Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

Jaqsıdan sharapat, jamannan zıyan, 
Izettinde bolǵıl jaqsınıń mudam, 
Sóz mánisin bilmes zeyni pás adam, 
Danalardıń aytqanı sózine turmas. 
Bul mısalda jaqsı-jaman, sharapat-zıyan, dana-zeyni pás (nadan) 
antonimleri tildi jáne de ótkirlestirip, jaqsı adam hám jaman adam obrazların 
ayqınlastırıp turadı. 
Maqtımqulı aytar, tiken joq, gúl joq, 
Ne jigit, ne sulıw, ne patsha, qul joq, 
Yalǵanshı dúnyada bay joq, paqır joq, 
Bárshesi jer qoynın qushıp baratır. 
(«Kóship baratır») 
Mısaldaǵı tiken-gúl, jigit-sulıw (qız), patsha-qul, bay-paqır (kámbaǵal) 
antonimleri adamnıń dúnyadaǵı ornı tuwralı avtordıń filosofiyalıq pikirlerin ele de 
tereńlestirip, ótkirlestirip turadı. Waqıt ólsheminde, hátteki, qúdiretli patshalar da, 
mal-múlkli baylar da ázzi, ilajsız, álem, dúnya aldında patsha da, qul da, bay da, 
kámbaǵal da teń, bári de ájelge ilaj ete almaydı. Sonıń ushın da, shayır «Ólim 
barabardur shahı gadaǵa» dep tastıyqlaydı. 
Shayır qosıqlarında metaforalar, epitetler, teńewler, giperbolalar, naqıl- 
maqallar, naqılday bolıp ketken aforizmler (mánili, qanatlı sózler) keń qollanıladı, 
olar qosıqtıń kórkemliligin kóterip, mazmunın tereńlestirip turadı. 
Maqtımqulı dártim nobay, 
Ájel – oq, pálek – sarı jay, 
Bul dúnya – bir góne saray, 
Adam onıń qasındadı. 
(«Hár sóz kewil hoshındadı») 

---

138 
Mısaldaǵı metaforalar avtordıń dúnya tuwralı filosofiyalıq oy-pikirlerin 
awıspalı mániste ańlatıp turıptı. Pálek (táǵdir, jazmısh) sarı jayǵa, ájel táǵdirden 
atılǵan oqqa, adam jasap turǵan bul dúnya burınnan bar eski sarayǵa megzetiledi. 
Adam usı sarayǵa waqtınsha qonaq, al sol saray (dúnya) mángilik. 
Aforizmler Maqtımqulıda bir yamasa eki qatar qosıqtan ibarat bolıp, olar 
qanatlı sózlerge aynalıp ketken hám az sózler menen tereń máni beredi. 
Dostıńdı egleme, mápten qalmasın, 
Dushpandı saqlama sırıńdı almasın, 
Ashta alǵıń, bekke bergiń bolmasın, 
Is múshkuldúr ańlamasqa dus kelse. 
 
(«Yosh kelse») 
Bul qanatlı qatarlar xalıq tilindegi naqıl-maqallar tiykarında qayta islengen 
bolıp, olar shayır qosıǵında ayrıqsha tásirsheńlik penen jańlaydı, oqıwshınıń 
yamasa tıńlawshınıń aqıl-oyına kúshli tásir etedi. 
Maqtımqulınıń qosıqlarında aforizmler kútá kóp, hátteki, qosıqlarınıń hárbir 
qatarı, derlik, qanatlı sózlerge aynalıp ketken: Jigitlik – bir bostan, ǵarrılıq – xazan; 
Dos-yaranı qashar adam ash qalsa; Bul dúnya goya bir kárwan saraydur; Joq 
dáwletten góre jaqsı bir hóner, Mıń hónerden zárre dáwlet jaqsıraq; Aqıldıń sózine 
kewil súyiner, Aqmaqtıń isine janıń tuńiler; Násiyat alǵannıń aqılı zıyat, Aqıl 
menen kamal tabar azamat; Alımǵa uyısań ashılar kóziń, jáhillerge erseń górdey 
bolarsań; Dárejeń órlese, ózimshil bolma; Adam birde arıq, birde et baylar; Jábir 
aylese, sabır áylegil hár isten. 
Maqtımqulınıń qosıqları shayırlar sabaq alatuǵın sheberlik mektebi bolıp 
kelmekte. Házirgi zaman shayırları da onıń sóz saplaw ónerinen úlgi aladı.