Mała encyklopedia kultury antycznej

ionicus zob. jonik.

loniulu marę zob. Jońskie Morze.

lophon zob. Jofon.

loppe dziś Jaffa; miasto w Palestynie, stano­wiące port dla Jerozolimy. Pompejusz w pierw­szej poł. I w. p.n.e. przyłączył je do prowincji rzymskiej Syrii. Gdy w okresie cesarstwa miasto opanowali piraci, cesarz Wespazjan kazał je zburzyć i wybudować na tym miejscu twierdzę

obronną.

los wyspa na Morzu Egejskim wchodząca w skład grupy Cyklad, z miastem o tej samej

nazwie.

losephus Flavius (poi. Józef Flawiusz) histo­ryk żydowski pochodzący z rodu kapłańskiego. Urodził się w Jerozolimie w r. 37 n.e., w r. 64 przybył do Rzymu, gdzie przebywał trzy lata;

do kraju powrócił w r. 66, tj. gdy wybuchło powstanie Żydów przeciw Rzymianom. /. przy­łączył się do niego, objął dowództwo nad po­wstańcami w Galilei, w r. 67 dostał się do nie­woli. Po dwu latach uwolnił go Wespazjan i jako jego patron nadał mu nazwisko Flmius, obdarza­jąc go obywatelstwem rzymskim. /. poświęcił się wówczas całkowicie pracy literackiej. Data jego śmierci nie jest znana, wiadomo jednak, że żył jeszcze w r. 94 n.e. Dzieła /. F,', 1. Judaike ar-chajologia (Starożytności żydowskie), w 20 księ­gach, zawierających historię Żydów od począt­ku do. wybuchu powstania przeciw Rzymianom, 2. Perl tu Judaiku polemu (Wojna żydowska), w 7 księgach; treścią dzieła jest historia powsta­nia Żydów przeciw Rzymianom, zakończonego ich klęską i zdobyciem Jerozolimy; napisane zostało w latach 75-79 i jest kontynuacją Sta­rożytności. 3. Pros Aptona (Przeciw Apionowi), w 2 księgach. Jest to jedyna zachowana apologia Żydów przeciw zarzutom pogan, napisana w r. 93/4 n.e. 4. Bios (Autobiografia), jest nie tylko życiorysem autora, lecz także rodzajem apologii; /. broni w niej wiarogodności Wojny żydowskiej, zakwestionowanej przez Justusa z Ty-beriady, który opisał te same wypadki z innego stanowiska. Dzieła /. są najważniejszym źródłem dla historii wojny żydowskiej.

lołianus (Flavius CIaudius 1. Yarronianus) dowódca gwardii za cesarza Juliana, po jego śmierci w wojnie z Persami w r. 363 n.e. został obwołany przez armię cesarzem. Zawarł z kró­lem perskim Saperem II pokój na lat 30 i od­stąpił mu pewną liczbę warownych miast, m. in. sławne Nisibis. Odznaczał się wielką tolerancją zarówno w stosunku do pogan, jak i do chrześci­jan; m. in. zniósł ustawy Juliana przeciwko chrześcijanom. Po 7 miesiącach panowania zmarł w r. 364.

Ł-a 1. szczyt w południowej Messanii z wa­rownią, której przez 11 lat bronił Aristomenes w czasie drugiej wojny messeńskiej (przeciw Spartanom). 2. miasto w Messenii w pobliżu granicy z Lakonią, wspomniane przez Homera, później zwane Albia.

Ireneusz (łac. Irenaeus) biskup Lyonu, autor pism polemicznych, pogromca gnostycyzmu;

zmarł w r. 202 n.e.

Iris mit. córka Thaumasa i Elektry, siostra Harpii, posłanka bogów, zmieniona przez Herę w tęczę; miała ona również, jako sprawczyni deszczów, zasilać chmury wodą mórz i rzek.

iryzacja jedna z odmian procesu rozkładowe­go, jaki następuje na powierzchni szkieł staro

is fecit cui prodest

342

Isokrates

żytnych pod wpływem długotrwałego znajdo­wania się w ziemi i działania na szkło składni­ków ziemnych, zwłaszcza kwasu węglowego. /. wywołuje efekt metalicznego mienienia się barw tęczowych na powierzchni.

is fecit cui prodest łac. uczynił to ten, komu to przyniosło korzyść; zwrot prawniczy, za po­mocą którego dowodzi się winy.

Isaeus zob. Isajos.

Isagoras przedstawiciel stronnictwa arysto­kratycznego w Atenach po wypędzeniu Pizy-stratydów, przeciwnik Klejstenesa; w r. 508/7 dzięki pomocy króla spartańskiego Kleomenesa udało mu się wypędzić Klejstenesa i opanować na krótki czas zamek ateński. Po kilku jednak dniach lud ateński zmusił go do poddania się i opuszczenia zamku. Także druga próba opano­wania Aten przy pomocy Kleomenesa nie po­wiodła się.

Isajos (łac. Isaeus; poł. Izeusz) 1. /. z Chal-kiś (r. 420 - 350 p.n.e.), mówca ateński, nau­czyciel Demostenesa. Prowadził w Atenach szkołę retoryczną. Był autorem około 60 mów, z których zachowało się 11. Naśladuje w nich styl Lizjasza, jakkolwiek uchodził za ucznia Isokratesa. Miał także napisać podręcznik wy­mowy. 2. /. 2 Asyrii, mówca działający w Rzymie za czasów cesarza Hadriana (II w. n.e.).

Isara 1. dziś Isere; lewy dopływ Rodanu, wypływa z Alp, wpada do Rodanu w pobliżu Walencji. W r. 121 p.n.e. Kwintus Pabiusz Maksimus odniósł nad /. zwycięstwo nad Allo-brogami i Arwernami. 2. dziś Oise; prawy do­pływ Sekwany.

Isauria kraj w Azji Mniejszej, z głównym mia­stem Isaura, stanowił południowo-zachodnią część Likaonii graniczącą z Cylicją, fsaurowie niepokoili sąsiadów ustawicznymi napadami, brali również udział w pirackich wyprawach Cylicyjczyków. W r. 76 p.n.e. pokonał ich P. Ser-wiliusz, a Pompejusz włączył /. do prowincji Cylicji w r. 63 p.n.e. Antoniusz powierzył wła­dzę nad nią królowi Galacji Amyntasowi. Stolica kraju, Isaura, została zburzona przez Perdikkasa w r. 322 p.n.e., następnie odbudowana przez Amyntasa.

Isidorus zob. Izydor.

Isigonos 1. /. z Nicei, pisarz grecki epoki hellenistycznej (III/II w. p.n.e.), paradoksograf, autor dzieła pt. Apista (Rzeczy niewiarygodne). 2. grecki odlewacz brązu działający w Azji Mn. w III/II w. p.n.e., wymieniony przez Pliniusza

wraz z Fyromachosem, Stratonikosem i Anti-gonosem, twórcami pomnika wystawionego dla uczczenia zwycięstwa Attalosa i Eumenesa nad Galatami.

bis zob. Izyda.

Iskrzycki Maksymilian (1837-1891) profesor filologii klasycznej na Uniwersytecie Jagielloń­skim, autor drobnych rozpraw filologicznych, m. in. O scholiach do Odysei. Uczniami jego byli Adam Miodoński, Zachariasz Dembitzer i Mieczysław Pawlikowski.

Ismaros góra w Tracji i miasto u jej podnóża o tej samej nazwie, znane z dobrego wina.

Ismens mit. córka Edypa i Jokasty, siostra Antygeny.

Ismenias 1. I. z Teb, stał przez długi czas na czele antyspartańskiej partii demokratycznej w Tebach, współdziałał w odnowieniu demo­kracji ateńskiej w r. 403 p.n.e. W czasie wojny korynckiej był wodzem, w r. 383 polemarchem. Kiedy Fojbidas zajął Kadmeję, /. został oskar­żony o nawiązanie stosunków z Persami, uwię­ziony i stracony. 2. Tebańczyk, prawdopodobnie syn poprzedniego, towarzysz Pelopidasa, uczest­niczył w wielu misjach dyplomatycznych. 3. /. z Chalkis, grecki malarz działający w Ate­nach w drugiej poł. IV w. p.n.e. Obrazy jego malowane na zamówienie Habrona, syna Likurga zdobiły wnętrze Erechtejonu.

Ismenos rzeka w Beocji, wypływała ze źródła Melia znajdującego się na stokach wzgórz Ismenos, okrążała Teby i po złączeniu się ze źródłem Dirke wpadała do jeziora Hylike.

Isokrates (r. 436 - 338 p.n.e.) syn ateńskiego fabrykanta aulosów, grecki teoretyk wymowy i wybitny mówca. Był uczniem sofistów: Prodikosa, Protagorasa, Gorgiasza, polityka Tera-menesa, .słuchał również Sokratesa. Najpierw pisał mowy sądowe jako logograf, w r. 390 p.n.e. otworzył w Atenach szkołę wymowy. Przeciw­stawiając się teorii Gorgiasza i jego uczniów, oddzielił język prozy od języka poezji dopusz­czając używanie języka poetyckiego jedynie w mowach popisowych. Stworzył rozczłonowany period, który uważał za konstrukcję nie tylko logiczną, ale i rytmiczną. Był twórcą klasycznej prozy attyckiej. Jego szkoła wymowy obejmowała w programie nie tylko retorykę, lecz także naukę prawa i psychologię, aby wychowanków przygo­tować do stanowiska „mężów politycznych". Wy­szli z niej nie tylko najwybitniejsi mówcy greccy następnego pokolenia, jak: Demostenes, Hyperej-

iiocomia

343

Istros z Kyreny

des, Ajschines, Likurg, Dejnarchos, lecz także i historycy: Teopomp, Eforos i Filistos. Sam I. z powodu słabego głosu rzadko występował jako mówca, ogłaszał natomiast broszury propagan­dowe, przy czym był wyrazicielem poglądów reakcyjnych. W dziedzinie polityki wewnętrznej ideałem jego była dawna konstytucja Solona, w dziedzinie polityki zagranicznej marzył o wy­prawie całej Grecji przeciw Persom przy poparciu Filipa Macedońskiego, nie zdając sobie sprawy, że groziło to utratą niepodległości Grecji. Z jego pism zachowało się 6 mów sądowych, szereg pism programowych i popisowych, jak Kata ton sofiston (Przeciw sofistom), Busirls, Helenę oraz pisma polityczne, jak Pansgyrikos, Panathenajkos, Perl ejrenes (O pokoju), Areopagitikos (Obrona dawnego ustroju Aten) i wiele innych.

isonomia (gr. isononua) równość wszystkich obywateli państwa wobec obowiązującego prawa. Mianem i. określił Herodot formę rządów de­mokratycznych.

isopoliteja gr. (Isos równy, politeja obywatel­stwo) prawo obywatelstwa nadane przez greckie miasto mieszkańcom innego miasta. /. można było nadawać poszczególnym zasłużonym jed­nostkom lub też dwa miasta mogły przyznać ją nawzajem swoim obywatelom.

isopsefa gr. rodzaj wierszy układanych w ten sposób, że podstawione w nich zamiast liter wartości liczbowe (np. a=l,b=2,g=3 itd.) po zsumowaniu dają w heksametrze i w penta-metrze tego samego dystychu elegijnego tę samą sumę. Specjalistą w układaniu tych sztucznych wierszy był Leonidas z Alesandrii (I w. n.e.).

isoteleja (gr. isoteleja) prawo nadawane metojkom ateńskim, polegające na zrównaniu ich pod względem obowiązków finansowych i woj­skowych z pełnoprawnymi obywatelami Aten. /. była uważana za wielki zaszczyt i przyzna­wana jedynie zasłużonym metojkom ateńskim.

Issa dziś Lissa; wyspa na Morzu Adriatyckim w pobliżu brzegów Dalmacji. Zamieszkiwał ją lud żeglarski posługujący się sławnymi okrętami zwanymi lembi Issaei.

Issedonowie (Issedones, Essedones) plemię scy­tyjskie sąsiadujące z Massagetami.

Issos nadmorskie miasto w Cylicji, znane ze zwycięstwa odniesionego przez Aleksandra Wiel­kiego nad Dariuszem w r. 333 p.n.e.

Ister zob. Danubius.

Isthmia 1. zob. istmijskie igrzyska. 2. miej­scowe święta sportowe obchodzone przez po­szczególne, miasta, np. Syrakuzy. 3. pisma doty­czące igrzysk istmijskich, jak: czwarta księga ód Pindara, epinikia Bakchylidesa, Euforiona, Mu-sajosa i utwory Proklosa pt. Perl Isthmion oraz wykazy zwycięzców w igrzyskach, zwane Isth-mlakaf anagrafaj.

istmijskie igrzyska (Isthmia) ogólnohelleńskie igrzyska ku czci Posejdona. odbywające się co 4 lata na Przesmyku Korynckim (Isthmos) 8 dnia miesiąca ateńskiego Munychion. Co do znacze­nia stały one na trzecim miejscu po igrzyskach olimpijskich i pytyjskich (zob. igrzyska). Na ich program składały się — po złożeniu ofiary Po-sejdonowi — zawody gimnastyczne, hippiczne oraz muzyczne, obejmujące kitarodię i aulodię. Pierwszym zwycięzcą w istmijskich zawodach muzycznych był Nikokles z Tarentu (IV lub III w. p.n.e.). Zwycięzców w igrzyskach istmij­skich opiewali Pindar i Bakchylides. Szczególny rozkwit ('. i. następuje w okresie rzymskim. Od r. 228 p.n.e. zaczęli w nich brać udział Rzy­mianie. W r. 196 p.n.e. po drugiej wojnie mace­dońskiej konsul Titus Kwinkcjusz Flamininus ogłosił na »'.;'. wolność miast greckich; w r. 67 n.e. cesarz Neron również na tych igrzyskach proklamował wolność Grecji i uwolnienie jej od wszelkich podatków. W okresie cesarstwa na (. i. gromadzili się obywatele z całego imperium rzymskiego.

Istmos (gr. Isthmos przesmyk, cieśnina) Prze­smyk Koryncki, łączący wąskim pasmem środ­kową Grecję z Półwyspom Peloponeskim; miej­sce kultu Posejdona, ku którego czci odbywały się tu igrzyska istmijskie. Kilkakrotnie projek­towane i rozpoczynane prace (Periander, Cezar, Kaligula, Herodes Attikus, Neron) w celu prze­kopania kanału i połączenia Zatoki Sarońskiej z Zatoką Koryncką nie doszły do skutku.

Istna (Histria) 1. sąsiadujący z Dalmacją półwysep w północnej części Morza Adriatyc­kiego, między Zatoką Tergestyńską (Sinus Ter-gestinus) i Flanatycką (Sinus Flanaticus), z mia­stami Tergeste (dziś Triest), Pola (dziś Pola), Parentium (dziś Parenzo). W r. 77 p.n.e. kraj podbili Rzymianie. 2. /., Istropolis, Istrus, mia­sto w Moezji na zachodnim wybrzeżu Morza Czarnego, między ujściem Dunaju a miejsco­wością Tomi, ważny punkt handlowy założony przez Milezyjczyków.

Istros¹ grecka nazwa Dunaju (zob. Danubius).

Istros² z Kyreny (III w. p.n.e.) uczeń Kallimacha, zwany Perypatetykiem, historyk grecki;

Isyllos z Epidauru

344

Ituraei

zajmował się historią i kulturą Attyki oraz historią lokalną Argos i Elidy. Pisma nie za­chowane.

Isyllos z Epidauru (pierwsza poł. III w. p.n.e.) poeta grecki, autor zachowanych w inskrypcjach pieśni na cześć Apollina i Asklepiosa.

Itaka (gr. Ithdke, łac. Ithaca) dziś Ithaki;

wyspa na Morzu Jońskim naprzeciw Akamanii, na północo-wschód od wyspy Kefallenii, z mia­stem o tej samej nazwie, położonym w północ­nej części wyspy. Miało to być królestwo Ody-seusza. W czasach historycznych /. była zależna od Kefallenii.

Italia nazywana przez poetów Hesperia, Oenotria, Ausonia; w V w. p.n.e. nazwa ta ozna­czała jedynie południową część Półwyspu Ape­nińskiego, w III w. oznaczała terytorium podle­głe Rzymianom. W miarę rozciągania się pod­bojów rzymskich również i nazwa /. zagarniała coraz dalsze tereny. Od czasów Augusta, a więc od r. 27 p.n.e. nazwa /. oznaczała kraj od cie­śniny Messańskiej do Alp. Półwysep otacza od zachodu Morze Tyrreńskie (marę Tyrrhenum), od wschodu Morze Adriatyckie (umrę Adrta-ticum) i Jońskie (marę lonium). Wzdłuż całego półwyspu ciągnie się łańcuch Apenin (Apemii-nus mons). Geograficznym przedłużeniem /. są wyspy: Sardynia, Korsyka i Sycylia. W skład /. wchodziły następujące prowincje: Galia Przed-alpejska (Gallia Cisalpina), Etruria, Umbria, Picenum, Lacjum (Latium), Kampania (Cam-panid), Kalabria (Calabria), Apulia, Lukania (Lucania), Bruttium. Południową część /. i wy­brzeża Sycylii z powodu wielkiej ilości miast greckich nazywano Magna Graecia.

Italica 1. nazwa Corfimum, głównego miasta Italików w czasie wojny sojuszniczej z Rzymia­nami. 2. miasto w Hispania Baetica, na prawym brzegu rzeki Baetis, założone przez Scypiona Afrykańskiego w r. 207 p.n.e. dla osiedlenia rzymskich weteranów. W pobliżu znajdowały się kopalnie ołowi" Ojczyzna cesarzy Trajana i Ha-driana.

Italicum bellum zob. Marsicum helium.

Italikowie (Italici) mieszkańcy Italii, którzy w I tysiącleciu p.n.e. rozpadli się (wg pokre­wieństw dialektycznych) na 2 zasadnicze grupy:

latyńsko-falijską i osko-umbryjską. Latynowie zamieszkiwali najpierw jedynie teren starożyt­nego Lacjum (Latium antiquum); w miarę pod­bojów rzymskich Język ich rozszerzył się na całą Italię, a potem i na cały świat antyczny. W gru­pie tej odrębne stanowisko zajmował dialekt falijski, którym mówiono w mieście Falerii. W drugiej grupie, osko-umbryjskiej, wyodręb­niali się Umbrowie, mieszkający w okolicach górnego Tybru, oraz Sanmici, podzieleni na szereg plemion i zamieszkujący Samnium, Kam­panię północną, Apulię, Lukanię i Bruttium. Na południe od Lacjum mieszkali Wolskowie, których dialekt spokrewniony był z dialektem umbryjskim. Westynowie, Marsowie, Peligno-wie i Marrucynowie, osiadli nad rzeką Atemus, mówili dialektem zbliżonym do oskijskiego.

Italus mit. król Ojnotrii, heros-eponim Italii.

Itanos miasto na wschodnim wybrzeżu Krety;

miały tam się znajdować wytwórnie purpury.

itineraria łac. tak nazywano starożytne prze­wodniki dla podróżnych. Zawierały one dokła­dne plany podróży na określonych trasach, wy­liczenia odległości oraz praktyczne wskazówki dotyczące zaprowiantowania, popasów, specjal­nych trudności, niebezpieczeństw itd. Do naj­ważniejszych spośród zachowanych /. natężą:

a) Itmerwium Antonim (prowiciarum et mari-timum), bardzo dokładny opis topograficzny wszystkich dróg wodnych i -lądowych cesar­stwa rzymskiego, sporządzony prawdopodobnie w III w. n.e.; b) Itmerwium Burdigalense z IV w. n.e., wytyczające trasę pielgrzymki z dzisiej­szego Bordeaux do Jerozolimy i z Heraklei przez Rzym do Mediolanu; c) kilka fragmentów inskrypcji podających podobne wiadomości, ka­mień milowy ż Tongres, słup marmurowy z Au-tun oraz 4 srebrne kubki z napisami podającymi stacje i odległości na drodze z Kadyksu do Rzymu. Znane były również tzw. i. picia, odpo­wiadające dzisiejszym mapom. Zachowana ko­pia takiej mapy, pochodząca z XIII w., nosi nazwę tabula Peutingeriana od nazwiska jej odkrywcy.

Itins Portus dziś Boulognesur-Mer; miasto portowe plemienia Morinów w Gallia Belgica;

stąd Cezar rozpoczął przeprawę ku Brytanii.

Korne (gr. IthÓme) 1. góra w środkowej Mes-senii; na jej szczycie znajdował się warowny zamek i świątynia Zeusa Ithomatas, opiekuna kraju. W czasie pierwszej wojny messeńskiej Aristodemos bronił twierdzy przez 10 lat, w koń­cu jednak musiał się poddać Spartanom. W r. 369 p.n.e. Epaminondas założył na południowym stoku góry miasto Messene, którego ruiny dotąd się zachowały. 2. miasto w zachodniej Tesalii.

Ituraei (Ityraei) ludność syryjsko-arabska

ityfallik

345

lulia

w północnej części Palestyny, znana z odwagi i z upodobania do piractwa.

ityfallik (łac. ithyphallicum) krótki wiersz trocheiczny o schemacie: -'-'"' ^/ c; -i \^. Ostatnia zgłoska jest prawie zawsze długa. Rzadko zda­rzają się w tym wierszu rozwiązania długich na krótkie. /. jest częścią składową niektórych złożonych wierszy Archilocha (zob. archilochijski wiersz, asynarteton), potem występuje w strofach greckiej liryki chóralnej i dramatu, często w funk­cji klauzuli. U Plauta używany jest /. jako klau­zula po partii kretyków albo w połączeniu z trochejami. /. Plauta mają przeważnie budowę czystą, bez rozwiązań. U Horacego, podobnie jak u Archilocha, jest ;'. końcową częścią wiersza archilochijskiego i budowany jest zawsze wg schematu -'^'-i^-i-'—, z ostatnią zgłoską dłu­gą, np. imminente luna (Horacy, Carmina I, 4, 5).

Itys zob. Filomela.

iudex łac. 1. urzędnik mający władzę sądową (magistratus lub urzędnik cesarski). 2. osoba prywatna powołana przez urzędnika mającego władzę sądową do wyrokowania w sprawach karnych lub cywilnych. Praetor wbanus układał listę sędziów (początkowo tylko senatorów, póź­niej także ekwitów i tribuni aerarii) album iudi-cum, z której wyznaczano sędziów do rozstrzyg­nięcia danej sprawy (zob. pretor). W zwyczaj­nym postępowaniu prywatnym rozstrzygał spra­wę w drugim stadium procesowym, zwanym iudicium (apud iudiceni) w zasadzie jeden sędzia. /. mógł przybrać sobie doradców, assessores.

iudicium (łac. dosł. sąd) 1. w sensie szerokim oznacza proces sądowy. W węższym znaczeniu jest to drugie stadium w cywilnym procesie formułkowym, czyli postępowanie przed sędzią zwane apud iudicem w przeciwieństwie do pierw­szego stadium procesowego, które się odbywało przed urzędnikiem (stadium in wre), 2. urząd sędziowski. 3. przewód sądowy. 4. miejsce, gdzie odbywają się sądy.. 5. władza sądowa. 6. sąd, trybunał. Spośród licznych sądów ist­niejących w państwie rzymskim za czasów kró­lewskich, republiki i pryncypatu można wymie­nić: a) sądy rodzinne, domowe, w których prze­wodniczył pater familias (iudicia domostwa);

b) sądy państwowe, W okresie królewskim wła­dzę sądową w Rzymie posiadali królowie, w cza­sach republiki w zasadzie tylko urzędnicy cum imperia. W zwyczajnym sądowym postępowaniu prywatnym urzędnik wyznaczał spośród oby­wateli, w porozumieniu ze stronami, sędziego

mającego rozstrzygnąć spór. W sprawach nale­żących do kompetencji pretora dla peregrynów wyznaczano z reguły 3 lub 5 sędziów zwanych rekuperatorami. Istniały w Rzymie również stałe cywilne trybunały wieloosobowe (centumviri, decennwi stlitibus iudicandis). Od r. 149 p.n.e. usta­nawiano stałe trybunały, tzw. guaestiones per-petuae, dla sądzenia niektórych rodzajów spraw karnych. Pod koniec III w. n.e. regułą staje się iudicium extraordinarium, w którym urzędnik sam rozpoznaje sprawę i kończy ją wyrokiem. W tym okresie najwyższą instancją jest cesarz.

iugerum łac. miara powierzchni ziemi, wg de­finicji Pliniusza obszar ziemi, który można było zaorać w ciągu jednego dnia parą wołów. Wy­nosił on 240x120 stóp rzymskich, tj. 28800 stóp²; za minimum niezbędne do wyżywienia jednej rodziny uważano dwa /. Zob. miary powierzchni.

ługula konstelacja trzech gwiazd tworzących tzw. pas Oriona.

iugum łac. 1. jarzmo zakładane parze zwie­rząt na rogi lub na karki tak, by je połączyć w jeden zaprzęg. Nosiły je konie, muły i woły. Wykonane było przeważnie z drzewa, istniały jednak ozdobne jarzma metalowe, niekiedy na­wet wysadzane drogimi kamieniami. Niezależnie od okresu historycznego były w użyciu trzy typy jarzma: proste, okrągłe i podwójne. Jarzmo proste stanowiła zwykła belka umieszczona po­nad karkami zwierząt i umocowana rzemieniami. Niekiedy końce jej były lekko zakrzywione ku dołowi. Jarzmo okrągłe miało kształt dwu pod­ków umieszczonych na jednej prostej, połączo­nych poprzeczką i obejmujących od góry karki zwierząt. Jarzmo podwójne stanowiło połączenie obu poprzednich typów: jarzmo proste umiesz­czone było u góry, jarzmo okrągłe pod nim. Lejce były przytwierdzone do górnej proste} części. Zaprzęgano zwierzęta nakładając jarzmo bądź bardzo wysoko na kark, bądź niżej na grzbiet, co było racjonalniejsze, gdyż wówczas. nie ciągnęły one szyją, lecz piersiami. 2. część trzewika okrywająca palce. 3. podpórka lato­rośli winnej. 4. lawa dla wioślarzy, na statku;

poprzeczne żebra statku. 5. rekwizycja koni wojskowych w Rzymie. 6. rodzaj hańbiącej kary dla zwyciężonej armii: oficerowie i żołnierze półnadzy, bez odznak, musieli przejść pod lancą ułożoną poprzecznie na dwu innych, wbitych w ziemię.

lulia 1. (r. 82 - 54 p.n.e.) córka Cezara i Kor-

lulianus

346

lunii

nelii, wydana w r. 59 ze względów politycznych za Pompejusza. Śmierć jej przyczyniła się do zerwania między obu triumwirami. 2. córka Augusta i Skribonii, ur. w r. 39 p.n.e., poślubiła kolejno Marcellusa, Agryppę i Tyberiusza. Z po­wodu jej rozwiązłego życia August skazał ją w r. 2 •p.n.e. na wygnanie, na wyspę Pandatarię;

Tyberiusz w r. 14 n.e. kazał ją tam zamorzyć głodem. 3. /. Lmlla, najmłodsza córka Germa-nika i Agryppiny, siostra Kaliguli, została w r. 42 n.e. stracona wskutek intryg Messaliny, 4. lulla Domna, małżonka Septimiusza Sewera, matka cesarza Karakalli i Gety (r, 150-218 n.e.).

lulianus 1. Sahius I., znakomity prawnik rzymski z okresu panowania Hadriana (II w. n.e.); najważniejszym jego dziełem było Digestorum libri XC. Z inicjatywy Hadriana dokonał rewizji oraz kodyfikacji edyktów pretorów i edy-tów, tworząc tzw. Edictum perpetuum Hadriant. Szereg razy piastował wysokie urzędy i był członkiem rady cesarskiej. 2. Didius I; syn po­przedniego, wódz rzymski z okresu panowania Antonina Piusa, zamordowany za Kommodusa (Tl w. n.e.). 3. Marcus Didius L, syn poprzed­niego, cesarz rzymski przez 66 dni w r. 193 n.e. Kupił on godność cesarską wystawioną na licy­tację przez pretorianów po śmierci cesarza Pertinaksa. Został jednak złożony z tronu i ska­zany na śmierć przez senat, gdy pod bramami Rzymu stanął silniejszy pretendent — Septimiusz Sewerus.