Mała encyklopedia kultury antycznej

Kleostratos

377

klienci

ze swym 10letnim bratem i mężem, Ptolemeuszem XII Dionizosem. W r. 48 pomiędzy mał­żonkami powstały niesnaski, które zlikwidował Cezar, osadzając wypędzoną z Aleksandrii K. z powrotem na tronie. Mimo to wkrótce po­nownie wybuchła wojna, tzw. aleksandryjska, w której Cezar zwyciężył brata K; kazał jej poślubić Ptolemeusza XIII, po czym osadził ich oboje na tronie. Już po opuszczeniu Egiptu przez Cezara powiła K. syna, nazwanego Ceza-rionem. W r. 46 udała się wraz z mężem do Rzymu, aby uzyskać potwierdzenie swej władzy. Cezar przyznał im tytuł sprzymierzeńców i przy­jaciół narodu rzymskiego. Po powrocie z Rzymu do Aleksandrii, w. r. 44 K. zamordowała męża, aby uzyskać pełnię władzy. W r. 41 została wezwana przez Marka Antoniusza do Tarsu, aby się wytłumaczyć z pomocy, jakiej udzieliła mordercy Cezara, Kasjuszowi. Piękność jej wy­warła takie wrażenie na Antoniuszu, że nie tylko jej nie ukarał, lecz pojechał z nią do Aleksandrii i na jej życzenie kazał zamordować młodszą siostrę K. i konkurentkę do tronu, Arsinoe. W r. 36 preybył powtórnie do Aleksandrii i po­ślubił K., mimo że nie przeprowadził jeszcze rozwodu ze swą żoną Oktawią. K. powiła mu dwoje bliźniąt: Aleksandra Heliosa i Kleopatrę Selene. W r. 32 Rzym wypowiedział K. wojnę;

Antoniusz opowiedział się po jej -stronie. W r. 30 Oktawian zdobył Egipt, K. zaś, dowiedziawszy się, że ma być prowadzona w orszaku triumfal­nym zwycięzcy, odebrała sobie życie. 10. K. Se­lene, córka poprzedniej, po śmierci rodziców została wywieziona do Rzymu i wychowana przez żonę Antoniusza, Oktawie; poślubiła króla Numidii Jubę. 11. żona Tigranesa, króla Ar­menii. 12. żona Heroda W. króla Judei (druga poł. I w. p.n.e.).

Kleostratos 1. mit. młodzieniec z Beocji, na rozkaz wyroczni rzucony na pożarcie smokowi pustoszącemu Teby. Ponieważ ubrany był w zbro­ję naszpikowaną ostrymi hakami, smok zginął. 2. astronom z V w. p.n.e., autor poematu pt. Astronomia; miał wprowadzić znaki -Zodiaku.

klepsydra (gr. klepsydra) zegar wodny, w kształ­cie naczynia z podwójnym dnem: górne posia­dało otwór, przez który woda przeciekała po­woli kroplami, przy czym czas, w którym prze­ciekała na dno, równał się mniej więcej 20 mi­nutom. K. używano specjalnie do mierzenia czasu wyznaczonego na przemówienia na pro­cesie. Mówca mógł przemawiać przez dwie k.

kleruchia (gr. kleruchtd) specjalny typ kolonii greckiej. Grecy po zdobyciu jakiegoś kraju zaj­mowali ziemię i rozdawali działki zwycięskim żołnierzom jako dziedziczne. Tak postępowali np. Dorowie po zdobyciu Peloponezu. Ateńczycy stosowali ten system od końca VI w. p.n.e. W Chalkis np. usunięto ludność lokalną, a zie­mię, podzieloną na 4000 działek, kleroj, oddano obywatelom ateńskim. Później tworzenie k. było w Atenach środkiem pozyskiwania biedoty^ Spośród zgłaszających się na wyjazd kandyda­tów na osadników wylosowywano kleruchów, biedniejszych spośród nich zaopatrywano w pie­niądze na podróż i w broń. Kleruchowie zatrzy­mywali obywalstwo ateńskie, zachowywali też w Atenach swój majątek z prawem wydzierża­wienia go. W nowych osadach tworzyli kleru-chowie gminy, zależne od metropolii. Byli obo­wiązani do służby wojskowej i do innych świad­czeń na rzecz Aten. Prawdopodobnie system k. stał się dla Rzymu wzorem do tworzenia ko­lonii.

klesis (gr. klesis lub proklesis) wezwanie'do stawienia się przed sądem. Skarżący udawał się wraz z towarzyszącymi mu świadkami do swego przeciwnika, podawał do wiadomości podstawę skargi i wzywał go do stawienia się w oznaczo­nym terminie przed urzędnikiem — przewodni­czącym sądu.

klibanos (gr. klfbanos) piec piekarski, pierwszą wzmiankę o piecu znajdujemy u Herodota;

odnosi się ona do przełomu Vn/VI w. p.n.e., nie wiemy jednak, jak ten piec wyglądał. Rzym­skie piece piekarskie znamy z zabytków zacho­wanych w Pompejach; nie różnią się one od późniejszych, jest to jednak już forma udoskona­lona, gdyż pierwotnie pieczono ciasto na rozża­rzonym kamieniu, w żarze popiołu, na rusztach do pieczenia, w naczyniach kamiennych z przy­krywami i otworami, lub pod rozgrzanym ka­miennym garnkiem. Taki kopulasty, kamienny garnek został z czasem zastąpiony kopulastym sklepieniem wielkiego pieca. W Pompejach zna­leziono również mniejsze piece, służące zapewne do wypieku ciastek.

klienci (łac. clientes) wolni, lecz ubodzy oby­watele rzymscy, którzy oddali się pod opiekę rodów patrycjuszowskich. W okresie republikań­skim każda rodzina patrycjuszowska miała swoich k.; stosunek klienteli był dziedziczny. Wzajemne stosunki patrona i k. nakładały na pierwszego obowiązek opieki, na drugiego — po-

klimaks

378

Klonowicz Sebastian Fabian

shiszeństwa, na obu — lojalności i wierności. K. musiał być zawsze do dyspozycji patrona, musiał też m. in. przykładać się do wyposażenia córek patrona, do wykupienia go z niewoli, do płacenia kar pieniężnych itd. W zamian za to patron bronił k. w sądzie, niekiedy dawał mu u siebie mieszkanie i utrzymanie, pozwalał upra­wiać na własny rachunek część pola itd. K. uwa­żany był do pewnego stopnia za członka rodu i brał udział we wszelkich uroczystościach rodzin­nych. Nie wolno było ani patronowi, ani k. oskarżać się wzajemnie w sądzie, składać nieko­rzystnych zeznań. K. nie wolno było także za­wierać małżeństw bez zgody patronów. Do obo­wiązków k. należało przybywanie do domu pa­trona na poranne salutatio, na uczty, uświetnianie wystąpień patrona przez udział w orszaku itd. W okresie cesarstwa zniknęły owe na wpół ro­dzinne więzy, łączące k. z rodem patrona. Zmie­nili się oni w roje pasożytów skupiających się wokół bogaczy i byli przez nich jak najbardziej pogardliwie traktowani.

klimaks gr. (łac. gradatw) figura retoryczna polegająca na stopniowaniu pojęć, od słabszego do mocniejszego lub odwrotnie, z powtórzeniem poprzedniego pojęcia (np. w mieście powstaje zbytek, ze zbytku musi się zrodzić Chciwość, z chciwości zuchwałość. Cyceron Pro Roscio Am. 27).

Klimeoe (gr. Klymene) mit. 1. przydomek Persefony. 2. córka Okeanosa i Tetydy, mał­żonka Japetosa, matka Atlasa, Menojtiosa, Prometeusza i Epimeteusza. Wg innej wersji — małżonka króla Meropsa, kochanka Heliosa, któremu urodziła syna Faetona i córki Hellady. 3. córka Nereusa i Doris. 4. służebnica Heleny w Sporcie, uprowadzona wraz z nią przez Pa­rysa do Troi; po zburzeniu miasta dostała się w ręce Akamasa, syna Tezeusza.

Klimenos (gr. Klymenos) mit. 1. przydomek Hadesa. 2. syn Kardysa, miał ustanowić Igrzyska Olimpijskie i wystawić ołtarz Heraklesowi. 3. syn Presbona, król Orchomenos, zabity przez Tebańczyków. 4. król Arkadii, uwiódł własną córkę, Harpalike.

kline (gr. kitne) łoże, służące zarazem za sofę. Spano na niej w nocy, wypoczywano w dzień, leżąc na niej spożywano posiłki. Za­sadniczą częścią k. była prostokątna rama, dłu­gości od 1¹/^ do 2Yt m, wsparta »na czterech nogach, której jeden lub oba krótsze boki opa­trzone były oparciami. Na ramę naciągano

siatkę z przeplatających się rzemieni lub sznu­rów. Oparcie przeznaczone na wezgłowie było nieco wyższe. Od II w. n.e. stosowano niekiedy w Rzymie oparcie z trzech stron, dzięki czemu k. przypominała wówczas kształtem kanapę. K. wykonywano na ogól z drzewa, istniały jednakże luksusowe łoża z brązu, srebra lub złota. Łoża drewniane ozdabiano inkrustacją metalową, okładano kością słoniową, rzeźbiono i malowano. Nogom nadawano ozdobne kształ­ty przez ich wyginanie lub zestawianie z kilku osobno toczonych części. Ulubioną ozdobą wez­głowia było zakończenie w kształcie głowy zwie­rzęcej. Wyposażenie łoża stanowiły materace, poduszki i narzuty. W Grecji w czasie uczty na jednym łożu leżały dwie osoby, w Rzymie trzy (zob. triclinium). W sali jadalnej ustawiano trzy potrójne' łoża z trzech stron stołu. Niekiedy za­stępowała je tzw. sigma, tzn. półokrągłe łoże, okalające stół z trzech stron.

Klinger Witold (1875-1962) profesor Uni­wersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, ba­dacz liryki greckiej i folkloru starożytnego. Autor wielu rozpraw poświęconych zagadnieniom epiki i tragedii greckiej, poezji aleksandryjskiej, epi-gramatykom greckiej epoki cesarstwa rzymskiego, historiografii greckiej i poezji rzymskiej epoki republikańskiej i augustowskiej. Przełożył wiele utworów poetów greckich. Historię Ksenofonta (1958), Listy cesarza Juliana (1962) oraz kilka traktatów medycznych Hippokratesa.

Klio {Siejo) mit. Muza historii.

Klitajmestra (Klytajmestra; niewłaściwie: Klitajmnestra) córka króla Sparty Tyndareosa i Ledy, siostra Heleny i Dioskurów (Kastora i Polideukesa), żona króla Myken, Agamemnona, z któ­rym miała syna Orestesa oraz trzy córki: Chry-sotemis, Elektrę i Ifianassę (Ifigenię). W czasie wyprawy trojańskiej i nieobecności Agamemnona została kochanką stryjecznego brata swego męża, Ajgistosa; przy jego pomocy po powrocie Gre­ków spod Troi zabiła męża i jego brankę, wiesz­czkę Kasandrę. Przez pewien czas panowała wraz z Ajgistosem. Orestes, po dojściu do dojrzałości, zabił matkę i Ajgistosa mszcząc się za śmierć ojca.

Klonas z Tegei (lub z Teb) poeta i muzyk grecki z VII w. p.n.e., autor siedmiu nomoj aulodikoJ (utworów na śpiew z towarzyszeniem aulosu) z tekstem epieznym i elegijnym oraz kilku pieśni procesyjnych.

Klonowicz Sebastian Fabian (Sebastianus Fa

Kloto

379

Kochanowski Jan

bianus Acemus Sulimircenus, urn. 1602) poeta polsko-łaciński, syn mieszczanina z Sulimierzyc, Jana Klona. Większą część życia spędził w Lu­blinie, gdzie kolejno piastował urzędy miejskie:

pisarza, ławnika, wójta, burmistrza i rajcy. W latach 1589-1592 był superintendentem Akademii Zamojskiej, prowadząc tam jedno­cześnie działalność dydaktyczną. Napisał w języ­ku łacińskim poematy: Philtron (1582), Roxolania (1584), nie ogłoszony drukiem poemat panegi-ryczny Gorais oraz obszerny-poemat Yictorla Deorum (ok. 1600 r.). We wszystkich tych utwo­rach widać wielką erudycję autora, świadczącą o znajomości pisarzy starożytnych, jak Cyceron, Owidiusz, Wergiliusz, Horacy, Juwenalis i in. W języku polskim napisał K. następujące utwory:

Żale nagrobne na... Jana Kochanowskiego, Pa­miętnik książąt i królów polskich. Flis, Pożar (przekład fragmentu z 41 księgi Yictoria Deoruni) oraz Worek Judaszów.

Kloto (Khtho) jedna z Mojr.

Kmicic Mikołaj (1601 -1632), jezuita, poeta polsko-łaciński, domniemany autor poematu o męczeństwie Józefata Kuncewicza (losephatidos sive de nęcę J. Kuncewicz, 1627).

Knapiusz Grzegorz (Cnapius, Knapski 1564-

-1638) urodzony na Mazowszu, słynny leksyko-graf; wg jego .pomysłu i układu został wydany po raz pierwszy w r. 1621 Thesawus Polono-

-Latino-Graecus... (Słownik polsko4acińsko-grec-ki), który był wielokrotnie przedrukowywany. Część trzecia słownika obejmuje przysłowia i sentencje w języku polskim, z ich odpowiedni­kami łacińskimi i greckimi. Słownik ten jest epokową pracą dla leksykografii polskiej i dla badaczy polskich przysłów. K. jest również autorem łacińskich dramatów szkolnych: Eutropius, Faelicitas, Phihpater (wyd. 1. Winniczuk 1965).

Kniainin Franciszek Dionizy (1750-1807) oprócz poezji polskich pisał również poezje w języku łacińskim; zbiór pt. Carmina (Wiersze, Warszawa 1781) obejmuje dwanaście ód, dwie księgi elegii i łaciński przekład Trenów Jana Ko­chanowskiego. Niektóre z tych utworów odnoszą się do wypadków współczesnych, np. Na śmierć Konarsktego (El. I, 12), Do J. A. Zaluskiego (El. II, 12), tematem innych są wspomnienia osobiste.

Knidos miasto doryckie w Karii, nad Morzem Egejskim, na Półwyspie Knidyjskim, w pobliżu przylądka Triopion. W VI w. p.n.e. dostało się

wraz z innymi miastami greckimi pod panowanie perskie. Tutaj Konon w r. 394 p.n.e. pobił flotę spartańską pod wodzą Pejsandra. W K. znajdo­wała się otaczana przez Dorów szczególną czcią świątynia Apollina oraz świątynia Afrodyty ze słynnym marmurowym posągiem dłuta Praksytelesa. K. było ojczyzną Ktesiasza, Eudoksosa i Agatarchidesa.

Knossos jedno z najbardziej starożytnych miast na Krecie, u stóp góry Idą, stolica państwa mi­tycznego króla Minosa, który wzniósł tu ogromny pałac, nazwany później Labiryntem. Wykopaliska Artura Evansa w pierwszych latach XX w. od­kryły ruiny kompleksu budowli pałacowych wraz ze słynnymi freskami. Na podstawie stratyfikacji archeologicznej w K. Evans ustalił przyjęty do dziś podział kultury tzw. minojskiej, który nie odpowiada jednak w całej pełni nowoczesnej, naukowej periodyzacji historycznej.

Kobyliński Krzysztof (także Kobylienski, Ko-bylenski) poeta polsko-łaciński, autor epigra-matów wydanych w r. 1558 pt. Yariorum epi~ grammatum libellus (wyd. wznów, w r. 1961).

Kochanowski Jan (Cochanoyius, 1530 - 15S4) z Sycyny w ziemi radomskiej, największy przed Mickiewiczem poeta polski, a zarazem znako­mity twórca poematów łacińskich, uczeń sławne­go uczonego padewskiego Robortella, przyjaciel Andrzeja Patrycego Nideckiego. W swych pierw­szych elegiach łacińskich, wydanych w Krakowie w r. 1584 pt. Elegiarum libr i IV, naśladuje K. Ka-tulla, Horacego, Tibullusa, Propercjusza. W zbior­ku fraszek łacińskich Foricoenia głównymi wzo­rami poety są: Horacy, Katullus oraz anakreontyki i wiersze Antologii Palatyńskiej. W zbio­rze 12 ód Lyricorum libellus (Kraków 1580) naśladuje Horacego, głównie tzw. Ody rzymskie (III, l • 6). Na wzór epinikiów Pindara tworzy K dwa panegiryki: Ad Stephanum Bathorreum... Moscho debellato et Lwonia recuperata epinicion i Epithalamion na zaślubiny Jana Zamoyskiego z Gryzeldą Batorówną. Pisze również okolicz­nościowe epitafia: Epitaphium Doralices (wpływ Wergiliusza), Moschos (naśladowanie Biona i Teokryta). Ściśle związane z wypadkami politycz­nymi są następujące utwory łacińskie: De expu-gnatione Polottei (1580), Galio crocitanti, Or-pheus Sarmaticus, Dryas Zamchana. O dobrej znajomości greki świadczą przekłady K.: prze­kład III pieśni Iliady pt. Monomachia Parisowa z Menelausem, Kraków 1585; Fenomena — prze­kład poematu Aratosa Fajnomena. Jako pierwszy

Kochowski Hieronim Wespazjan

380

Kollutos z Likopolis

z pisarzy polskich zajmuje się K. tragedią grecką, znaną dotąd jedynie pośrednio z Seneki. Świad­czy o tym przekład pierwszych 85 wierszy Aikestis Eurypidesa.. Również w Odprawie postów greckich widzimy wyraźnie wpływ innych tragedii Eury­pidesa, jak Hippolytos, Andromache, Medea i in. W bogatej twórczości polskiej K. znać liczne wpływy antyku zarówno w tematyce, jak w for­mie wiersza. Pod wpływem poezji starożytnej, jak również współczesnej sobie poezji włoskiej wprowadza K. do poezji polskiej nowe formy wierszowe, z niespotykaną dotąd różnorodną budową zwrotek (Psałterz Dawidów).

Kochowski Hieronim Wespazjan (1633-1700) poeta polsko-łaciński. Do najlepszych jego utwo­rów należą: zbiór drobnych wierszy lirycznych i epigraroatów pt. Niepróznujące próżnowanie i Epigramata polskie, 1674. Naśladuje w nich przede wszystkim Horacego, można również dostrzec wpływy Marcjalisa, Owidiusza, Seneki, Kochanowskiego oraz epigramatyka angielskiego Owena. Twórczość K. zamyka Psalmodia polska (1695)—parafraza Psalmów Dawida. Z łaciń­skich utworów K. wymienić należy: Hypomnema reginarum Poloniae (Wspomnienie o królowych polskich, 1672); Kubuś incombustus (Krzew niespłoniony, 1693), poemat religijny; Commentarius belli adversus Twcas (Pamiętniki z wojny tu­reckiej, 1684); Annalium Poloniae ab obitu Vla-dislai IV climacteria (Historia polski od śmierci Władysława IV); dwa ostatnie dzieła historyczne są pisane prozą.

kodeks zob. codex.

Kodros mit. syn Melantosa, ostatni król Aten, ojciec Medona i Neleusa założyciela Miletu. Podczas najazdu na Ateny w XI w. p.n.e. Do-rowie mieli zgodnie z wyrocznią zdobyć miasto i zawładnąć krajem pod warunkiem, że nie zabiją K. Powiadomiony o tym K. opuścił w prze­braniu Akropolis ateńską i zginął w zajściu z żołnierzami wroga. W ten sposób ofiara K. ocaliła Ateny i Attykę od najeźdźców.

kohorta (łac. cohors) oddział wojskowy, dzie­siąta część legionu, składająca się z 3 manipułów (6 centurii). Od okresu wczesnorepublikańskiego w cohortes zorganizowana była piechota sprzy­mierzeńców. K. jako jednostka taktyczna legionu użyta została po raz pierwszy podczas II wojny punickiej w Hiszpanii. Ponadto: cohortes praeto-riae lub cohortes togatae, oddziały pretorianów;

cohortes urbanae, policja miejska; cohortes yigilum, oddziały straży pożarnej.

Kojle Syria zob. Celesyria.

kojne gr. nazwa języka greckiego używanego powszechnie w okresie hellenistycznym. Zaczął on powstawać na przełomie IV/III w. p.n.e. Podstawą k. stał się potoczny język attycki, który wchłonął poszczególne elementy innych dialektów greckich.

Kojnos 1. jeden z wybitnych wodzów Alek­sandra W., zięć Parmeniona, towarzyszył Alek­sandrowi w jego wyprawie do Indii, podczas której zmarł. 2. malarz grecki wspomniany przez Pliniusza, żyjący prawdopodobnie pod koniec okresu hellenistycznego.

Kojos mit. jeden z Tytanów, mąż Febe, ojciec Leto i Asterii.

Kokalos mit. król Sikanów w sycylijskim mieście Kamikos (późniejszym Akragas), które mu zbudował Dedal. Gdy Minos przybył do Kamikos żądając wydania mu zbiegłego z Krety Dedala, został przez K. pozbawiony życia, przy­gotowano mu bowiem kąpiel we wrzącej wodzie.

Kokcejusze zob. Cocceii.

Kokles zob. Horatii 4.

Kokytos (gr., łac. Cocytus) mit. nęka. płaczu i narzekania w świecie podziemnym, dopływ Acherontu; opływała podziemia tworząc Jezioro Stygijskie. Nad jej brzegami błądziły dusze zmar­łych, którzy nie doczekali się jeszcze pogrzebu.

Icolakretaj (gr. kOlakretaf) początkowo kwes-larze (zbierający ofiary), później ateńscy urzęd­nicy skarbowi zarządzający główną kasą pań­stwową. W końcu V w. p.n.e. funkcje ich przejęli tzw. apodektaj.

Kolchida (gr. Kolchis, łac. Colchis) kraj w Azji Mn. na północno-wschodnim wybrzeżu M. Czar­nego, z rzekami Fasis (dziś Rioni) i Akampis (dziś Szorok). Panował tu mityczny król Ajetes, ojciec Medei, i miał pod swą strażą podarowane mu przez Fryksosa (zob. Atamas) złote runo. Dla zdobycia go przybyła do K. wyprawa Argonautów pod wodzą Jazona, który zdołał zawładnąć skar­bem przy pomocy zakochanej w nim Medei. W czasach historycznych K. rządzili niezależni królowie, podbił ją dopiero Mitrydates (pocz. I w. p.n.e.), następnie opanowali ją Rzymianie tworząc z niej prowincję Pontus.

Kollutos (Kolluthos) z Likopolis (w egipskiej Tebaidzie) żyjący za czasów cesarza Anastazju-sza (V/VI w. n.e.), grecki poeta epicki, autor heksametrycznych enkomiów, poematu o Meleagrze pt. Kalydoniaka, o wojnach perskich pt. Persika. Do naszych czasów zachowało się

Koiłytos

381

kolumna Trajana

epyllion w 394 heksametrach pt. Harpage Helenes (Porwanie Heleny). Ujęcie tematu wska­zuje na wzory hellenistyczne.

KoBytos dem attycki należący do egejskiej fyle.

Kolofon (gr. Kohfin, łac. Colophon) jedno z największych miast Jonii, położone na pół-noco-zachód od Efezu, w pobliżu ujścia Kaystros, z portem Notion, później również nazwanym K. Ojczyzna Ksenofanesa i Mimnermosa.

kolon gr. (łac. co/on lub cofam) człon metrycz­ny stanowiący pewną całość i występujący jako część składowa wiersza lub strofy.

Kolona] 1. małe miasto w Troadzie. 2. miasto w Mizji na wschód od Lampsakos.

kolonia (łac. co/owa) osada zakładana przez Rzym na zdobytych terenach lub też podbite miasto, do którego Rzym sprowadzał swych oby­wateli; pozostali mieszkańcy takiego miasta zazwyczaj otrzymywali obywatelstwo rzymskie bez prawa głosowania na zgromadzeniach ludo­wych (tzn. byli ciyes sine suffragio). Jako naj­starszą k. latyńską wymieniają historycy rzymscy Signię założoną podobno już w pierwszym dzie­sięcioleciu V w. p.n.e. na dawnym terytorium Wcisków. Mieszkańcy k. rzymskich zakładanych jako bazy strategiczne w różnych punktach Italii (a potem imperium) byli pełnoprawnymi obywa­telami rzymskimi. Mieszkańcy k. latyńskich mieli ius commercii i prawo głosowania w comitia tributa, natomiast pozbawieni byli ius honorum i w zasadzie nie mieli ius conubii. K. latyńskie posiadały autonomię, obowiązane były do do­starczania Rzymowi kontyngentu wojskowego w wypadku wojny. Najwięcej k. latyńskich powstało w latach 193 -157 p.n.e., a więc po drugiej wojnie puniekiej. Zakładanie nowej k. odbywało się za pomocą tzw. centuriatio, czyli pomiaru i podziału ziemi przeznaczonej na k.;

dokonywali tego mierniczy, agrimensores lub decempedatores. Cały teren dzielono na cztery części przeprowadzając linię z południa na pół­noc, cardo maximum, i ze wschodu na zachód, decumanus mwcimus. Te cztery części nazywano:

citra, ultra, dextera, sinistra; inne linie, równo­ległe do dwu wyżej wymienionych, dzieliły teren na kwadratowe działki, zwane centuriami. Mie­rzyły one zwykle ok. 200 jugerów (ponad 50 ha);

każdą centurię dzielono na mniejsze działki, wynoszące od 50 do 70 jugerów, które odda­wano poszczególnym kolonistom. Nazwa indy­widualnej działki, sors, wskazuje, że były one wyznaczane przez losowanie.

Kolonos 1. Kolonós agordjos wzgórze w Ate­nach z zachodniej strony Agory. 2. K. Hippejos dcm w Attyce, 10 stadiów od Aten, ze świątynią Posejdona.

Kolos Rodyjski posąg Heliosa, największy w starożytności posąg spiżowy, dzieło Charesa z Lindos. Posąg prawdopodobnie ok. 70 łokci (32 m) wysokości, został wzniesiony po r. 304 p.n.e. na Rodos, w pobliżu wejścia do portu, dla uczczenia zwycięstwa Seleukosa I nad Demetriosem Poliorketesem. Starożytni zaliczali posąg do siedmiu cudów świata. Na skutek trzęsienia ziemi w r. 224 p.n.e. K. uległ zniszczeniu. Głowa posągu została przewieziona do Rzymu i zło­żona na Kapitelu. W VII w. n.e. Arabowie sprzedali szczątki posągu na złom.

Koloseum (łac. Colosseum) amfiteatr Flawiu-szów, olbrzymia budowla wzniesiona przez ce­sarza Wespazjana, wykończona przez jego syna, Tytusa. Składa się z czterech pięter, każda w jednym z czterech porządków architektonicz­nych: toskańskim, jońskim, korynckim i mie­szanym, obwód jego wynosi ok. 527 m, wyso­kość — ok. 50 m. Zawierał 80 rzędów siedzeń i mógł pomieścić ok. 45 000 osób. Na inaugu­rację K. Tytus przygotował walki gladiatorów i polowanie na dzikie zwierzęta. Widowiska trwały 100 dni; zginęło w tym czasie 5000 zwie­rząt i wiele tysięcy gladiatorów. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa zginęło tu również bar­dzo wielu chrześcijan rzucanych na pożarcie dzikim zwierzętom w czasie widowisk cyrkowych.