Sh. Sodiqova
Yüklə 7,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ta’lim а a oni
Ta’lim jarayonini tashkil etish va amalga a ! m jarayoni oshirishga ta’sir ko'rsatuvchi zaruriy, saba- qonuniyatlari , . . , , ... . ’ biy, о zgaruvchan aloqadorliklar yig indisi ta 'lim qonuniyatlari deb ataladi. Ta’lim jarayonining quyidagi umumiy qonuniyatlari mavjud: - Ta’lim maqsadi jamiyatning rivojlanish sur’ati va darajasi, jamiyat ning talablari va imkoniyatlari hamda pedagogika fani va amaliyotining rivojlanganligi va imkoniyatlari darajasiga bog‘liq. - Ta’lim mazmuni ta’limning ijtimoiy ehtiyojlari va maqsadlari, ijtimoiy va ilmiy-texnik taraqqiyot sur'ati, bolalarning yosh imkoniyatlari, ta ’lim nazariyasi va amaliyotining rivojlanish darajasi, shuningdek, o‘quv yurtining moddiy-texnik va iqtisodiy imkoniyatlariga bog‘liq. - Ta’lim sifati (samaradorligi) avvalgi bosqich mahsuldorligi va mazkur bosqichda erishilgan natijalar, o ‘rganilayotgan material xususiyati va hajmi, ta’lim oluvchilarga tashkiliy-pedagogik ta’sir ko‘rsatish hamda bolalarning bilim olishga qobiliyatlari va ta’lim vaqtiga bog‘Iiq. - Ta’lim uslublari samaradorligi uslublami qo'llashda bilimlari va ko‘nikmalari, ta’lim maqsadi, ta’lim mazmuni, ta’lim oluvchilaming yoshi, ta’lim olish imkoniyatlari, moddiy-texnik ta’minot hamda o‘quv jarayonini tashkil etishga bog‘liq. - Ta’limni boshqarish mahsuldorligi ta’lim tizimida qayta aloqalaming intensivligi va tuzatish, ta’sir ko'rsatishlarning asoslanganliligiga bog'liq. - Ta’limni rag‘batlantirish samaradorligi ta’limning ichki rag‘batlari (sabablari) hamda tashqi (ijtimoiy, iqtisodiy, pedagogik) rag‘batlariga -bogTiq. 196 г- ... , ... . Та lim qonunivatlandan kelib chiquvchi Ta’lim tam oyillari • dastlabki, asos va qoidalar ta lim tamoyillari deb ataladi. Zamonavoiy didaktikada ta’limning mazmunli va tashkiliy- uslubik tamoyillari ajratiladi. Ta ’lim ning m azm unli tamoyillari ta’lim mazmunini tanlash bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlami aks ettiradi va quyidagi muhim asoslarni o‘zida ifoda etadi: - Ta’limning ilmiylik tamoyili ta’lim mazmunini zamonaviy fan va texnika rivojlanish darajasi, jahon sivilizatsiyasi to'plagan tajribaga mos kelishini ifodalaydi. Bu tamoyil o ‘qitish jarayoni ta’lim oluvchilarni obyektiv ilmiy dalillar, hodisalar, qonunlar bilan tanishtirishga yo'nal- tirilgan bo‘lishni talab etadi. - Ta’limning tarbiyalovchilik tamoyili yaxlit pedagogik jarayonda ta’ lim va tarbiyaning birligi qonuniyatlariga tayanadi. Bu tamoyil ta’lim ja rayonida har tomonlama barkamol rivojlangan shaxsni shakllantirishni ko'zda tutadi. - Ta 'limning tabiat bilan uyg ‘unligi tamoyili ta’lim oluvchilarga ular ning yosh davrlarini inobatga olgan holda bilimlarning berilishi ushbu bilimlaming ular uchun tushunarli bo‘lisbini ta’minlaydi. Tabiat bilan uyg‘unlik g ‘oyasi asta-sekinlik, ketma-ketlik va mustaqil faoliyat kabi ta’lim tamoyilining asosi hisoblanadi. - Ta’limda insonparvarlik tamoyilini bolaning shaxs sifatidagi qadr- qimmati, uning erkinligi hamda baxtli hayot kechirishini ta ’minlash, uni rivojlantirishi, ijodiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishi, unga hayotda o‘z o'rnini topishda yordam ko‘rsatishi va hokazolami nazarda tutadi. - Ta’limning tashkiliy-tislubik tamoyillari muayyan ijtimoiy, psixo logik va pedagogik talablarni inobatga olish bilan bogMiq bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi: - Ta’limning izchilligi, tizimliligi, ketma-ketligi tamoyili bilish bosqichlarining obyektivligini anglatadi. Izchillik ta’lim mazmuni, uning shakli va usullari, o‘quv jarayoni ishtirokchilari b o ig an subyektlarning o'zaro munosabatlariga taalluqli. U alohida partsial (yunoncha partialis - qisman) va xususiy o ’quv vaziyatlari, predmet va hodisalar o ‘rtasidagi bogTiqlik, aloqadorlik qonuniyatlarini asta-sekin o‘zlashtirish asosida ularni yagona yaxlit o‘quv jarayoniga birlashtirishga imkon beradi. Ketma- ketlik u yoki bu o‘quv materialini o'zlashtirish sur’ati, uning elementlari o‘rtasidagi o‘zaro mosligini tahlil qilishga imkon beradi. 197 - Onglilik va ijodiy faollik tamoyili. Bilimlarni ongli ravishda o ‘zlash- tirish quyidagi omil va shartlarga bog‘liq: ta’lim motivlari, ta’lim oluv- chilarning faollik darajasi, o‘quv-tarbiyaviy jarayonning samarali tash kil etilishi, tarbiyachi tomonidan qo‘llanuvchi ta’lim uslublari va vosi- talarining samaradorligi va boshqalar. Ta’lim oluvchilaming faolliklari rep- roduktiv va ijodiy xarakterga ega bo‘lishi mumkin. Mazkur tamoyil ta’lim oluvchilaming tashabbuskorliklari va mustaqil faoliyatlarini nazarda tutadi. - Ko'rgazmalilik tamoyili didaktikaning “oltin qoidasi” hisoblanib, unga binoan ta’limda inson sezgi organlaridan foydalanish kerak. K o‘r- gazmalilikdan о‘quv jarayonining barcha bosqichlarida: yangi materialni o‘zlashtirish, uni mustahkamlash, mashqlami tashkil qilish hamda bolalarning dastur materiallarini o‘zlashtirishlarini tekshirish va baholashda foydalanish mumkin. - Ta’limning tushunarliligi tamoyili ta’lim oluvchilaming mavjud im- koniyatlarini hisobga olish, jismoniy va psixik sog‘lig‘iga yomon ta’sir etuvchi intellektual va emotsional qiyinchiliklardan voz kechishni talab etadi. Ta’limning tushunarliligi ta’lim oluvchilar egallab olishi zarur bo‘lgan bilim, amaliy ko‘nikma vamalakalari hajmini to‘g ‘ri aniqlashdir. - Ta ’limning bolalarningyoshi va individual xususiyatlariga mos kelishi tamoyili ta’lim oluvchilaming yoshiga ko‘ra va individual yondashuvni anglatadi. Agarda qo‘yilayotgan talablar yoki ta’limning tashkiliy tuzilishi ta’lim oluvchilaming yosh imkoniyatlaridan ortda qolsa yoki ilgarilab ketsa, о‘quv faoliyatining samarasi pasayadi. Individual yondashish ta’lim oluvchilaming murakkab ichki dunyosini o‘rganish, yuzaga kelgan munosabatlar tizimini tahlil qilish va shaxs shakllanishi sodir boTadigan ko‘p turdagi sharoitlami aniqlashni talab etadi. - Oqilona talabchanlik bilan bola shaxsini hurmat qilishning birligi tamoyiliga ko‘ra pedagog tarbiyalanuvchini shaxs sifatida hurmat qilishi zarur. Oqilona talabchanlik maqsadga muvofiq boTsa, ta’lim-tarbiya jarayoni, shaxsning toTiq va barkamol rivojlanishini ta’minlay olsa samarasi ancha yuqori boTadi. 198 |