Sh. Sodiqova

M aktabgacha ta’lim 
. .
. 
,, , , 
,
. . .
. 
tarbiyasi 
ikki yo nalishaa
amalga osmnladi: 
m uassasidagi m ehnat 
. . .
. 
, 
. . . .
. , . . ,
. . . .
. 
1) kattalar m ehnati bilan tam shtmsh;
tarbiyasining m azm uni 
' , . , 
: . . 
, 
. ,
2) bolalarning о zmi m ehnatga o'rgatisn.
M aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarni 
kattalar mehnati bilan ta-
nishtirish
orqali ularga kattalar m ehnati ijtim oiy-foydali, ishlab chiqarish 
m ehnati b o ‘lib, m oddiy va m a’naviy boyliklam i yaratishga qaratilganligi 
haqida tushuncha berish, kattalar m ehnati haqida aniq bilim va tasavvur 
hosil qilish, m ehnat va m ehnat natijalarini qadrlashga o ‘rgatish, m ehnat­
ga qiziqish va m uhabbatni uyg'otish, m ehnat qilish xohishini tarbiyalash 
kabilar am alga oshiriladi.
Kattalar m ehnati bilan tanishtirish “M aktabgacha ta ’lim yoshidagi bo­
lalar rivojlanishiga qo'yiladigan D avlat talablari” asosida ishlab chiqil- 
gan “B olajon” tayanch dasturining “A trofolam to ‘g ‘risida bilim ga ega 
b o ’lish va uni anglash” b o iim id a berilgan.
“Bolajon" dasturiga binoan har bir yosh guruhidagi bolalar kattalar 
mehnati to ‘g ‘risida quyidagi bilim va tasavvurlam i egallab olishlari lozim:
Ilk yosh guruhida\
1. K attalar m ehnatiga qiziqishni tarbiyalash.
2. M aktabgacha ta’lim muassasasi xodim larining m ehnat jarayonlari 
bilan tanishtirish.
3. Bolalarga kattalarning m ehnatini hurm at qilish tuyg'usini shakllan­
tirish.
Kichik yosh guruhida
:
1. 
Kattalar m ehnati natijasida kerakli narsalar, predm etlar yaratilishini 
tushuntirish.
127

---

2. Oshpaz, kir yuvuvchi, sotuvchi, quruvchi, haydovchi m ehnati va 
ularning asosiy ishlari haqida bilim berish.
3. Ish natijasi va uning ahamiyatini ajratib k o ‘rsatishga o'rgatish.
4. K attalar m ehnati uchun zarur b o ‘ladigan m ateriallar, kishilar 
m ehnatini yengillashtiradigan, m ehnat jarayoni va natijalariga erishishni 
tezlashtiradigan m ashinalar bilan tanishtirish.
5. Turli transport vositalari va kasblar haqida tushuncha berish. 
B olalarning bu boradagi bilim larini kengaytirish va ularning nomlarini 
to 'g ‘ri aytishga odatlantirish.
О ‘rta guruhda'.
1. B olalarda kattalar m ehnatiga hurm at va qiziqish hissini tarbiyalash.
2. 0 ‘zbek xalqining m illiy hunarm andchilik m ehnati - duradgorlik 
bilan tanishtirish.
3. Dehqon m ehnati haqida qisqacha m a’lum ot berish.
4. B olalarning o ‘z tarbiyachisi va boshqalar m ehnati haqidagi 
tushunchalarini kengaytirish.
5. B olalam i kattalar m ehnati bilan tanishtirish jarayonida ularda inson 
va uning m ehnatiga hurm at hissini shakllantirishga e’tiborni kuchaytirish.
Katta guruhda'.
1. B olalarning kattalar m ehnati haqidagi tasaw u rlarin i um um lashtirish.
2. Ishlab chiqarish korxonalari, qurilishlar, dalalarda qilinadigan 
m ehnat haqidagi bilim larini takom illashtirish. M ehnatning shu jo y d a 
tarqalgan turlari bilan bolalam i yaqindan tanishtirish.
3. Ularni yaqin atrofdagi korxonaga olib borish (mebel, avtomobil, 
televizor, chinni ishlab chiqaruvchi korxona, novvoyxona va h.k.). Bu 
korxonaning nomi, u yerda kim lar ishlashi, qanday m ahsulot ishlab 
chiqarishi, m ehnat quroli va asboblari haqidagi bilim larini aniqlash va 
takom illashtirish.
4. U lar ishlab chiqarayotgan m ahsulotlarning m am lakat aholisi uchun 
aham iyati bilan tanishtirish.
5. M ashinasoz, tikuvchi, kosib, nonvoy. oshpaz, o ‘ymakor, b o ‘yoqchi, 
haydovchi kabi kasblar bilan tanishtirish.
6. Ishning m aqsadi, natijasi va ulam ing jam iyat uchun ahamiyati, turli 
xil “aqlli” m ashinalam ing kishilar m ehnatini yengillashtirishi, tovarlar 
sifatini yaxshilash va ishlab chiqarishni tezlashtirishdagi roli haqidagi 
bilim larini kengaytirish.
128

---

Maktabga tayyorlov guruhida:
1. Bolalarni zargarlik, zardo'zlik, m isgarlik, ganchkorlik kabi xalq 
hunarm andcbiligi bilan tanishtirish.
2. Bolalarni kattalar m ehnati haqidagi tasavvurlarini rivojlantirish, 
kishilar m ehnatiga hurm at hissini tarbiyalashni davom ettirish.
3. B olalarga dehqonchilik, chorvachilik haqida so‘zlab berish va ularni 
dehqon, chorvador v a bog1 bon m ehnatining m azm uni bilan tanishtirish.
4. Bozor haqida tushuncha berish.
5. Pochta aloqasi xizm ati bilan tanishtirish.
6. Pochtaning vazifasi va aham iyati haqida m a’lum ot berish.
7. Telefon aloqasi va telegrafchilar, ularning m ehnati, telefon 
xizm atining hayotim izdagi ahamiyati haqida m a’lumot berish.
8. Buyum larning bir necha xil belgilari va ulardan foydalanish haqida 
tushuncha berish.
9. M atodan qilingan buyumlar, ularning turlari va foydalanish usullari 
haqida tushuncha berish.
10. Temir va y o g ‘ochdan ishlangan buyum lar va ulardan to ’g 'ri foy­
dalanish haqida tushunchalar hosil qilish.
M aktabgacha ta ’lim yoshidagi 
bolalar mehnatini tashkil etishda
m ehnatning quyidagi turlaridan foydalaniladi: o 'z -o ’ziga xizm at qilish, 
x o ‘jalik-m aishiy mehnat, tabiat quchog‘idagi m ehnat va qo ll mehnati 
(12-rasm).
12-rasm.
B olalar m ehnatining asosiy turlari
О 'z-o ‘ziga xizmat qilish
- bu bolalar m ehnatining bir turi bo 'lib, unda 
bolalar ilk yoshidan boshlab m ustaqil ovqatlanishga, yuvinishga, kiyi- 
nish va echinishga, o ‘yinchoqlarni y ig ‘ishtirib qo ‘yishga o ‘rgatiladi. 0 ‘z- 
o'zig a xizm at qilish jarayonida bolalarda m ustaqillik, m a ’lum m aqsad 
bilan harakat qilish kabi sifatlar shakllanadi, bolalar m ustaqil ravishda 
o'zlarining qo‘llaridan kelgan ishni bajarishga o ‘rganadilar. O 'z -o ’ziga
129

---

xizm at qilish bolalarda oddiy m ehnat turlariga nisbatan qiziqish u yg' otadi, 
batartiblikka, intizom li b o ‘lishga, xulq-odobga o ‘rgatadi.
B olalar 
xojalik-m aishiy mehnatga.
m aktabgacha ta ’lim m uassasasi 
va oilada jalb etiladi. X o'jalik-m aishiy m ehnatga xona va m aydonchani 
yig'ishtirish, stolni bezatish va stoldagi idish-tovoqlarni y ig ‘ishtirish, 
choy idishlarini, q o ‘g ‘irchoq kiyimlarini, m ayda narsalarni yuvish, 
m ashg‘ulotga kerakli m aterialni tayyorlab qo'yish, m ashg'ulotdan keyin 
stol ustidagi narsalarni yig"ishtirib olish kabilam i kiritish m um kin.
Tabiatdagi mehnat
bolaning har tom onlam a rivojlanishida m uhim
aham iyatga ega b o ‘lib, o ‘sim lik va hayvonlar, yil fasllari, jonsiz tabiat 
burchagidagi bilim lar manbayi, bolalarda m ehnatsevarlikni, tabiatga 
m as’uliyatli m unosabatni shakllantirish vositasidir. Shu bilan birga bo­
lalar m ehnatning bu turi orqali tuproqni ekishga tayyorlash va o 'g 'itla sh . 
k o 'c h at o ‘tqazish, o ‘sim lik va hayvonlarni parvarish qilish kabi bir qan- 
cha m ehnat ko'nikm a va m alakalarini egallab oladilar. M ehnatning aso­
san ochiq havoda tashkil etilishi bolalar organizm ini chiniqtiradi, ular­
ning sog‘lig‘ini mustahkam laydi.
Tabiatdagi m ehnat bolada bilishga qiziqishni rivojlantirishda ham m u­
him aham iyatga ega. B olalar jonli obyektning o'sishi va rivojlanishini 
kuzatadilar, ayrim o ‘sim lik v a hayvonlarning o‘ziga xosliklarini bilib ola­
dilar, tajribalarni o ‘tkazishda ishtirok etadilar.
Ana shu asosdan kelib chiqib aytish m um kinki, tabiatdagi m ehnat na- 
faqat bolaning
Qo'l mehnati -
m ashg'ulot, o ‘vinlarga m ehnat faoliyati uchun zarur 
b o 'lg an o ‘yinchoq va qurilm alar (qog‘oz qiyqimlarini tashlash uchun. 
o'sim liklar urug‘i uchun qutichalar, q o 'g 'irch o q kiyim lari, qalpoqcha- 
lar, niqoblar v a shunga o ‘xshash narsalar)ni tayyorlash b o 'y ich a bolalar 
mehnatidir. Q o 'l m ehnatini bajarish orqali bola aniq natijaga erishadi, 
y a ’ni narsa-buyum lar vujudga keladi. B olalar yopishtirish, b o ‘yash, 
qirqish, arralash, m ix qoqish, tikish va shunga o'xshash oddiy m ehnat 
k o'nikm a va m alakalarini egallab oladilar. U larda ijodkorlik, topqirlik, 
zehnlilik xislatlari rivojlanadi.