Mühazirə Fənn: Nəqliyyat hüququ Müəllim Sərvərov Bəxtiyar

Avtomobil daşımalarının beynəlxalq-hüquqi tənzimlənməsi
Avtomobil nəqliyyatı müəyyən texniki-iqtisadi üstünlüklərə malik olan

nəqliyyat növüdür; nəqliyyatın bu növü istənilən dövlətin iqtisadi-təsərrüfat

həyatında vacib rol oynayır.

Beynəlxalq avtomobil nəqliyyatı sahəsində yaranan beynəlxalq-hüquqi

məsələləri həll etmək və tənzimləmək üçün bir sıra beynəlxalq saziş qəbul

olunmuşdur. Beynəlxalq yük daşınması müqaviləsi haqqında Konvensiya

(BYDM) bu sahədə bağlanan əsas saziş hesab olunur, bu Konvensiya ingiliscə

«CMR» abreviaturası (Convention relative an contract de transport

international des marchandises par route) ilə tanınır. Göstərilən Konvensiya

beynəlxalq avtomobil daşımalarını tənzimləyən başlıca və mühüm

beynəlxalq-hüquqi akt hesab olunur. 19 may 1956-cı il tarixdə Cenevrə

şəhərində 11 dövlət tərəfindən imzalanan Konvensiya 2 iyul 1961-ci il tarixdən

qüvvəyə minsmişdir.

Avropa ölkələrinin əksəriyyəti sözü gedən Konvensiyada iştirak edirlər.

2000-ci ildən Azərbaycan Respublikası da onun üzvüdür. MDB üzvü olan

ölkələrdən Rusiya Federasiyası, Belorusiya, Ukrayna və digərləri də

Konvensiya iştirakçısıdırlar.

Konvensiya beynəlxalq avtomobil yük daşınması müqaviləsinin şərtlərini,

müqavilə iştirakçılarının (yük sahibi və daşıyıcının) hüquq və vəzifələrini,

daşıyıcının yükün salamat (olduğu kimi) saxlanmamasına görə məsuliyyətini,

daşınma üçün yükün qəbul edilməsi və təyinat yerində onun yükalana

verilməsi qaydalarını tənzimləyir. Bütövlükdə 8 fəsil və 51 maddədən ibarət

olan Konvensiya imperativ xarakterli sənəddir. Buna görə də müqavilə

iştirakçıları Konvensiyada nəzərdə tutulandan fərqli qayda müəyyənləşdirə

bilməzlər.

Azərbaycan Respublikası həm də BYD kitabçası tətbiq edilməklə beynəlxalq

yük daşımaları haqqında Gömrük Konvensiyasına qoşulmuşdur; bizim ölkəmiz

1996-cı il tarixdən bu Konvensiyanın iştirakçısıdır. Konvensiya 1959-cu ildə

imzalanmış, 1975-ci ildə yeni redaksiyada qəbul edilmiş və 1978-ci ildən qüvvəyə

minmişdir.

Konvensiya beynəlxalq avtomobil daşımaları zamanı gömrük prosedurunu

tənzimləyir, belə daşımaların gömrük rejimini müəyyən edir; o, Beynəlxalq Yol

Daşıma (BYD) kitabçasının tətbiq edilməsini nəzərdə tutur ki, ona ingiliscə

«TIR» (Transport İnternational Routine) deyilir. Buna görə də sözü gedən

Konvensiya, bir qayda olaraq, BYD Konvensiyası («TIR» Konvensiyası) da

adlanır.

Elə beynəlxalq sazişlər vardır ki, onlar yol hərəkətinin təşkilinə həsr

olunmuşdur. Bu növ sazişlərin əsas funksiyası beynəlxalq avtomobil yol

hərəkətini tənzimləməkdən ibarətdir; onlar yol hərəkəti qaydalarını müəyyən

edir. Söhbət aşağıdakı konvensiyalardan gedir:1

-Yol hərəkəti haqqında Paris Konvensiyası (1926-cı il);

-Avtomobil hərəkəti haqqında Paris Konvensiyası (1926-cı il);

-Eyni yol nişan və işarələrinin tətbiqinə dair Cenevrə Konvensiyası (1931-ci

il);

-Yol hərəkəti haqqında Vyana Konvensiyası (1968-ci il) və b.

Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq avtomobil daşımaları sahəsində həm də

ikitərəfli sazişlər bağlanmışdır; onlar avtomobil daşımalarını beynəlxalq-hüquqi

tənzimetmə mənbəyidir. Azərbaycan Respublikası Türkiyə, İran, Rusiya

Federasiyası, Ukrayna, Moldova, Latviya və digər ölkələrlə avtomobil

nəqliyyatı ilə beynəlxalq daşımalar sahəsində ikitərəfli hökumətlərarası sazişlər

bağlamışdır. Bu sazişlər əsasında həm müntəzəm, həm də qeyri-müntəzəm yük

və sərnişin daşımaları həyata keçirilir.