie dostali się do niewoli i zostali przez Syrakuzańczyków skazani na śmierć. 2. syn Demostenesa z Aten, właściciela warsztatu'broni, najsławniej­szy mówca grecki (384 - 322 r. p.n.e.). Po stracie ojca, pragnąc odzyskać odebrany mu przez opiekunów majątek, poświęcił się wymowie, przy czym musiał przezwyciężyć wielkie trudności ze względu na słabe zdrowie i wady wymawiania. Najpierw występował w sprawach sądowych, później poświęcił się wymowie politycznej. Jako polityk walczył o niepodległość Aten. Przej­rzawszy zaborcze zamiary Filipa II Macedoń­skiego, przestrzegał rodaków przed jego obłudną polityką, namawiał ich do wysłania pomocy Olintowi i do walki orężnej. Dzięki niemu po­większono flotę ateńską, wzmocniono stanowi­sko Aten na Chersonezie Trackim, pozyskano sprzymierzeńców, a pieniądze przeznaczone na zabawy ludowe obrócono na obronę państwa. Po klęsce pod Cheroneją w r. 338 p.n.e. D.