Osmanlica lügat

AŞNAB f. Yüzen, yüzücü.

AŞNA-YAN (Aşnayî. C.) f. Dostluklar, âşinalıklar, haberdarlıklar.

AŞ-PEZ f. Ahçı, aşçı.

AŞR (Aşir) On. * On adetten birisini almak. On etmek. * Kur'ân-ı Kerim'den on âyet mikdarı kısım.

AŞR-İ ÂHİR Ist: Ramazan ayının son on günü.

AŞR-İ MİŞAR (Bak: Öşr-ü mişar)

AŞRA' Muharrem ayının onuncu günü. * On aylık vazife. * On aylık hâmile deve.

AŞREFE Bir cins misvak ağacı.

AŞŞ Zayıf adam.* Az, kalil. * Kuş yuvası.

AŞŞAB (Aşşeb. den) Nebatları, bitkileri toplayarak ve misallerini kurutarak her biri üzerinde ilmî incelemeler yapan âlim.

AŞŞAR A'şar tahsildarlığı yapmış olan kimse. Öşürcü, ondalıkçı.

AŞŞE Yaprağı uzun ve ince olan hurma ağacı. * Zayıf vücutlu, uzun boylu kadın.

AŞTÎ f. Barışıklık, sulh.

AŞTÎ-HÛRE f. Barış ziyafeti.

AŞTÎ-PERVER f. Barış taraflısı, sulh.

AŞTÎ-PERVERANE f. Barış taraftarına yakışacak şekilde.

AŞTÎ-SÂZ f. Sulhsever, sulh taraftarı. Barışsever, barışçı.

AŞTÎ-SÂZÎ f. Barışseverlik, sulhseverlik.

AŞU Kör olmak. Görmemek. * Mc: Görmemezlikten gelmek.

AŞÛB f. Karıştırıcı, karıştıran mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır.

AŞÛB-ENGİZ f. Karışıklığa medar olan, kargaşalığa sebebiyet veren.

AŞÛB-GÂH f. Gürültülü patırtılı yer. Kargaşalık ve karışıklık yeri.

AŞUG f. Bilinmiyen, meçhul, yabancı. * Serseri.

AŞUM Bir ot cinsi.

AŞURE (Aşurâ) Arabi aylardan olan Muharrem ayının onuncu günü. Aynı günde çeşitli hububat ve kuruyemişler katılarak yapılan tatlı.

AŞÜFTE f. Sevgiden kendinden geçen. Çıldırırcasına seven. * İffetsiz kadın.

AŞÜFTE-DİL f. Gönlü perişan olmuş.

AŞÜFTE-DİMAĞ f. Aklı perişan.

AŞV Kasdetmek.

AŞVA' Geceleyin gözü görmeyen kadın veya kız. * Önüne bakmayıp her ne olursa basan deve.

AŞVE Akşam karanlığı. * Akşam yemeği.

AŞVEZ (C.: Aşâviz) Sağlam yer. * Sağlam ve geçirimsiz yerlerde oluşan göl. * Sağlam, kuvvetli deve. * Çok et.

AŞY Akşam yemeği.

AŞYAN Akşam yemeği yiyen kişi.

AŞYERE Dayanmak. Sürçmek.

AŞZAN Ayağı kesilmiş gibi emekleyerek yürümek.

ATA t. Baba veya ecdaddan olan büyük. Önceden gelen. * Aynı soyun büyüğü.

ATA (İtyan. dan) Verdi, veren. Geldi, gelen (mânasına da olur, fiildir).

ATA Verme. Bağışlama. Bahşiş. Lütuf. İhsan.

ATAB Mahvolma, ölme.

ATA-BAHŞ f. Bahşiş veren.

ATABEY (Atabek) Selçuklular devrinde şehzadelere mürebbilik eden şahıs, lala.

ATAD İşe yarayan âletlerin takımı. * Büyük kadeh. * Hazırlık.

ATA ENDER ATA Lütuf içinde lütuf, ihsan üzerine ihsan.

A'TAF (Atf. dan ) En âtifetli. Pek müşfik, çok merhametli adam. * Boynuzları birbirine eğilmiş koyun. (Müe: Atfâ')

A'TAF (Atf. C.) Meyiller. * Merhametler, şefkatler, lütuflar, ihsanlar.

ATAİM (Atime. C.) Ocaklar.

ATAK(AT) Azad, izin.

ATAL (C. A'tâl) Vücudun örtüsüz yeri, bilhassa ense. * Bir kişinin güzelliği. * Vücudun tamamı. * Boyuna asılan gerdanlığı kaybetmek.

ATAL (Itl. C.) Koltuk altları. * Yanlar, kenarlar. * Böğürler.

ATALET (Utlet) Boş durma. Tembellik. İşsizlik. Hurma salkımı.(En bedbaht, en muztarib, en sıkıntılı işsiz adamdır. Zirâ, atâlet, ademin birâderzâdesidir. Sa'y, vücudun hayatı ve hayatın yakazasıdır. M.)

ATALET KANUNU Fiz: Duran bir cisim, bir kuvvetin etkisi olmadan hareket edemez; ve hareket hâlindeki bir cisim, bir kuvvetin etkisi olmadan hızını ve yönünü değiştiremez.

ATAM (Utum. C.) Yüksek binalar, köşkler, hisarlar.

ATAN (C.: Atân) Kovası el ile çekilen kuyu. * Kuyunun ve havuzun etrafında deve çekip duracak yer. * Su kenarı. * Kokmak. * Dibâgat etmek.

ATANİB (İtnâbe. C.) Kısa ipler. * Uzun ipler. Sicimler. * Sâyebanlar.

ATARAKSİYA yun. Tesirlere (etkilere) karşılık göstermeme, durgunluk hâli. * (Fels.) Ruhun sükunete ulaşması, arzu ve ihtiraslardan uzak kalma. Eski çağ felsefesi, hayatın gayesi, saadet olarak duygusuzluk halini gösteriyordu. İnsan arzuları sonsuz, düşmanları sonsuzdur, (mikroptan kuyruklu yıldıza kadar) ama iktidarı hiç denecek kadar az, zayıf bir mahluktur. Allah'ı tanımaz ve Onun kudretine dayanmazsa işte böyle saçmalıklara düşer. Devekuşu gibi başını kuma sokmakla kurtulacağını umar. Kurtuluş ise ancak İslâm'da ve Allah'a imandadır.

ATARDAMAR Tıb: Kanın, kalbden vücudun her tarafına (akciğerlere de) gitmesine yarayan damar. Şiryan.

ATAŞ Susama. Hararet.

ATAŞA (Atşân. C.) Susamış olanlar, susuzlar.

ATAŞE Fr. Elçiliklerde vazifeli memur.

AT'ATA Birbiri ardınca çağırmak. * Kavga etmek.

ATAVİL (Atvel. C.) Seçkin kimseler. * Uzun boylular.

ATAYA (Atiyye. C.) Bahşişler. İhsanlar. Lütuflar.

ATAYA-YI SENİYYE Padişahın hediye ve ihsanları.

ATAYIB (Atyeb. C.) En iyiler. Çok hoş olanlar.

ATB Hışım etmek. * Fesad. * İkrah olunan, kerih görülen.

ATBA (Taby. C.) Meme başları, uçları.

ATBA' (Tıb'. C.) Akarsular, çaylar, dereler, kanallar, sel yatakları.

ATBA' En pis.

ATBAK (Tabak. C.) Tabaklar. Kapaklar.

ATBAL (Tabl. C.) Davullar.

ATBAN Tek ayak üstüne sıçramak. * Davarın üç ayak üstüne yürümesi.

ÂTBİN f. Sözü doğru faziletli kimse.

ATEBAT (Atebe. C.) Eşikler, basamaklar.* İranlıların mukaddes ziyaret yeri.

ATEBE (C. Atebât) Basamak, eşik.

ATEBE-İ FELEK-MERTEBE Osmanlı Padişahlarının sarayı.

ATEH Bunama, bunaklık. (Ateh getirmiş bir ihtiyar)

ATEH KABL-EL MİÂD Erken bunama.

ATELE (C.: Utül) Rende. * Kalın ve büyük asâ. * Fârisi yayı. * Doğurmamış dişi deve.

ATEME Gecenin ilk üçte bir bölümü. Yatsı namazı vakti. * İşsizlik, tembellik, atalet, üşengeçlik. * Akşam vaktine kadar hayvanın memesinde bâki kalan süt.

ATER Arap kadınlarının misk ve başka güzel şeylerle yoğurup, boyunlarına taktıkları gerdanlık.

ATEŞ f. Odun vs. gibi maddelerin yanmasından hasıl olan hâl. Od, nâr. * Kızgınlık, hararet. * Hiddet, gazab, şiddet. * Hayvanın çevik, hareketli ve oynak olması. * Yangın. * Gözyaşı. * Hastalık. * Harb, savaş.(Ateş unsuru, kâinatın bütün kısımlarını istilâ etmiş pek büyük bir unsurdur. Bir damar gibi kâinatın yaratılışından başlayarak her tarafa dalbudak salıp gelen şu şecere-i nâriyeye nazar-ı hikmetle dikkat edilirse, bu şecerenin başında, yani sonunda büyük bir meyvenin bulunduğu anlaşılır. Evet, toprağın içinde büyük ve uzun bir damarı gören adam, o damarın başında kavun gibi bir meyvenin bulunduğunu zannetmesi gibi, âlemin her tarafında damarları bulunan şu şecere-i nâriyenin de Cehennem gibi bir meyvesinin bulunduğuna bilhads yani sür'at-i intikal ile hükmedebilir. İ.İ.)

ATEŞ-İ ÂB-PERVER Mc: Hançer, kama, kılınç.

ATEŞ-İ BAHAR Lâle. * Kırmızı renkli gül.

ATEŞ-İ BESTE Hâlis kırmızı renkli altın. * Donmuş ateş.

ATEŞ-İ HECR Firak ateşi, ayrılık acısı.

ATEŞ-İ RUMÎ Eskiden kullanılan bir silâh çeşitidir. Kara ve deniz muharebelerinde yangın çıkartmak için kullanılırdı.

ATEŞ-İ TER Kırmızı şarap.

ATEŞ-BÂR f. Ateş yağdıran.

ATEŞ-BÂZ f. Ateşle oynayan. Hokkabaz.

ATEŞ-BESTE f. Hâlis altın, kırmızı altın.

ATEŞ-DÂN f. Mangal, ocak.

ATEŞ-DİDE f. Ateş görmüş, ateşten geçmiş. * Mc: Büyük ıztırab çekmiş ve tecrübe geçirmiş adam.

ATEŞ-DİL f. Sözü dokunaklı olan. * Her gördüğü güzeli seven. * Pek zeki adam.

ATEŞ-EFRÛZ f. Ateş yakan, ateş tutuşturan.

ATEŞ-EFŞÂN f. Ateş saçan.

ATEŞEK f. Küçük ateş. * Ateş böceği. * Frengi. * Berk, şimşek.

ATEŞ-ENGİZ f. Dağlama aleti. * Mc: Fesatçı, ifsad yapan.

ATEŞ-FÂM f. Ateş renkli, kırmızı.

ATEŞ-GEDE f. Mecûsilerin tapındıkları yer. Mecusi mabedi.

ATEŞ-GİRE f. Çıra. * Maşa.

ATEŞ-GÛN f. Ateş gibi kıpkırmızı.

ATEŞ-HÂR f. Keklik. * Merhametsiz, şefkatsiz ve zalim adam.

ATEŞ-HİRÂM f. Süratle yürüyen, hızlı yürüyen.

ATEŞ-HÎZ Ateşliyen, ateş veren.

ATEŞ-HULK f. Sert tabiatlı, huysuz.

ATEŞÎ f. Hararetli, ateşli; dokunaklı. * Ateş renginde. * Hiddetli, öfkeli.

ATEŞÎN f. Ateşli, canlı, ateşten. * Mc: Şiddetli, hiddetli.

ATEŞ-KÂR f. Külhancı. * Mc: Aceleci, kızgın veya merhametsiz adam.

ATEŞ-MİZAC f. Huysuz, geçimsiz, sert tabiatlı kimse.

ATEŞ-NÂK f. Ateşli.

ATEŞ-NİSAR f. Ateş saçan.* Mc: Çok öfkeli, çok kızgın.

ATEŞ-NÜMÂ f. Ateş gösteren.

ATEŞ-PÂ f. Ateş gibi. * Mc: Atik, çevik.

ATEŞ-PARE f. Ateş parçası. Ateş gibi. * Mc: Çok zeki, çok akıllı. * Durup dinlenmeyen.

ATEŞ-PAŞ f. Ateş saçan.

ATEŞ-PEREST Ateşe tapan. Mecusi, müşrik.

ATEŞ-RENG f. Ateş renginde, kızıl renkli.

ATEŞ-SUHAN f. Dokunaklı, kalb kıracak şekilde ağır söz söyliyen.

ATEŞ-ZEBÂN f. Ateş dilli. Çok dokunaklı söz veya şiir söyleyen.

ATEŞ-ZEDE f. Yakılmış, yakılan.

ATEŞ-ZEN f. Ateş yakmak için kullanılan alet, çakmak.

ATF Bağlama. Bağ. Ekleme. * Meyletme. * Şefkat. Sevgi. * Eğilme. * İkiye bükme. İki kat eyleme. * Çevirme. * Geri döndürme.* Bir kimse üzerine tekrar hamle eylemek. * Gr: Bir kelimeyi diğer bir kelimeye harf-i atıf vasıtasiyle ilhak eylemek. (Bak: Harf-i atıf)

ATF-I BEYAN Mâkablini yâni mâtufun aleyhin mefhumunu izah ve te'kid için atfolunan tâbir. Meselâ: "Meseleyi izâh ve teşrih eyledi" cümlesindeki "ve" gibi.

ATF-I NİGÂH Bakma, göz atma.

ATF-I TEFSİR Bir mânada olup mücerred tasdik ve te'kid için "ve" ile müteradifine (aynı mânadaki kelimeye) atfolunan kelime. Meselâ: "İhsan ve kerem, hüzün ve keder" ifadesindeki "ve" ler gibi. Diğer bir ifade ile: Aynı olan ayrı iki kelimenin birlikte kullanılması. ("deli divâne"de olduğu gibi.)

ATFEN Birisinin adına. Birisine yükleyerek.

ATFETMEK Meyletmek. Sevgi beslemek. * Gr: Mânâyı birbirine bağlamak.

ATHAL Kül renginde.

ATHAR (Tâhir. C.) Kadınların aybaşı ve doğumdan çıktıkları zamanlar.

ATHAR Daha tâhir. En temiz.

ÂTIF (Atf. dan) Yüzünü çeviren, bakan. Meyleden, yönelen. * Bağlaç. * Şefkat edici kimse. Merhametli, müşfik. * Yarış atlarının altıncısı. * Gr: İki kelimeyi birbirine bağlayan harf veya kelime.

ATIFET Koruma, sevgi, Acıma. Şefkat. Esirgeme. * Hüsn-ü zan. Karşılıksız sevgi.

ATIFET-KÂR f. Esirgeyip muhafaza eden, gözetip koruyan.

ÂTIK(A) Azad edilmiş, Serbest bırakılmış kimse. * Yaşlı. * Genç kız.* Temiz soylu. * Eski. * Yavru kuş.

ÂTIL (Âtıla) İşlemez. Boş. Tenbel. * Bozulmuş.

ÂTIM Ölen, mahvolan.

ATIM t. Ateşli silahların boşaltılması, atılması. * Kurşun menzili, kurşunun gidebildiği, yetiştiği mesâfe. * Silahın bir defa atılması için lâzım gelen barut vesaire.

ATIR (Itr. dan) Güzel kokulu, ıtırlı. * Kokuları seven kimse.

ATIS Şafak. * Aksıran.

ATİ Önde. Aşağıda. Sonra. Vâki olan. Gelecek zaman.

ATİ İnatçı, muannid. Kalın kafalı.

ATİ(YE) (Utv. dan) İsyan eden, kafa tutan. Asi. Sert başlı, serkeş.

ATİD Tedarik olunmuş. Hazır ve müheyya. * Günah ve sevabları yazan melek.

ATİDE Elbise sandığı.

ATİH(E) İsyan eden, kafa tutan, âsi olan.

ATİK Sâfi nesne, saf olan şey.

ATİK (C.: Avâtik) Sırtın üst kısmı. Omuz ile boyun arası. * Eski şarap.

ATİK (Atika) Esaretten serbest bırakılmış olan. * Soyu temiz. Necib. * Genç kız. * Kadim. İhtiyar. * Yavru kuş. * Eski. * Hz. Ebû Bekir'in (R.A.) bir nâmı.

ATİK Çabuk davranan, çevik.

ATİK Berrak, saf, temiz, karışmamış, değerli.

ATİKIYYAT Eski eserler. Eski devirlerden kalma eserleri, - daha ziyade tarih ve san'at bakımından- tetkik eden ilim. Arkeoloji.

ATİL Şerli, şerir, yaramaz kişi.

ATİL Para karşılığı tutulan yardımcı, asistan.

ATİ-L-BEYAN Aşağıda sözü geçen, aşağıda zikredilen.

AT'İME (Bak: Et'ime)

ATİME (C: Atâim) Ateş yakılan ocak; mangal.

ATİM(E) Yavaş, sessiz, ağır.

ATİRE Receb ayında keferenin putları için boğazladıkları koyun ki, o puta "itrâ" derler.

ÂTİŞ (Atişe) Susuz, susamış.

ATİT Gıcırtı. * Ses.

ATİY (Utiy) Haddi tecavüz etme. * Çok ihtiyar olma. * Kibirlenme.

ATİYE Azgın. * Büküp büküp atan.

ATİYEN Aşağıda. * İlerde, gelecekte.

ATİYYAT (Atiyye. C.) Hediyeler. İhsanlar. * Büyük bir kimsenin bahşişleri.

ATİYYE Hediye. Bahşiş. Lütüf ve ihsan.

ATK Bulaşmak. * Kurumak.

ATK Esiri serbest bırakmak. Köleyi âzat eylemek. (Bak: Itk)

ATL şerir. Sert tabiatlı. Yaramaz. * Şiddetle çekmek.

ATLAB (Tâlib. C.) Arayanlar, talibler; bilhassa talebeler.* (Tılb. C.) Kadın peşinde dolaşanlar, zamparalar.

ATLAL (Talel. C.) şekiller, biçimler.

ATLAS İpekten yapılmış kumaş. Üstü ipek, altı pamuk kumaş. * Düz tüysüz. * Büyük harita. * Atlas Okyanusu.

ATLAS (Talas. C.) Eskitmeler, yıpratmalar. * Eski, aşındırılmış, yıpranmış.

ATLE (C. Utül) Rende. * Yoğun büyük asâ. * Büyük iğne demiri. Farisî yayı. * Doğurmamış dişi deve.

ATLES Eski, yırtık, yıpranmış, aşındırılmış.

ATLETİZM yun. Çeviklik, atiklik, kuvvet gibi beden kabiliyetlerini inkişaf ettirmeğe yarayan ve koşu, atlama, ağırlık kaldırma ve atma gibi, tek başına yapılan bedeni çalışmalar.

ATLİYE (Tılâ. C.) Merhemler.

ATM Geciktirmek, eğlendirmek.

ATMAR (Tımr. C.) Paçavralar. Eski, yıpranmış elbiseler.

ATME Ateş kaynağı, volkanın tepesindeki lâvın çıktığı yer, krater.

ATMOSFER Dünyanın çevresini kuşatan 100 km. kalınlığında, çeşitli gazlardan meydana gelen gaz tabakası. Başka gök cisimlerini kuşatan gaz tabakalarına da atmosfer denir. * Bir yerdeki mânevi hava. * Basınç birimi. 0 derecede 76 cm. yükseklikteki bir civa sütununun 1 cm. karelik alan üzerine yaptığı basınca 1 atmosfer denir. Bu basınç 1.033 kilogramdır. Deniz seviyesinden yükseldikçe basınç azalır.

ATNAB (Tınâb. C.) Çadır ipleri. * Ağaç kökleri. * Tıb : Vücuttaki sinirler.

ATOL Mercan adası. Mercan iskeletlerinin birikmesiyle meydana gelmiş olan halka biçiminde ve ortasında bir göl bulunan adacık.

ATOM yun. Maddenin bölünemez en küçük parçası manasında eski çağ felsefesinde kullanılan bir tâbir, günümüze kadar gelmiş ve ilmî tabir olarak kalmıştır. Atom, maddenin bölünmez bir parçası değil, kendisi de daha küçük parçalardan yaratılmış çok küçük bir âlemdir. Dünyada, kâinatta ve atom âleminde hep aynı nizam hâkimdir. Bugün, dün olduğu gibi maddeci felsefe, maddenin mahiyetini anlamaktan âcizdir.

ATR Depretmek. * Titremek.

ATR İyi kokulu şeyler sürünmek.

ATRAB Oyunlar. Eğlenceler. Şenlik ve ferahlıklar.

ATRAF (Tarf ve Taraf. C.) Gözler. * Taraflar. Kenarlar.

ATRAK (Târık. C.) Gecegelen seyyahlar.

ATRAR (Turra. C.) Kenarlar, uçlar.

ATRAS (Tırs. C.) Yazılmış sayfalar.

ATRESE şiddetle ve zorla almak. * Gadap etmek.

ATREŞ Sağır, işitmeyen.

ATRUK (Tarik. C.) Tarikler, yollar.

ATS Aksırık. * Şafak sökme.

ATSE Aksırma, tek aksırık.

ATŞ Susuzluk. Susama.

ATŞÂN Susamış, teşne. Susuz.

ATT Sözü tekrar tekrar söylemek.

ATTAR (Itr. dan) Güzel koku veya iğne iplik gibi şeyler satan.

ATTAS Devamlı aksıran.

ATTAT Çok bağırıp çağıran, gürültücü adam.

ATÛB İnatçı, muannid.

ATÛD (C: Atedân) Bir yaşında ve iyi beslenmiş oğlak.

ATÛF Çok acıyan, pek merhametli.

ATÛFET Şefkat. Çok merhametli oluş.

ATÛH Mâtuh. Bunak. Şuurunu kaybetmiş ihtiyar.

ATÛM Su kaplumbağası.

ATÛM Akşam vaktinin dışında sütünü vermeyen deve.

ATÛS Enfiye, aksırtıcı şey.

ATV El ile alıp yiyip içmek.

ATVAD (Tavd. C.) Dağlar.

ATVAK (Tavk. C.) Tasmalar. Gerdanlıklar, boyuna takılan mücevherler. * Tâkatler, kuvvetler. * Boyundaki halka çizgiler.

ATVEL (Tavil. den) Çok uzun.

ATYAN (Tîn. C.) Çamurlar, balçıklar.

ATYEB Pek güzel. Daha güzel.

ATYEB-İ ME'KÜLÂT Yiyeceklerin en güzeli. En güzel yiyecekler.

ATYER Çabuk uçan. Derhal kaybolan.

ATYEŞ Gayet tez uçar bir kuş.

ÂVÂ' Şiddet. * Kıtlık, kaht.

AVA' Alçak kimse. * Menazil-i kamerden bir menzildir ve beş yıldızlıdır.

AVABİS Müdhiş, çetin günler. * Yüzü abûs kimseler.

AVACİM Dişler.

AVAD Ud çalan kimse.

AVADANCI Tar: Osmanlı sarayında bir hademe sınıfı.

AVADİ (Adiye. C.) Zulmedenler, zâlimler.

AVAH Eyvah, yazık! gibi teessüf ifâdeleri. * Rızık, kısmet, nasib. (Bak: Evvâh)

AVAİD (Âide. C.) İratlar, gelirler. Aidat. * Tahsisât.

AVAİK (Âika. C.) Mânialar. Engeller. Müşküller. * Nuh (A.S.) Kavminin sonradan taptıkları bir put ismi.

A'VAK (Avk. C.) Mani olmalar. Alıkoymalar, durdurmalar. Vazgeçirmeler.

AVAKIB (Akibet. C.) Encamlar. Akibetler. Sonlar.

AVAKIB-I AHVÂL Durumların neticesi, hâllerin sonu.

AVAKIB-I UMUR İşlerin neticesi.

AVAKIR (Akıra. C.) Fakirler, yoksullar. * Kısırlar, verimsiz olanlar. * Kudurmuş olanlar.

AVAL Fr: Bir ticaret senedine yazılan kefillik. Böyle bir kefalete girişen kimse.

AVAL Sersemlik derecesinde saf olma, bönlük.

AVALÎ Büyük ve sayılı kimseler. Büyükler. Yüceler. * Medine etrafındaki semtler.

AVALİM (Âlem. C.) Âlemler. Cihanlar.

AVAM Halktan ilmi irfanı kıt olan kimse. Okuyup yazması az olan. Fakirler sınıfından. * Tas : Hakikata tam erememiş, tevhidin derin hakikatlarından haberi olmayan. * Halkın ekseriyeti.

A'VAM Yıllar. Seneler.

AVAM-FİRİB f. Halkın hoşuna gidecek tarzda hareket eden, halkı avlıyan, demagog.

AVAMİL (Amil. C.) Sebepler. * Ayaklar. * Valiler. Hâkimler. * Gr: Arabçada kelime sonlarının okunuşuna te'sir eden hususları öğreten ilim ve ona dâir kitab. * Birgivi Hazretlerinin "Nahiv" ilmine dâir olan kitabının ismi.

AVAM-PERESTANE f. Avam kimselere yakışır şekilde. * Şiddetli halk taraftarı olan birine yakışır sûrette.

AVAM-PESEND f. Halk tarafından beğenilecek olan şey.

AVAN (C.: Uven) Her şeyin orta yaşlısı. * (C.: Avine-Avân) Esir. * Yardımcı, nâsır.

AVAN Anlar. Zamanlar. Vakitler.

AVAN-I TEKÂMÜL Tekâmül, olgunlaşma ve terakki zamanları.

A'VAN Yardımcılar. Etbâlar.

AVANE Uzun hurma ağacı.

AVANİ Kapkacak, yemek takımları. * "Beni koru, hıfzeyle" meâlinde dua.

AVANS Fr. İlerideki bir alacağa mahsuben önceden verilen para.

AVAR Ayıp, kusur, eksiklik. Fesad.

AVARE f. Başıboş, serseri, boş gezen. İşsiz güçsüz.

AVAREGÎ f. Avarelik, serserilik, işsiz güçsüzlük, aylaklık.

AVARESER f. Başıboş.

AVARIZ Arızalar. Sonradan olan noksanlıklar. * Girinti çıkıntı, noksanlık. * Mânialar. Engeller. * Fevkalâde hallerde ve bilhassa harp sebebi ile geçici olarak alınan vergi.

AVARIZ-I DİVANİYE Tanzimat-ı Hayriye'den önce geçerli olan kanunlara göre alınan vergiler.

AVARIZ-I MÜKTESEBE Cehil, sarhoşluk, hezel, sefeh, hata, ikrah gibi insanın ibtidâen dahli bulunan şeyler.

AVARIZ-I SEMAVİYE Delilik, küçüklük, bunaklık, ölüm gibi kesbî ve ihtiyarî olmaksızın insana ârız olan şeyler.

AVARÎ (Ariyyet. C.) Ödünç verilen şeyler.

AVARİF Mârifetler. * Arifler. İşten anlar olanlar. * Güzel ahlâk.

AVASIF (Asıta. C.) Sert ve kuvvetli rüzgârlar. Fırtınalar.

AVASIM (Asıme. C.) Temiz, ismetli kimseler. * Hudut şehirleri.

AVATIF (Atıfet. C.) Atıfetler. Hediyeler. İhsanlar.

AVATIK (Atık. C.) Yaşlılar. * Genç kızlar. * Hür ve serbest olanlar. * Yavru kuşlar.

AV'AVE Havlama, köpeğin havlaması. * Mc: Hezeyan, saçma sapan konuşma.

AVAZ Nefret. İkrah. Bir şeyi kerahetle yapma. Kerahet.

A'VAZ Karşılıklar. Bedeller. (Bak: İvâz)

ÂVÂZ f. Sadâ, Yüksek ses. * şöhret.

ÂVÂZ-I RA'D U SÂİKA Gök gürlemesinin ve yıldırımın âvâzı, sesi.

AVAZE f. Nam, şöhret, ün. Yüksek ses.

AVAZİL (Âzil. C.) Başa kakıcı kimseler.

AVCA (Müe.) Eğri. Şaşı. * Yay. Kavs. * Arık, zayıf deve.

AVD Dönme, geri gelme. Aleyhine veya lehine dönme.

AVDET Dönüş, geri gelme, dönme. Rücu'.

AVDETÎ Dönme. * Aslına, Müslümanlığa dönen.

A'VEC Eğri büğrü.

A'VED Ençok faydalı.

AVEMEN Deve veya at gidişi. * Yüzme.

AVEN Çok sâkin, en sâkin.

AVEND f. Sicim, ip.* Senet, delil. * Kapkacak. * Taht, yüksek mertebe. * Satranç oyunu. * Evvel, önce, ilk.

AVENE Beraber olanlar. Yardım edenler.* Taraftarlar.

AVENGÂN f. Asılı, sarkık. * Çengel. * Çivi.

AVER f. Averden "getirmek" fiilinin emir köküdür, kelime sonuna getirilerek; yapan, eden, olan, veren, götüren gibi manalara sebeb olur.

CENK-ÂVER Harpçi, fedakâr.

DİL-ÂVER Gönül alıcı.

MERAK-ÂVER Merak verici. Merak veren.

A'VER Tek gözlü. Bir gözü kör. Yek-çeşm.(Âhirzamanda gelecek Süfyan adındaki bir zâlimden "Aver" diye rivayetlerde bahsedilmesi, sadece dünyayı görecek bir gözü olduğu ve âhireti görecek imân gözünün olmadığından kinayedir.)

AVERD f. Harp, muhârebe, savaş, cenk.

AVERD-GÂH f. Muharebe meydanı, savaş alanı.

AVERDE f. Getirilmiş nakl olunmuş.

AVERDİDE f. Saldırılmış, hücum edilmiş.

AVEZ Fakirlik, yoksulluk. Sıkıntı.

A'VEZ Mânâsı anlaşılmayan şey. * Anlaşılması zor olan şiir.

AVHAK Uzun nesne. * Kara karga. * Büyük kara deve.

AVHEC Yılan. * Uzun boyunlu. * Dişi deve.

AVİ Uluyan. Hırlayan.

AVİHTE f. Asılmış şey, asılı nesne.

AVİJE f. Has, hâlis, hakiki, temiz.

AVİJGAN f. Mahremler, yakınlar. * Güzeller, gençler.

AVİL Yüksek sesle ağlama. Acınma. Feryâd. * Meyletme.

AVİND f. İlk, evvel, önce.

AVİNE (Evân. C.) Vakitler, zamanlar, anlar. Devirler.

AVİNETEN Ara sıra, tesadüfen.

AVİŞE(N) f. Kekik otu. * Sarılma, sıyırarak çıkma. Saldırma.

AVİZ f. Asılan, asılı bulunan.

AVİZE f. Lamba, fener, gaz veya mumları havi olarak tavana asılan maden veya billurdan süs eşyası.

AVİZE-İ GÛŞ Küpe.

AVK (C: A'vâk) Mâni olma, alıkoyma, durdurma, vazgeçirme, geciktirme.

AVL Feryat, sıkıntı sebebi. Acınma.

AVLAK yun. Dere. Vadi, su cedveli.

AVLE Bağırma, feryat.

AVN Yardım. İmdâd. * Mededkâr. Yardım eden. Yardımcı. Zahir.

AVN-I İLÂHÎ Cenab-ı Hakk'ın yardımı.

AVNÎ Yardıma âit, yardıma dâir.

AVNİYE Serasker Hüseyin Avni Paşa tarafından ilk olarak, daha sonra da Sultan Mecid ve Sultan Aziz zamanında giyilen kolsuz asker kaputu. * Bir nevi yağmurluk.

AVR Bir kimseyi kör etme. * A'ver kılma. Bir şeyi alıp götürmek. * Telef etme. * Gözsüzlük.

AVRA Şaşı. Kör kadın. Tek gözlü. * Mc: Kör fikir. * Çirkin ve kabih söz. * Sâdece dünyayı düşünüp âhireti unutan.

AVRAT (Averât) (Avret. C.) Kadınlar. * Gizli yerler. * Mahrem zamanlar.

AVRET Eksik. Gedik. Gizlenmesi lâzım gelen şey. Dinen örtülmesi vâcib olan âzâ, ud yeri. Utanılacak ve hayâ edilecek şey. Erkeklerde göbek ile diz kapağı arasındaki kısım. * Kadın. Zevce. Nikâhlı. * Gece uykuya yatacağı vakit ve seherden evvel uykudan kalkılacak saate de şeriat örfünde "avret" denir. Öğlen ve öğle uykusu zamanına da kezâ aynı isim verilmiştir. (Çünkü o anlarda uyku ve sair sebepler dolayısıyle insan açık saçık bulunabilir. İzinsiz, haber vermeden, kimse, başkasının yanına bu vakitlerde girmemesi İslâm âdâbından ve Kur'ân emirlerindendir.) * Siper. Hududda pusu yeri. Harpte zarar gelecek yer. (Bak: Tesettür)

AVRUPA Dünyadaki kıtalardan biri.(Avrupa ikidir. Birisi, İsevilik din-i hakikisinden aldığı feyz ile hayat-ı içtimaiye-i beşeriyeye nâfi sanatları ve adalet ve hakkaniyete hizmet eden fünunları takip eden bu birinci Avrupaya hitap etmiyorum. Belki felsefe-i tabiiyyenin zulmetiyle, medeniyetin seyyiatını mehâsin zannederek, beşeri sefahete ve dalâlete sevkeden bozulmuş ikinci Avrupaya hitab ediyorum. L.)

AVRUPAÎ Avrupalılara ait ve onlarla alâkalı Avrupalılar gibi.

AVRUPALILAŞMAK Avrupalıların fikirlerini ve yaşayış tarzını benimsemek. Türkiye'de batılılaşma olarak kullanılmaktadır. Avrupa zamanımızda ilim ve teknikte ilerlemiş olmakla beraber inanışları, ahlâkları, felsefeleri ve yaşayış tarzı ile geri bir düşünüşü temsil eder. Avrupaya, batıya özenmek, eşkiyanın gasbettiği servetine özenmeğe benzer. Batının, mazlum milletleri ezmek için vasıta ve silah olarak kullandığı ilim ve tekniğe sahip olmak, İslâm'ın hakkıdır. İslâm dünyası ilim ve tekniğe sahip olmakla hem batının zulmüne son verecek, hem de bunu insanlığın hayrına, barış için ve insanlığın saadeti, mutluluğu için kullanacaktır. Amma batının hayat felsefesi insanlık için bir zehirdir ve onu reddeder. (Bak: Asrî)